Zona (Herpes Zoster)

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

Zonaya neden olan Herpes Zoster virüsü, Herpesviridae isim virüs ailesine üye olan Human alphaherpesvirus 3 (HHV-3) türü veya daha çok bilinen adıyla suçiçeği etkeni Varicella Zoster Virüs (VZV) türüdür.

Yapısı, bir lipid zarfıyla çevrili bir ikozahedral nükleokapsid ile karakterizedir. Bu virüs çift zincirli bir DNA virüsüdür. Virüs yaklaşık 150-200 nm çapındadır ve yaklaşık 80 milyon molekül ağırlığına sahiptir. Herpes zoster, sıklıkla birincil enfeksiyondan sonra latent olarak bir duyusal arka kök gangliyonunda veya kraniyal sinir gangliyonlarında kalabilmektedir. Daha sonra endojen latent VZV’nin reaktivasyonu ile zona meydana gelmektedir. VZV yani suçiçeği virüsü ise, her yerde bulunabilen bulaşıcı bir virüstür. Virüs, konakçıya solunum sistemi yoluyla girerek çoğalmakta ve sonrasında retiküloendotelyal sisteme sızarak kan dolaşımına girmektedir.

VZV, genellikle aşılamanın uygulanmadığı yerlerde çocuklarda görülen, birincil enfeksiyon olarak suçiçeği oluşturan patojenik bir insan alfa herpesvirüsüdür. VZV enfeksiyonundan sonra, virüs dorsal kök ve kraniyal sinir gangliyonlarında gecikme oluşturur. “Zona” olarak da bilinen Herpes zoster (HZ), VZV'nin yeniden aktivasyonundan ve tek bir gangliyondan etkilenen segmentin nöral dokusuna ve ilgili kutanöz dermatomdan yayılmasından kaynaklanmaktadır. Yani sinir gangliyonunda aktive olarak sinirin innerve ettiği alanlarda veziküller oluşturur. VZV sadece insanları enfekte eder ve yaşam boyu spinal ve kraniyal duyusal gangliyonlarda gizli kalır. Gizli VZV, gözlenebilir hastalık olan veya olmayan bulaşıcı virüs üretmek için yeniden aktif hale gelebilmektedir. Suçiçeği enfeksiyonu, zonanın oluşması için ön koşuldur.

Bulaş Yolları

Suçiçeği virüsü (VZV), alfa herpesvirüs içerisinde yer alan ve başlangıçta somatik hücreleri (mukoepitelyal) enfekte eden bir virüstür. Hücre tiplerindeki replikasyonu daha sonra viral enfeksiyonun nöronlara iletilmesi takip eder. Viral parçacıklar periferik sinir sisteminin duyusal nöronlarının terminallerine girer ve daha sonra aksonlar boyunca hücre gövdelerine taşınır, virüs genomu ise yaşam boyu gecikme süresinin oluşturulması için çekirdeğe bırakılır. Virüs kraniyal sinir, dorsal kök ve otonom gangliyon hücrelerinde gecikme oluşturur. Gecikme, sınırlı virüs gen transkripsiyonu ile gangliyon nöronlarında viral DNA'nın varlığı ile karakterizedir.

Suçiçeği ile birincil enfeksiyon, VZV antikor üretimini uyarır ve daha sonraki reaktivasyon aşamalarını kontrol eden VZV'ye özgül T hücrelerini aktive eder. Suçiçeği virüsü, yaşlanma, bağışıklık baskılama (bağışıklık sistemi olan hastalıklar nedeniyle) ile VZV'ye spesifik hücre aracılı bağışıklıkta bir azalma nedeniyle bazen yeniden aktifleşir ve zona meydana gelir. Herpes zoster, cinsiyet ve mevsimsel değişikliklerden etkilenmeden ortaya çıkmaktadır. Viral reaktivasyon için diğer spesifik tetikleyiciler arasında hastalık veya ilaçlardan immünosupresyon, travma, enfeksiyon ve malignite bulunmaktadır. Herpes zosterin ana ve en önemli komplikasyonu postherpetik nevralji (PHN) olmakla birlikte, son on yılda VZV reaktivasyonunun çeşitli akut, subakut ve kronik nörolojik sendromlara neden olduğu giderek daha fazla kabul görmektedir.

