İnsanlara olan ihtiyaca ne sebep oldu? Zeka mı? Kendi bilişsel evrimimizi anlamak için yaşayan en yakın atalarımıza, yani insan olmayan primat kuzenlerimize bakabiliriz.

Biliş, çevreden gelen bilgileri yorumlama, bunları birbirine bağlama ve elde edilen bu kişisel bilgileri gelecekteki durumlara ve problemlere uyarlayabilme yeteneğidir (Cheney ve Seyfarth, 1990). Böylesi önemli bir durum, hayvanın uyum başarısını geliştirmesini sağlar. Tüm hayvanlar yiyecek aramak, av olmaktan kaçınmak ve eş bulmak için çevrelerini anlamak zorundadırlar. Primatlar diğer taksonlar arasında, içinde bulundukları dünyayla nasıl baş ettikleri konusunda esneklikleri ile öne çıkmaktadırlar. Primer beyin büyüklüğünün ve buna bağlı olarak bilişsel yeteneklerinin gelişimini ilerleten ve önemli seçilim baskıları olduğu düşünülen karmaşık fiziksel ve sosyal dünyalarda yaşarlar (Byrne, 2000; Reader et al., 2011). Buna göre, öncelikle, fiziksel çevrelerini nasıl anladıklarını anlatacağız; daha sonra ise sosyal bilişi tartışmaya devam edeceğiz.

Uluslararası bir fizikçi ekibi, NASA ve diğer devlet kurumlarının tanımlanamayan hava olayları (İng: "unidentified aerial phenomena", "UAP") üzerine yürüttükleri mevcut araştırmalara yardımcı olmak amacıyla yeni bir metodoloji geliştirdi. Ortaya çıkan strateji, kısmen karanlık maddeyle ilgili kendi çalışmalarından ilham alan özel olarak tasarlanmış bir yapay zekâ programını da kullanıyor.

Daha çok tanımlanamayan uçan cisimler veya UFO'lar olarak bilinen UAP'ler, artık onlarca yıl önceki kadar tuhaf kabul edilmiyor. Başka bir gezegenden gelen gizemli ziyaretçilere işaret eden çeşitli teoriler bir kenara bırakıldığında, analizler giderek daha çok dünyevi açıklamaları belirlemeye odaklanıyor. UAP'ler genellikle gizli deneysel uçaklar, astronomik olaylar veya basitçe bir insansız hava aracının yanlış tanınması gibi durumlarla açıklanıyor. Bununla birlikte, gözlemlerin küçük bir yüzdesi uzmanları şaşırtmaya devam ediyor.

Düzenli egzersiz, yapabilen insanlar için hem fiziksel hem de mental olarak faydaları gerçekten de yadsınamayacak düzeyde ancak fiziksel kısıtlamalardan ötürü egzersiz yapamayan bazı insanlar da bulunmakta. Bu kişiler için de egzersizin metabolik etkilerini taklit edebilen LaKe molekülü geliştirildi. Molekül, herhangi bir fiziksel efor gerektirmeksizin egzersizin ve orucun metabolik etkilerini taklit etmekte.

Bu molekülün belirtilen metabolik etkilerinin yanı sıra Parkinson ve demans gibi bazı nörolojik hastalıkların tedavisinde yardımcı olarak kullanılabileceği düşünülüyor. Tüm bu olası etkileri sayesinde bu molekülün keşfi ile birlikte yoğun egzersiz programlarına ya da oruç temelli diyetlere uyamayan kişilerde uygulanabilecek tedaviler için umut vadediyor.

İnsanlık tarihi savaşların, doğal afetlerin ve kitlesel ölümlerin gölgesinde şekillenerek sayısız trajik olaya sahne olmuştur. Bu olaylar yalnızca bireylerin hayatlarını değil, aynı zamanda toplumların sosyal dokusunu, kültürel yapısını ve tarihsel süreçlerini de geri dönüşü olmayan bir biçimde pek çok açıdan değiştirmiştir. Tüm bu trajedilerden geriye kalan tek tanıklar, geçmişin izlerini bugüne taşıyan ve bize döneminin ruhunu hissettiren sessiz tanıklar olan iskeletlerdir. İskeletler, bir zamanlar var olmuş hayatların, yaşanmışlıkların ve bir halkın tarihinin biyolojik bir arşivini taşır; başka bir deyişle geçmişin sesi, insanlık tarihine dair saklı kalmış pek çok gerçeği ortaya koyan birer belge niteliğindedir.

