20. Yüzyıla Damgasını Vuran Bir Sanatçının Hayatından Kesitler: Pablo Ruiz Picasso

Kendi tanımıyla "çeşitliliğin ustası" Pablo Ruiz Picasso, Bask bir ressamın oğlu olarak, 1881’de, İspanya'nın Güney Akdeniz kıyısındaki Malaga'da dünyaya gelir. Okul yılları boyunca herhangi bir akademik başarı gösteremeyen Pablo, zamanının büyük çoğunluğunu babasının stüdyosunda geçirmiştir. 1895’te ailece Barselona'ya taşınmalarının ardından baba-oğul, biri öğretmen diğeri öğrenci olarak Güzel Sanatlar Okulu'na devam etmişlerdir. 19. yüzyılın sonlarında, Katalonya’nın başkenti olan Barselona, coğrafi konumu dolayısıyla Avrupa'daki birçok yeni fikir ve akımdan doğrudan etkilenen bir kenttir.

Kısa bir zaman sonra Madrid'deki bir başka Güzel Sanatlar Okulu'na geçiş yapan Pablo Picasso'nun Barselona'ya dönüşü, "Catalan Els 4 Gats" (Dört Kediler) adlı, restoran-kabare bir mekanın açılışıyla rastlaşır. Paris'teki brasserilerde dahi açılışından bahsedilen bu mekan, zengin çevrelerin de ilgi odağıdır. Catalan Els 4 Gats'i ziyaret eden Picasso, burada pek çok şair, koleksiyoner, eleştirmen ve sanatçıyla tanışma imkânı bulur. Grup sergilerine katılmaktan daima kaçınan Picasso, portre çizimlerinin 4 Gats'te yalnız başlarına sergilenmesini yeğler.

Parisli Picasso

Daha 19 yaşında Malaga ve Madrid'deki çeşitli sergilerde ödüllere layık görülmüş olan Picasso, kariyerinde ilerlemek adına Paris'in sanat dünyasında kendine bir yer bulması gerektiğinin farkına vararak, Madrid’den ayrılır.

1900 yılının Ekim ayında yakın arkadaşı Katalan ressam Carles Casagemas ile geldiği Paris'te toplamda 3 ay kalmış ve bolca sanat galerisini, gece kulüplerini, bohem kafeleri ve Montmartre'daki dans salonlarını ziyaret ettiği bu süre zarfında; Paris Uluslararası Sergisi'ne de katılarak sanatkârlardan oluşan bir çevre edinmiştir. Özellikle de Fransız ressam Henri de Toulouse-Lautrec'in modern tablolarına büyük ilgi duymaya başlamıştır. Ancak Picasso Paris'e geldiğinde Toulouse-Lautrec ağır hasta olduğundan, bu iki öncü sanatçı görüşme imkanı bulamamışlardır. Picasso, Toulouse-Lautrec'in radikal eserleri sayesinde modern toplumun farklı iç yüzlerini kavrayarak, edindiği bu modernizm algısını ileriki dönemdeki eserlerine de başarıyla yansıtmıştır. Tıpkı Lautrec gibi, Picasso için de Paris'in gece hayatı ilgi alanı olmuştur.

Bu bağlamda, Le Moulin de la galette tablosu, onun ilk "Paris eseri"dir. Paris gece hayatının odağında bulunan ve Pierre-Auguste Renoir başta olmak üzere pek çok sanatçı tarafından da resmedilen bu dans salonu, 19 yaşındaki Picasso'yu, şatafatıyla adeta büyülemiştir.

The Solomon R. Guggenheim Foundation

Tablolarında kafeler ve lüks restoranların sık sık yer bulduğu Picasso, abartarak çizdiği silüetler ve karikatürleştirdiği figürler yoluyla Paris kafelerindeki cinsel ilişkileri kendi alaycı üslubuyla aktarmıştır. Bu kapsamda L’attente (Margot) tablosunda gevşek fırça darbeleri ve açık renklerle kafede oturan ağır makyajlı bir fahişe temsil edilmektedir. Picasso'nun biyografisini yazan, aynı zamanda ressamın bir yakın arkadaşı olan Fransız gazeteci ve sanat eleştirmeni Pierre Daix'e göre, bu kadın, Picasso'nun Casagemas ile gerçekleştirdiği bu Paris seyahati sırasında tanıştığı "Odette" lakaplı gerçek bir kişidir.

