Uzun Kuyruklu Baştankara (Aegithalos caudatus)

Uzun Kuyruklu Baştankara; yuvarlak gövdeli, kısa ve kalın gagalı, çok uzun ve ince kuyruklu bir kuştur. Erkek ve dişileri birbirine benzer. Genç kuşlar, ilk kıştan önce yetişkin tüylerine geçiş yaparlar. Tüyleri ağırlıklı olarak siyah ve beyaz olup değişen miktarlarda gri ve pembe renkler de bulunur.

Avrupa'nın en küçük kuşları arasında yer alır. Sonbaharın sonlarında 10.4 grama kadar ulaşabilirken ortalama ağırlığı 7 gramdır; kanat açıklığı 16-19 cm ve uzunluğu ise 13-16 cm'dir, bunun 8-9 cm'si sadece kuyruktur. ^[1] Kuyruk uzunluğu, toplam uzunluğun yaklaşık %56 ila %61.5 kadarıdır.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

İlk olaraktan İsveçli doğa bilimci Carl Linnaeus tarafından 1758'de Systema Naturae eserinin onuncu baskısında Parus caudatus olarak tanımlanmıştır.^[2] Başlangıçta Paridae ailesine dahil edilen bu tür, sonrasında ayrılarak Aegithalidae ailesinin bir parçası olmuştur. Türün 17 alt türü bulunur.^[3]

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Bu kuşlar karışık ve geniş yapraklı ormanlar, çalılıklar, tarım alanlarındaki çitler ve seyrek ağaçlık bölgeler gibi kenar habitatları tercih eder.^[3] Ayrıca akarsu kenarı ormanlarında, makiliklerde ve açık çam ormanlarında görülür. Türkiye'de genellikle 0–1300 metre rakımda, nadiren 2000 metreye kadar bulunur. Ülkemizin her bölgesinde gözlemlenebilir.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Avrupa popülasyonu 3.000.000'dan fazla üreyen çiftten oluşur, bunların %30'u İspanya'dadır. Türün yayılış alanı 1970'lerden itibaren Norveç ve İskoçya'nın kuzeyine genişlemiştir, ancak İsveç'te 19. yüzyıldan bu yana, Finlandiya'da ise son yıllarda popülasyonlarında azalma görülmüştür. Bu durum, modern ormancılık uygulamaları ve eski habitatların monokültürle değiştirilmesiyle ilişkilidir.

Sürüler kışın geniş beslenme alanlarına ihtiyaç duyar. Bu yüzden habitat parçalanması ve bozulması yerel yok oluşlara yol açabilir. Özellikle sert kış koşullarına karşı çok hassastırlar.^[3]

Davranış ve Etoloji

Üreme dönemi dışında uzun kuyruklu baştankaralar genellikle 6-30 bireylik gruplar halinde yaşarlar. Ortalama yaşam süresi iki üç yıldır.^[8]

Uzun kuyruklu baştankaralar gruplarını beslenmek için gün içinde ortalama 7 kilometre dolaşırlar. Oldukça bölgecilerdir, bölgelerindeki diğer uzun kuyruklu baştankara grupları ile karşılaştıklarında gruplar arasında bir çatışma çıkar; kimi zaman daha baskın olan grubun diğer grubu 300 metre kadar alanlarından çıkarmak için kovaladığı gözlemlenmiştir.^[5]

Bu baştankaralar yılda bir kez yuva yaparlar. Yuvaları dört ana malzemeden inşa ederler: Liken, tüyler, örümcek ağları ve yosun. Yuva yaklaşık 20 cm boyunda ve 12 cm genişliğinde olur. Esnek bir kese şeklindeki yuva, üst kısmında küçük yuvarlak bir girişe sahiptir ve genellikle alçak çalılar arasında ya da ağaç dallarının çatallarında asılıdır.^[4] Yapılan yuva neredeyse üzerine inşa edildiği desteğe yapıştırılmış gibi sağlam olur.

