Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Vampir Kavramının Bilimsel Kökeni: Porfiriya (Porfiri) ile Vampirlik Arasında İlişki

6 dakika
22,961
Vampir Kavramının Bilimsel Kökeni: Porfiriya (Porfiri) ile Vampirlik Arasında İlişki Mark Manson
Tüm Reklamları Kapat

Geçmişteki pek çok efsane ve masallar, aslında gerçeklik payı olan olaylardan günümüze dek değiştirilerek ve abartılarak gelmesiyle oluşmuştur. Bunlardan biri olan vampir hikayelerini hemen hemen herkes çocukluktan beri bilir. Ya bir filmin ya da bir kitabın konusu olmuştur senelerce. Peki bu vampir kavramının gerçeklikle bir ilişkisinin olduğunu hiç düşündünüz mü?

Porfiriya'nın Tarihte Ortaya Çıkışı

Orta Çağ zamanlarında da varlıklarına inanılan vampirlerin en yakın zamanlarda belirgin olarak ortaya çıkması 19. yüzyılın başlarını bulmaktadır. Daha öncesine bakıldığında 16. yüzyılda Macar kontesi Elizabeth Bathory’nin korkunç hikayesi (pek çok kadının canına kıyıp onların kanlarıyla yıkanması), gün ışığından kaçıp siyah kıyafetler giyen ve dişleri sivrileşmiş bu insanlar daha sonra farklı kültürlerde, farklı isimlerle anılsalar da tanımlamaların birçoğu birbirine uymaktadır. Bunlardan bazıları bu vampirlerin ortak özellikleri olarak; karanlıkta yaşamaları, güneşe karşı aşırı duyarlı olmaları, kan emmeleri ve bu yüzden de ölümlere sebebiyet vermeleri hemen hemen tüm topluluklarda bilinir. Bu yüzden vampirler zamanla korkulan varlıklar haline gelmiştir ve özellikle filmlerin ve pek çok romanın konusu olmuştur. 1931’de Bram Stoker tarafından yazılan ve Tom Browning tarafından yönetilen “Dracula” filmi ile vampirlik dünyada çok fazla yankı uyandırdı.

1931 yapımı Dracula filminden bir sahne...
1931 yapımı Dracula filminden bir sahne...
Classic Movie Review

Peki tarihte nadir olarak görülse de bu “vampir hastalığının” temelini oluşturan olay nedir? Gerçeklikle bağlantısı olan nokta, bu insanların en büyük ortak noktası olan “porfiriya” (Türkçe kaynaklarda porfiria, porfiriya, porfiri olarak da geçmektedir.) hastalığı hakkında konuşalım.

Tüm Reklamları Kapat

Porfiriya hastalığından muzdarip iki çocuk
Porfiriya hastalığından muzdarip iki çocuk
YouTube

Öncelikle porfiriya hastalığını tanımlayabilmek için diğer birkaç tanıma ihtiyacımız olacak. Öncelikle porfirinler, heterosayklik (birden fazla farklı halka içeren) büyük halkalı organik yapılardır. Genelde porfirin yapıları aromatik halkalardır. Bu büyük kompleks yapı, elektromanyetik spektrumun görünür bölgesini güçlü bir şekilde absorbe ettiği için koyu mor renktedirler. Bu yüzden porfirin (ing: porphyrin) kelimesi Grekçede mor anlamına gelen “porphry” kelimesinden türetilmiştir.

Doğada porfirinin metal kompleksleri bulunmaktadır. Bunlardan en iyi bilineni “heme”, kan hücrelerinde bulunan bir pigment ve hemoglobin proteininin kofaktörüdür. (Kofaktör: protein yapıda olmayan ya da metalik iyon olan enzimin aktivitesi için gerekli olan yapılar).