Adlî antropoloji, işte bu biyolojik arşivlerin sırlarını çözme görevini üstlenen bir bilim dalıdır. İnsan iskeletleri üzerinden, bireyin biyolojik kimliğini, yaşadığı dönemin izlerini ve yaşamına dair detayları gün yüzüne çıkarmak adlî antropolojinin en temel amacıdır. Her bir iskelet kalıntısı, geçmişin kesitlerini sunan bir nevi bulmaca parçasıdır; bu parça doğru şekilde çözülerse bir kişinin cinsiyetinden yaşına, boy uzunluğundan karşılaştığı hastalıklara, hatta yaşamı boyunca geçirdiği travmalar ve ölüm şekline kadar pek çok bilgiyi gün ışığına çıkarabilme potansiyelindedir.

Beyin ölümünün "geri döndürülemez" olduğu fikrine meydan okuyan bilim insanları, öldürdükleri domuzların vücutlarından ayırdıkları beyinlerin fiziksel yapısını ve tekil nöral faaliyetlerini ölümden 4 saat sonra geri getirmeyi başardılar. Hâlbuki 15 dakika kadar oksijensiz kalan bir beynin, genel olarak, geri döndürülemez bir şekilde öldüğü varsayılır.

Araştırmacılar, etik nedenlerle, vücuda bağlı olmayan beyinlerde karmaşık ve üst düzey sinir fonksiyonları ve bilinç geri gelmeden önce deneyi sonlandırdılar. Buna rağmen araştırmacıların geliştirdikleri yöntemin ölümden sonra beynin belirli hücresel fonksiyonlarını geri getirme konusundaki başarısı, alandaki uzmanları şaşırtacak düzeyde oldu. Çünkü bulgular, özellikle organ transplantı gibi konularda bazı çok temel tanımları ve yaklaşımlarımızı gözden geçirmemizi gerektirebilir. Stanford Üniversitesi Hukuk ve Etik profesörü Hank Greely şaşkınlığını şöyle anlatıyor:

Bağışlar, yapısı gereği fedakar davranışlardır, bencil değildirler. Kendi kültürel arka planımız ve dünya görüşümüz çerçevesinde, bazı sorunların çözülmesi için çabalayan insanlara maddi destek olma isteğimizi yansıtırlar. Örneğin 2014'ün yaz aylarında Amiyotrofik Lateral Skleroz (Motor Nöron Hastalığı) için başlatılan ve ABD'de 100 milyon dolar, Türkiye'de 1 milyon TL toplanmasını sağlayan bağış kampanyası (görseldeki bağış verileri eskidir), tamamen iyi bir amaçla gerçekleştirilmişti. Benzer şekilde, herhangi bir hastalıkla mücadele örgütü için yapılan bağışlar hep fedakarca ve bencillik barındırmayan davranışlardır. Ancak bir kampanyaya bağışta bulunmadan önce, elbette o hastalıkla ve genel olarak hastalıklarla ilgili bilgi almak farkındalık ve isabetlilik açısından faydalı olacaktır.

İnfografikte göze çarpan kritik bir tezat, meme kanserinin 257.58 milyon dolarlık bağış toplamış olmasına rağmen yılda ABD içerisinde 41.374 kişiyi öldürmesidir. Buna karşılık kalp hastalıkları yılda ABD'de 596.577 insanı öldürürken, bu hastalıklarla mücadele için toplanan bağışlar 54.1 milyon dolardır. Bu uçurumun sebepleri üzerine birçok farklı fikirler vardır. Özellikle bir hastalık için yapılan farkındalık projelerinin bağış oranlarını çok fazla etkileyebildiğini göstermektedir. Benzer şekilde, çok daha uzun süredir aramızda olan ve çok daha yaygın olarak tanınan hastalıklara kısmen daha az bağış yapıldığı görülmektedir. Bu, belki de, bu hastalıklara alışmış olmamızdandır.