Yuvanın inşası yaklaşık 20 gün sürer. Bu süreçte her iki eş, yuvayı inşa etmek için binlerce kez yuvaya gidip gelir.^[1]

Tipik bir yuvada 6.000'den fazla parça kullanılır. Yosun ve örümcek ağları yapısal denge sağlar. Dış yüzey kamuflaj için açık renkli liken pullarıyla, iç yüzey ise yalıtım sağlamak amacıyla 2.000'den fazla yumuşak tüyle kaplanır.^[4] Ancak yuvanın başarı oranı sadece %17’dir.^[6] (Kuş yuvasının başarı oranı, yuvadan sağlıklı bir şekilde uçabilen yavru kuşların toplam yumurtaya oranıdır.)

Ana yuva avcıları (yuvalarına saldırarak yumurtalarını veya yavrularını avlayan canlılar) arasında Kargagiller (Corvidae), Gelincikler (Mustela) ve yılanlar bulunur.^[3]

Kuluçkaya yalnızca dişi yatar ve kuluçka iki hafta kadar sürer. Yavrular yumurtadan çıktıktan sonra iki üç hafta içinde yuvayı terk ederler. Sonrasında en az 14 gün daha ebeveynleri ve akrabaları tarafından beslenirler.

macaulaylibrary

macaulaylibrary

Yuvaları başarısız olan çiftlerin üç seçeneği vardır: Yeniden denemek, o sezon yuva yapmayı bırakmak ya da komşu bir yuvaya yardım etmek. Yuva kaybı mayıs ayı gibi üreme sezonun ortalarında yaşanırsa başarısız çiftler kendi yuvalarından ayrılıp akrabalarının yuvalarına yardım ederler. Kuşların akrabalarını tanıması, bireylerin birbirlerini seslerinden ayırt etmesi sayesinde mümkün olur.^[5]

Diğer uzun kuyruklu baştankaraların akrabalarına yardım ettiği yuvalar, daha yüksek besin sağlama oranları ve daha iyi yuva savunması sayesinde daha başarılı olur. Üreme mevsiminin sonunda (haziran ve temmuz aylarında) kuşlar kendi kış bölgelerinde yeniden kalabalık sürüler oluştururlar.

Diyet ve Metabolizma

Bu türün üyeleri, yıl boyunca çoğunlukla omurgasızlarla beslenir. Özellikle güve ve kelebeklerin yumurtalarını ve larvalarını tercih ederler. Bazen tohum, tomurcuk ve hatta zeytin (Olea) ile de beslendikleri gözlemlenebilir. Özellikle sonbahar ve kış aylarında ağaç özsuyu içtikleri de kaydedilmiştir.

Erdem Kuruca

Etimoloji

Cins ismi olan Aegithalos Antik Yunancadaki "αἰγίθαλος" (aigíthālos) kelimesinden gelir. Yunancada bu terim küçük ötücü kuş türlerini tanımlamak için kullanılmıştır. Eski Yunan dünyasında küçük kuşlara verilen bu ad, aynı zamanda çevik ve hareketli doğalarıyla tanınan türleri de ifade etmektedir.

Tür ismi olan caudatus Latince kökenlidir. Bu kelime,"kuyruklu" veya "kuyruğu uzun" anlamına gelir. "Cauda" kelimesi Latincede "kuyruk" demektir ve "-atus" eki, ona sahip olanı veya o özelliği barındıranı ifade eder. Bu durumda caudatus, uzun kuyruğu ile dikkat çeken bir özellik olarak kuşu tanımlar.^[7]

Bu etimolojik yapı, kuşun en belirgin özelliğini (uzun kuyruğunu) vurgulayan bir anlam taşır; dolayısıyla Aegithalos caudatus, "uzun kuyruklu küçük ötücü kuş" olarak çevrilebilir.