Hemoglobin molekülü
Hemoglobin molekülü
BC Open Textbooks

Uzmanlara göre kurtadam ya da vampir efsanelerinde bahsedilen karakterlerin özelliklerinin birçoğu genetik hastalıklardan biri olan porfiriya ile ilişkilidir. 1963’te L. Illis Section of the History of Medicine adlı dergide yayınlanan “On Porhyria and the Etiology of Werwolves” adlı makalesinde bilimsel olarak gerçekliklerinden bahsetmiştir. Yine 1985’te biyokimyager David Dolphin’in  American Association for the Advancement of Science’taki yayını “Porphyria, Vampires, and Werewolves: The Aetiology of European Metamorphosis Legends (Porfiriya, Vampirler ve Kurtadamlar Metamorfosis Efsaneleri)” ile medya tarafından da yaygınlaştırıldı. Dolphin’e göre, 

  1. Porfiriya hastaları güneş ışığına karşı aşırı derecede duyarlıdır. Hafif derece maruz kalma durumunda bile ciltte ciddi sorunlara neden olabilir. Yüz bölgesinde yaralar oluşabilir, burun ve parmaklarda düşme görülebilir. Dudak ve diş etlerinde gerginleşme meydana gelebilir ve bu da dişlerde sivrileşmeye neden olur. 
  2. İleri porfiriya hastaları güneş ışınlarından kaçtıkları için gece dışarı çıkabilirler.
  3. Günümüzde porfiriya hastaları kana enjekte edilen maddelerle tedavi edilebilirler (semptomlar yönetilebilir, tamamen tedavi mümkün değil) fakat yüzyıllar önce porfiriya hastaları kan içerek kendilerini tedavi etmeye çalışmışlardır. (Aşırı demir eksikliği vücutta kana karşı istek uyandırmış olmalı.)
  4. Sarımsakta bulunan bir kimyasal, porfiriya hastalığını ilerlettiği için hastalar sarımsak yemekten kaçınırlar. ( Efsanelerdeki vampirler de böyledir.)

Porfiriya'nın Çeşitleri Nelerdir?

Sekiz farklı porfiriya türü vardır, bu varyasyonların dördü ışığa duyarlılığa neden olabilir: Eritropoietik Protoporfirya Protoporfori (EPP), Konjenital Eritropoetik Porfiri (CEP veya Gunther Hastalığı), Porfiri Cutanea Tarda (PCT) ve Variegate Porfiri. Porfiriya tipleri, semptomları ve şiddeti açısından önemli ölçüde değişebilir. En kötü, en biçimsiz biçimlerin tarihsel kurbanları, kurtadam ve vampirlere ilham kaynağı olabilir. Bugün bile, hastalığın tanı ve tedavisi kolay değildir.

Tüm Reklamları Kapat

Tarihte Bilinen ve Efsaneleşen Porfiriya Hastaları

Hastalığın en sık görülen türlerinden biri olan ‘akut aralıklı porfiriya (AIP)’ iddialara göre İngiltere Kralı III. George’un "Mad King (Çılgın Kral)" diye anılmasına sebebiyet vermiştir. AIP'de en belirgin semptomlar genellikle günler veya haftalar boyunca devam eden transformasyonlar, nöbetler ve halüsinasyonlar gibi nörolojik ataklardır. Kral George'un bu kronik rahatsızlıkları, daha da kötüleştiren, arsenik ve antimon ile tedavi edilmeye çalışıldı. Diğer tarihçiler de, Vincent van Gogh'un da AIP'den muzdarip olabileceğini öne sürüyorlar.

Bazıları tarafından dünyanın en kötü kadın seri katili olarak görülen Kontes Elizabeth Báthory'nin de ciddi bir porfiriya hastası olduğu bilinmektedir. Bram Stoker’ın Dracula'sı için gerçek ilham kaynağı olduğu söylenen bu kadın için, efsaneye göre, işkence yaptığı ve öldürdüğü en az 650 hizmetçi kızın kanında yıkanıyordu. Köylülerin, Elizabeth'in onları alacağı korkusu nedeniyle saklandıkları söylenirdi. Bu yüzden kendisine “Infamous Lady” ve “Blood Countess” gibi isimler verilmiştir. 

Porfiriya Hastalığı Nasıl Oluşur?