Artibune

Picasso’nun Les Soupeurs tablosunda ise bu kez, Paris’in şık bir restoranından bir kadraj aktarılmaktadır. Tablonun merkezinde yaşlı bir adam ve ona kıyasla oldukça genç olan partneri konumlanmıştır. Kadının coşkunluğu adamın karamsar havasıyla çatışarak enteresan bir sosyal dinamiği gözler önüne sermektedir. Bir gösteri çıkışı meyve ve şampanyadan oluşan bir sofrada oturan çiftin uyumsuzluğu ve ilişkilerinin geçiciliği, kadının tablonun sağ üst köşesinde gelişigüzel asılmış montu üzerinden tasvir edilmeye çalışılmıştır.

Arthive

Picasso'nun tablolarında yansıttığı bu hedonizm merkezli dünya, 19. yüzyıl sonları ile 20. yüzyıl başlarını kapsayan dönemde, sanatçılar için popüler bir temadır. Edgar Degas ve Edouard Manet başta olmak üzere Fransız empresyonist ressamlar bu ilgi uyandıran konuyu sık sık işlese de; Picasso'nun rol model aldığı Henri de Toulouse-Lautrec, bu furyanın mihenk taşı olarak kabul edilmektedir.

Picasso'nun Yükselişi

1901'in yılbaşını Malaga'da kutlayan Casagemas ve Picasso, birtakım anlaşmazlıklardan ötürü yollarını ayırırlar ve Picasso Madrid'e dönerken Casagemas Paris'te kalmayı tercih eder. Madrid'e dönüşünün ardından Picasso, aylık bir sanat ve edebiyat dergisinin başına sanat yönetmeni olarak geçer. Arte Joven adlı bu dergi, "1898 nesli" olarak bilinen bir İspanyol edebiyatçılar grubu tarafından çıkarılmakta ve İspanya-Amerika Savaşı'yla yitirilen kolonilerin beraberinde getirdiği sorunlar doğrultusunda İspanya'yı kültürel açıdan yeniden canlandırmayı hedeflemektedir. Dergide yer alan 28 grafikten 22'si Picasso tarafından çizilmiştir. Bu çizimler, Madrid sakinlerinin sosyal yaşantısını tüm çıplaklığıyla açığa vurmaktadır.

Pinterest

Resmedeceği temalar adına Madrid'in kenar mahallelerindeki pavyonlara değin uzanan ressam, figürlerinin yüzlerini bilinçli bir şekilde silikleştirmiş, herhangi bir insana uyarlanabilecek genel bir vücut formu yaratarak toplumdan dışlanan alt kesimin zavallılığına dikkat çekmeyi amaçlamıştır. Sıkça resmettiği kadın figürlerini ise çoğunlukla hareket halinde ve tabloya dışarıdan bakan bir kimseyle göz temasından kaçınır, kendi halinde genel karakterler olarak ele almıştır. İzleyicilerin resimdeki figürlerle görsel bir bağ kurmasının önüne geçen Picasso, böylece bu kadın figürlerinin nesnelleştirilmesine dikkat çekmektedir.

Bunun yanı sıra kimi kadınları da abartılı makyajlar ve gözlerinin etrafında koyu harelerle resmetmiş, bayağılık izlenimini izleyicilere aktarmaya çalışmıştır. Picasso'nun yüzeysel görünüşlerin kifayetsizliğini vurguladığı bu sanat yaklaşımı, Arte Joven'de yer alan metinlerdeki "manipülatif ve yanıltıcı kadın algısı" ile paralellik göstermektedir. Picasso'nun kadınları, tekli figürler yerine çoğu zaman başka adamlarla etkileşim halinde resmedilmiş, kimi resimlerde ise "erişilemez kadın" imajına büründürülmüşlerdir. Burjuva sınıfına mensup bu kadınlar, Picasso'nun düşünceli bir edayla yalnız başlarına divanda uzanmış olarak çizdiği elit fahişeler sayılan "señorona"larından farklı olarak yüceltilmişlerdir. Doğayı konu alan Arte Joven yazarlarından ele aldığı mekanlar bağlamında da ayrılan Picasso, pavyonlar ve kafeler tarzı iç mekanlara odaklanmıştır. Ne yazık ki derginin yayın hayatı oldukça kısa sürmüş; fakat Picasso'nun özgüvenini arttırmış ve kariyerinin önünü daha da açmıştır.