Ahmet Mithat (1844-1912), Osmanlı aydınları arasında önemli bir şahsiyet olarak değerlendirilmektedir. Tanzimat dönemi yazarlarımızdan biri olan Ahmet Mithat Efendi’nin 36’sı roman olmak üzere yaklaşık olarak 200 küsür eserde imzası vardır. Kendisi edebiyat, tarih, coğrafya, ziraat, iktisat ve biyoloji gibi birçok farklı alanda son derece önemli eserler kaleme almıştır. Arapça ve Farsça gibi dillerin yanında Batı dillerinden biri olan Fransızca da bilmektedir (Ak, 2006: 248-252). Fransızca bilgisi sayesinde Batı bilimindeki gelişmeleri de yakından takip etmiştir. Ahmet Mithat Efendi’nin amacı ise, halka okuma ve öğrenme sevgisini aşılayıp, halkı eğitmek olarak özetlenebilir.

Ahmet Mithat, yabancı dil bilmesi sayesinde batıdaki toplumsal ve bilimsel gelişmeleri takip ederek birçok konuda kalem oynatmıştır. Konumuzla alakalı olarak evrim teorisi hakkındaki görüşlerini ise genel olarak “Dağarcık” adlı dergide dile getirmiştir. Kendisi, Dağarcık dergisini 1 sene boyunca ve toplamda 10 sayı olarak çıkarmıştır. Bu dergide Lamarck ve Darwin’in evrim teorileri ile ilgili olarak görüşlerini dile getirmiştir. Kendisi, evrimsel görüşünde ağırlıklı olarak Lamarck’tan etkilenmiştir. Bunun sebebi ise genel olarak Osmanlı aydınlarının Fransız aydınlanmasından etkilenmesi olabilir ya da evrim teorisini Fransızca bilgisi sebebiyle Fransızca kitaplardan öğrenmiş olması olabilir.

Daha önceki bir yazımızda, Maxwell Denklemleri'ni kullanarak ışık hızının nasıl hesaplanabileceğini anlatmıştık. Ancak o yazıda, Maxwell Denklemleri'ni matematiksel olarak manipüle edip de ışık hızına tam olarak nasıl eriştiğimizin detaylarını atlamıştık, bunun sadece "matematiksel bir büyü" olduğunu söylemiştik, böylece anlatım kolaylığı sağlamıştık. Şimdi, o büyünün "büyü" olmadığını göstereceğiz ve işin matematiğini biraz daha yakından anlamaya çalışacağız.

Maxwell Denklemleri'nden ışık hızını nasıl çıkarabileceğimizi anlamak için, öncelikle 4 denklemde de karşımıza çıkan 2 önemli operatörü tanımamız gerekiyor. Çünkü önceki yazımızda Maxwell Denklemleri'ndeki tüm denklemlerin anlamını vermiştik; ancak $\nabla$ işaretinden bashetmemiş ve bunun anlamını es geçmiştik. Benzer şekilde, $\nabla \cdot$ ve$\nabla \times$ şeklindeki işlemlerin (veya operatörlerin) anlamını da es geçmiştik. İşte burada, bu kavramlara odaklanacağız ve bu sayede konuyu çok daha sağlam bir şekilde anlayabileceğiz. Öncelikle, hatırlatma olması açısından Maxwell'in 4 denklemini de yazalım:

İnsanlardaki sperm sayısı, sadece birkaç nesil içinde doğurganlık için yeterli olduğu düşünülen seviyenin altına düşebilir. Bu endişe verici iddia, epidemiyolog Shanna Swan'ın, Batılı erkeklerin sperm sayısının 40 yıldan kısa bir süre içinde %50'den fazla azaldığını gösteren bir yığın kanıtın birleştiği "Countdown" adlı yeni kitabında yer alıyor.

Bu da demek oluyor ki, bu yazımızı okuyan erkekler, ortalama olarak büyükbabalarının sperm sayısının yarısı kadar sperme sahip. Verilerden yola çıkarak bir çıkarım yapılacak olursa, 2060 yılından itibaren erkeklerin üreme kapasitesi çok az olabilir hatta hiç olmayabilir.