Porfiriya, hemoglobin sentezinde meydana gelen mutasyon ya da mutasyonlar sonucu oluşmaktadır. Hemoglobin, demir iyonunu taşıyan porfirin yapılarıdır ve görevleri kanda oksijen taşımaktır. Hemoglobinin sentezlenmesi sekiz basamaktan oluşmaktadır: 

Porfirinin vücutta sentezi
Porfirinin vücutta sentezi
Wikiwand

Bu basamaklardaki herhangi bir enzimin mutasyonu genetik porfiriya hastalığını ortaya çıkarabilir. Bu sekiz adımdaki enzimatik reaksiyonlardan biri çevresel bir faktör ya da genetik bir mutasyon sebebiyle gerçekleşemezse, porfirin ara maddeleri toksik seviyelere çıkabilir. Bu ara porfirinler deride ve diğer organlarda, dışkı ve idrarla atılmadan önce (Porto şarabı rengine dönüşebilir) birikirler. Işığa maruz kaldığında da kendilerini çevreleyen dokuyu tahrip edebilirler.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Porfiriya Nasıl Teşhis Edilir?

·     Bilgisayarlı Tomografi ile (CT),

·     Göğüs röntgeni ile (X-Ray),

·     Ekokardiyogram ile (EKG),

·     Floresans ile idrar testi,

·     Idrarda porfobilinojen (PBG) testi,

·     Tam kan sayımı ile teşhis edilebilmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Porfiriya İçin Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Porfiri için kesin tedavi yöntemi yoktur. Tedavi daha çok semptomları yönetmeye odaklıdır. Çoğu vaka ilaçla iyileştirilmeye çalışılır.

Karaciğer odaklı porfiriler için,

·     Kan basıncını ayarlamak için atenolol (beta engelleyici) kullanımı,

Tüm Reklamları Kapat

·     Yüksek karbohidratlı diyeti,

·     Ağrıları engellemek için opioid kullanımı,

·     Kısa süreli atakları önlemek için hematin kullanımı,

Kan odaklı porfirinler için (erythropoietic porphria),

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
KAOS & CANLILIK: Fizik, Biyolojiyi Nasıl Şekillendiriyor?

Fizik ve biyolojinin iç içe geçtiği büyüleyici bir yolculuğa çıkmaya hazır mısınız? Bu eğitim serisinde, enerjinin biyolojik düzen üzerindeki etkisinden, entropinin hücresel organizasyona kadar uzanan pek çok ilginç konuyu keşfedeceğiz.

Eğitimler, alanında uzman Prof. Dr. Mehmet Burçin Ünlü tarafından verilecek. Hocamızın yıllara dayanan akademik deneyimi ve farklı ülkelerde gerçekleştirdiği çalışmaları sayesinde, karmaşık konuların nasıl kolayca anlaşılabilir hale geldiğine tanık olacaksınız.

Ders Konuları

1. Ders – Biyolojik Düzen ve Enerji İlişkisi & Difüzyon ve Hücresel Süreçler
Hücrede düzenin nasıl sağlandığı
Osmotik akışın enerji dönüşümündeki rolü
Hücresel düzeyde enerji kullanımı
Difüzyonun hücre içi dünyayı nasıl yönettiği
Bakteriyel metabolizma üzerindeki difüzyon limitleri
Membran geçirgenliği ve difüzyon ilişkisi

2. Ders – Reynolds Sayısı ve Mikroskobik Yaşam
Küçük ölçekte sürtünmenin önemi
Hücresel düzeyde yüzme ve pompalama mekanizmaları
DNA replikasyonunda karşılaşılan fiziksel zorluklar

3. Ders – Entropi ve Hücresel Organizasyon
Hücresel sistemlerde düzensizliğin ölçümü
Serbest enerji ve metabolik süreçler
Biyolojik sistemlerde termodinamik kuralların uygulanması

Bu konular aracılığıyla, fiziğin hücre biyolojisini nasıl şekillendirdiğini ve hücresel yaşamın temelinde yatan fiziksel prensipleri inceleyeceğiz.