Bu arada, basında Picasso için olumlu eleştiriler gittikçe artmakta ve ressamın ünü hızla katlanmaktadır. Eserlerinin Ambroise Vollard'ın galerisinde sergilemeye hak kazanması üzerine Picasso, Paris'e geri taşınır. Kendisi tanınmış bir galeri sahibi olan Ambroise Vollard; Van Gogh, Gauguin, Cézanne gibi pek çok sanatçıya maddi yardımda bulunan bir sanat finansörüdür. Picasso da kapısına gelen bu fırsatı kaçırmamış ve böylece o ana kadarki en büyük maddi kazanımını sağlamıştır. Vollard Galerisi'ndeki başarısı Fransız sanat eleştirmenleri tarafından övgüyle karşılanmış ve Picasso'ya Paris'te kalması için büyük bir motivasyon sağlamıştır.

Alamy

Picasso'nun Mavi Dönemi

1901'in sonlarına doğru Picasso'nun resim anlayışında bariz değişiklikler gözlemlenmeye başlanır: Serbest empresyonizm adaptasyonları, yerini bireyin iç dünyasına dönük kompozisyonlara bırakmıştır. Picasso, yeni tarzındaki ilk kompozisyonunu, Carles Casagemas'ın ölümünün ardından çizdiği bir cenaze töreni sahnesiyle ortaya koyar. Skandallı bir yasak aşk macerasını intiharla noktalayan Casagemas'ın ölümü, Picasso'yu derinden yaralamış ve sanatçının Mavi Dönem'e geçişini de bir bakıma hızlandıran bir etmen olarak bu dönem boyunca seyredecek melankolisinin temellerini atmıştır. Picasso'nun 3 yıl sürecek olan Mavi Dönemi, tablolarında, Carles Casagemas'ın ölümünün onda yarattığı keder nedeniyle, ölüm ve insanın ızdırapları sürekli işlenen temalar olmuştur.

Arthive

İnsanın ölümlülüğünün doğurduğu sorunları tablolarında aşırı cinsellik ve maskülenlik çatısı altında örtmeye çalışan Picasso, böylece alegorik bağlamda acısını sezdirmeyi seçmiştir. Picasso'nun Mavi Dönem'i, eserlerindeki canlı sokaklar ve portrelerden mutsuz fahişeler ve dertli anaların resmedilmesine geçişle başlamıştır. Bu kapsamda, "mavi rengini" huzursuzluklarını temsil etmek için kullanmıştır.

Picasso'nun Mavi Dönemi'nin en iddialı tablolarından biri, La vie tablosudur. Tablonun solunda bulunan tuhaf bir şekilde poz vermiş çiftin ilginç birleşimi göze çarpmaktadır. Bu iki birey, duygusal bir birlikteliğin ötesinde adeta koruma içgüdüsüyle birbirine kenetlenmişlerdir. Tablonun sağında bulunan baştan aşağı sarmalanmış ve kucağında bebek taşıyan kadın figürü, bu çıplak çiftle bariz bir tezat teşkil etmektedir. Arka planda cenin pozisyonundaki iç içe iki insan figürü, adeta umutsuzluğun vücut bulmuş halidir. Sanat eleştirmenlerine göre bu tabloda insan hayatının üç evresi simgelenmektedir.

DoluDuvar

The Old Guitarist tablosu ise Mavi Dönem'in uç noktasını yansıtmaktadır. Romanesk heykellere gönderme yapan bu tabloda, gitarına doğru büzülmüş bir figür, abartılarak resmedilmiştir.

Painting-Planet

Mavi Dönemin Çöküşü ve Pembe Dönemin Başlangıcı

1904'ün ilkbaharında mavinin hakimiyeti yavaştan kırılmaya başlamış ve 1905'ten itibaren palyaço, jonglör ve akrobat figürleri Picasso'nun resimlerinde boy göstermiştir. Hüsran, yumuşayarak yerini hafif bir melankoliye bırakmıştır. Two Saltimbanques With A Dog tablosunda kentin varoşlarında dolaşan kostümlü iki akrobat resmedilmiştir. Baklava desenli bir tayt giyen uzun boylu gencin kıyafeti, monoton Mavi Dönem desenlerine hareket katıldığını göstermektedir. İlerleyen aylarda doğru Picasso daha sıcak renkleri kullanmaya başlar.

