Yapay Seçilim: Mısırın Evrimi ve Kültürü

Mısır bitkisi, Yapay Seçilim yoluyla gerçekleşen evrimin en harika örneklerinden birisidir. Atasal türünden o kadar farklılaşmıştır ki, aradaki farkları saymakla bitmez. En tipik evrimsel değişimler atasal türlerden bu yana hacimce 1000 kat* irileşmesi, onlarca yeni çeşide dallanması, içeriğinin evrimleşmesi gibi açılardan yaşanmıştır. Buna neden olan belli bir türün (bu durumda insan), belli bir canlıyı (bu durumda mısırdır), belli özelliklere göre (görselde listelenmiştir) seçmesidir. Bu, evrimin Yapay Seçilim mekanizmasıdır. Burada bilinçli bir tercih olduğu için buna "yapay" seçilim denir. Doğada süregelen yaşam mücadelesi ve ortama adapte olma yarışı içerisinde, doğal sebeplerle hayatta kalıp kalmama sonucu oluşan seçime ise Doğal Seçilim denir. Tarafımızdan kaleme alınmış olan ve buraya tıklayarak nasıl edinebileceğinizi öğrenebileceğiniz Evrim Kuramı ve Mekanizmaları isimli kitapta, bu konuyu şu şekilde kısaca anlatmıştık:

"(...) Bir diğer örnek günümüz mısır bitkisinden verilebilir. Bilimsel ismi Zea mays olan mısır türü, aslında MÖ 7500 yıllarından daha öncesinde doğada yetişen bir bitki değildi. Atasal bir tür olduğu düşünülen ve oldukça sınırlı sayıda taneciği bulunan teosintelerin, tanecik yapısının fazlalığına göre yapılan bir yapay seçilimin, birkaç yüz nesil içerisinde bildiğimiz, bol taneli mısırların evrimleşmesini sağladığı düşünülmektedir. Teosinte, tanecik açısından fakir; ancak çorak ortamlarda bile başarıyla yaşayabilen bir bitki alt türüdür. Bu alt türün seçilim sonucu farklılaşması sonucunda öncelikle daha bol taneciklere sahip bir ara basamağın, sonrasında ise bu tanecik yapısının seçiminin sürdürülüp, sadece daha fazla tanecikli bireylerin üremesinin sağlanmasıyla günümüz mısır bitkisinin evrimleştiği düşünülmektedir. Günümüzde, mısır ile atası olduğu düşünülen teosintelerin çiftleşmeye zorlanması durumunda tanecik bakımından ikisinin arasında bir melez canlı ortaya çıkmaktadır, bu da türleşmenin tamamen sonlanmadığını, evrimin sürdüğünü göstermektedir. (...)"

James Kennedy

Günüzde mısırın evrimine dair çok fazla sayıda bilgiye sahibiz. Örneğin ilk olarak Meksikalı çiftçiler tarafından yabani ataların (teosinte benzeri canlıların) seçilmeye başladığını ve daha iri ve çok sayıda tanecikli ataların birbiriyle çaprazlandığını biliyoruz. Sonrasında ise, tada bağlı olarak çeşitli özellikler seçilmeye başlamıştır. Konuyla ilgili olarak Utah Üniversitesi Genetik Bölümü'nün buradaki sitesinden bol bol görsel ve bilgi alınabilir.

Not: 1000 kat artış hacim bazındadır. Tarım ürünlerinde tek bir boyuttaki artış çoğu zaman toplam üretim/tüketim konusunda önemsizdir. Önemli olan hacim artışıdır. Her boyutta (en, boy, yükseklik) 10 kat büyüyen bir cisim, hacimce 1000 kat büyümüş demektir.