Eğitim Detayları
-Dersler, 8, 15 ve 22 Şubat 2025 tarihlerinde, saat 13.00’te başlayacak.

Her ders için ayrı bilet alabilirsiniz.
Bilet Ücreti: 250 TL
Etkinlik Yeri: Coffee Hour Florya, Bakırköy/İstanbul

Gelirin bir kısmı Türk Eğitim Vakfı‘na bağışlanacak. Hem bilimsel bir maceraya atılmak hem de güzel bir amaca katkıda bulunmak için bu fırsatı kaçırmayın!

Devamını Göster
₺250.00
KAOS & CANLILIK: Fizik, Biyolojiyi Nasıl Şekillendiriyor?
  • Dış Sitelerde Paylaş

·     Anemilik için demir tedavisi,

·     Kemik iliği nakli,

·     Kan nakli.

Porfiriya Hastalarına Bakış...

Porfiriya hastaları kanında mutasyona uğramış porfirin taşıdıkları için demir miktarları oldukça azdır. Bu yüzden taşınan oksijen miktarı da az olacağı için sürekli yorgunluk ve uyku hali gün içerisinde fazlaca hissedilir. Normal uyuma saatlerinden daha uzun süre uyku ihtiyaçları olur. Bu tür hastalara karbohidratlı kaynaklar tüketmesi, tamamen organik beslenmesi ve eklem zayıflığını yenmeleri için de düzenli bir şekilde egzersiz yapmaları tavsiye ediliyor. Alkol, sigara ve sağlıksız gıdalar vücudu daha fazla deforme edeceği (bu tür maddeler vücutta yüksek oranda serbest radikal oluştururlar, bunlar da sağlam biyomolekülleri etkileyebilirler) için bunlardan uzak durmalıdırlar.

Tarihte pek çok efsaneleşen diğer hastalıklar gibi bu hastalık da her ne kadar korkutucu bir şekilde anlatılmışsa da aslında günümüzde abartıdan öteye gitmemektedir. Yüzyıllar önce kan içme veya kana susama gibi eylemler ancak demir eksikliğinden kaynaklandığı için bir tedavi yöntemi gibi görülmüş olabilir. Günümüzde bu tür hastaların hem psikolojik olarak hem de medikal olarak tedavi edilmesi amaçlanmaktadır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
40
1
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • İnanılmaz 23
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 11
  • Bilim Budur! 10
  • Tebrikler! 6
  • Merak Uyandırıcı! 6
  • Muhteşem! 4
  • Üzücü! 3
  • Güldürdü 2
  • Umut Verici! 2
  • Grrr... *@$# 2
  • İğrenç! 2
  • Korkutucu! 2
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/12/2024 21:29:15 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7294

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Araştırmacılar
İspat Yükü
Irk
Diş Hastalıkları
Kedigiller
Neandertal
Uzun
Doktor
Göğüs Hastalığı
Yayılım
Google
Beslenme
Tehlike
Risk
Aslan
Obezite
Radyasyon
Büyük Patlama
Işık Hızı
Genel Halk
Kuantum Fiziği
Bilimkurgu
Evren
Fosil
İklim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
N. Kara, et al. Vampir Kavramının Bilimsel Kökeni: Porfiriya (Porfiri) ile Vampirlik Arasında İlişki. (14 Temmuz 2018). Alındığı Tarih: 21 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7294
Kara, N., Bakırcı, Ç. M. (2018, July 14). Vampir Kavramının Bilimsel Kökeni: Porfiriya (Porfiri) ile Vampirlik Arasında İlişki. Evrim Ağacı. Retrieved December 21, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7294
N. Kara, et al. “Vampir Kavramının Bilimsel Kökeni: Porfiriya (Porfiri) ile Vampirlik Arasında İlişki.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 14 Jul. 2018, https://evrimagaci.org/s/7294.
Kara, Nilüfer. Bakırcı, Çağrı Mert. “Vampir Kavramının Bilimsel Kökeni: Porfiriya (Porfiri) ile Vampirlik Arasında İlişki.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, July 14, 2018. https://evrimagaci.org/s/7294.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close