Belirti ve Semptomlar

Zona tipik olarak ciltte döküntülerin meydana gelmesi ve ciltte meydana gelen ağrı, rahatsızlık ve hassasiyet hissi ile karakterizedir. Ağrı ve hassasiyet ciltte döküntü gelişmeden ortaya çıkabilmektedir. Bu döküntüler ağrı ile beraber kaşıntıya da sebebiyet vermektedir. Döküntüler dokunmaya oldukça duyarlıdır ve kırmızı veziküller (kabarcıklar) ile karakterizedir. Zonadan muzdarip bireylerde yorgunluk ve halsizlik hissiyatı sıkça görülmektedir.

Mayo Clinic

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Zonanın belirli ve tek bir nedeni olmamasına rağmen genel olarak bağışık sisteminin zayıflığı (immünsüpresif) gibi durumlarda bireylerin bu hastalığa daha duyarlı olduğu bilinmektedir. Ayrıca, çocukken suçiçeği geçirmiş olmak, HIV, diyabet ve/veya kanser gibi altta yatan hastalığın olması, vücudun kemoterapi ve/veya radyasyona maruz kalması, steroid gibi ilaçların kullanımı, ailede zona geçirmiş kişilerin olması (genetik yatkınlık) ve 1 yaşından önce suçiçeği geçirmiş olmak gibi durumların da zona için risk faktörü olduğu bilinmektedir. Yaşlanmanın da herpes zoster için önemli bir risk faktörü olduğu; 50-60 yaşındaki kişilerde zona görülme oranın belirgin şekilde arttığı bildirilmektedir.

Teşhis Yöntemleri

Öncelikle anamnez (hasta hikayesi), ardından fizik muayene ve gerekirse laboratuvar testleri ile tanı konur. Hastanın hikayesinde daha önce suçiçeği geçirip, geçirmediği çok önemlidir, sorgulanır. Muayene alanında veziküllerin kemer/kuşak tarzı dermatom alanlarında görülmesi tanı lehine bulgudur. Veziküller üzerinde Tzanck testi yapılabilir; ancak HSV ve VZV arasında net bir ayrım yapılamayabilir. Daha maliyetli testler arasında vezikülden elde edilen sıvıda virüs DNA'sını göstermek ve kanda VZV spesifik IgM antikorlarını göstermek bulunur. Lezyon zemininden direkt floresan antijen tayini (DFA) yapılabilir.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Tedavi için ilk seçenek olarak antiviral ilaçlar kullanılmaktadır. Antiviral ilaçlara ek olarak döküntü yerine uygulamak için ek tampon ve losyonlar da önerilebilmektedir. Ağrısı fazla olan hastalara ağrı kesiciler de önerilebilir.

Virüsten korunmak için iki tip zona aşısı bulunmaktadır. Hangi aşı ile korunulacağı hekim tavsiyesi ile belirlenmektedir. Aşılanmak zona riskini azaltmak için oldukça önemlidir ve 50 yaş üstü kişiler için özellikle tavsiye edilmektedir. Canlı zayıflatılmış aşı, herpes zoster ve herpetik nevraljinin önlenmesi için Aşılama Uygulamaları Danışma Komitesi ve ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri tarafından yaşlılar ve bağışıklığı yeterli yetişkinler için önerilmektedir.

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Genellikle 3-5 hafta içerisinde bütün semptomlar iyileşir. Fakat Hastaların %20'sinde postherpetik nevralji adı verilen periferik sinir ağrısı yaşanabilir. Daha sonra yaşanabilme ihtimali düşük de olsa bulunan bazı komplikasyonlar:

• Kütanöz (Sekonder bakteriyel enfeksiyonlar, skarlaşma)
• Oftalmik herpes zoster (Göz tutulumu, keratit, görme kaybı)
• Nörolojik (Postherpetik nevralji, ensefalit, Ramsey Hunt, Bell's paralizi)
• Yaygın hastalık (artrit, myokardit, pnömoni)

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Mevsimler ile bir ilgisi olmadığı bilinir. Fakat yaş ile birlikte güçlü bir bağlantısı vardır. İnsidansı, 1000 yetişkin/genç arasında 1.2-3.4 görülürken, 65 yaş üzerinde 1000 kişiden 3.9-11.8 oranına yükselmektedir.

Önlem Yöntemleri

Virüsten korunmak için iki tip zona aşısı bulunmaktadır. Hangi aşı ile korunulacağı hekim tavsiyesi ile belirlenmektedir. Aşılanmak zona riskini azaltmak için oldukça önemlidir ve 50 yaş üstü kişiler için özellikle tavsiye edilmektedir.

Etimoloji

İngilizce "shingles" adı ile bilinir. Ayrıca sadece zoster veya herpes zoster de denir. Türkçe'de zona olarak isimlendirilir; halk arasında "gece yanığı" diye de bilinir.