Emery's Fine Art Gallery

Two Saltimbanques adlı tabloda mutsuzluktan iz kalmamış, ayrıca yapay bir ışık kaynağı sahneyi aydınlatmıştır. 1905'in sonlarına doğru ise Picasso'nun duygusal figür tasvirlerinin yerini, Hollanda’ya yaptığı geziyle beraber objektif bir bakış açısı almıştır. At üstünde insanları çizdiği karakalem çalışmalarıyla pastoral bir temaya dönüş yapmıştır. Bu yaklaşım, Picasso'nun kariyerine yeni bir yön verecek Pembe Dönemi'nin gelişini müjdelemektedir.

Emery's Fine Art Gallery

Bu bağlamda, Boy With A Pipe tablosunda Picasso'nun tutumu daha formel durmaktadır. Çiçeklerle süslenmiş arka plan, terra-cotta olarak adlandırılan pişmiş toprak rengindedir.

Christie's

Bir yıl sonra çizilen La Toilette tablosunda ise pembenin mavinin tahtına kurulduğu gözlemlenmektedir. Kadın figürlerinin duruşları Yunan vazolarındaki kadın tiplemelerini andırmakta, bu yönüyle de Picasso'nun eserlerindeki klasik stile göndermelerde bulunmaktadır. Rahat bir eda takınmış nü figürün Mavi Dönem tablosu olan La Vie'deki sefil çıplaklık algısıyla zıtlık arz ettiği ise açıkça ortadır. Pembe Dönem'in sakinliği, Picasso'nun kişisel hayatındaki mutluluğunun tercümesidir. Ekonomik açıdan tatmin oluşu, ressamın yaşantısında olumlu etkilerde bulunmuş, eserleri büyük çevrelerce kabul görmüş ve satışları artmıştır.

Albright-Knox

Picasso'nun yakınlarının çoğu Paris yahut İspanya'da yaşayan yazar kesimindendir. Ancak, klasik normlara baş kaldıran Fransız Dada hareketinin öncü isimlerinden Henri-Pierre Roché'nin aracılığıyla tanıştığı Gertrude Stein, Picasso'’nun hayatında apayrı bir iz bırakmıştır. Varlıklı bir aile olan Steinler, önemli bir modern sanat koleksiyonuna sahiptir. Picasso'nun eserlerini başka çevrelere de tanıtarak ününü iyice yaymışlardır.

Gertrude Stein, Picasso'nun artistik karakterini hiçbir zaman anlayamamış olmasına karşın, onun büyük sanat tutkusuna hayranlık duymuştur. Kendisi Avrupa'daki öncü sanat akımlarına destek sağlayan ilk Amerikalılardandır. Paris'teki dairesinde Avrupalı ve Amerikalı sanatçıların bir araya geldiği etkinlikler düzenlemektedir. Picasso'nun Pembe Dönemi'nin son zamanlarında çizdiği portrede Gertrude Stein'in vücudu basit hatlara indirgenmiş, bu yönüyle de bir ön-kübizm algısı yaratmıştır. Ağırlaşmış göz kapaklarının maskelediği yüz ise Antik Çağ'da İber Yarımadası'nda yaşayan halkın kireçtaşından heykellerine göndermede bulunmaktadır.

The Metropolitan Museum of Art

Sonuç

Picasso, yukarıda sözü edilen tüm bu eserleri, yaşamının ilk 25 yılının getirdiği ruhsal çalkantılar sonucunda yaratmış büyük bir sanatçıdır. Gençlik yıllarının ardından George Braque ile kübizmin öncülüğünü yapacak, 1. Dünya Savaşı’na tanık olacak ve bir zaman sonra klasizme sığınacaktır. Salt resim çizmekle kalmayıp yazın dünyasında da katkılarıyla ön plana çıkan Picasso, tüm zamanların en üretken sanatçılarından biri olarak tarihe adını kazımıştır.