Uyuz Nedir? Uyuz Salgınını Durdurmak Neden Zordur? Uyuz Akarı Nasıl Bulaşır, Nasıl Tedavi Edilir?

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

Uyuz, Sarcoptes scabiei akarının insan varyantının (Sarcoptes scabiei var. Hominis) deriye girmesi sonucu başlayan, şiddetli kaşıntıya neden olan, bulaşıcı bir cilt hastalığıdır.^[2] Uyuz, doğrudan ten tene temas yoluyla veya kontamine materyal (fomitler) ile dolaylı olarak temas yoluyla bulaşır. Birçok hastada uyuz semptomları oldukça hafif gözüktüğünden, uyuzun teşhis edilmesi zor olabilir.

Uyuz kaşıntısı, özellikle geceleri amansız hâle gelebilir. Sarcoptes scabiei paraziti deri teması yoluyla bulaştığından, özellikle aile üyeleri ve cinsel partnerler gibi cilt teması yüksek olan ilişkiler en yüksek risk gruplarıdır. Uyuz, 2009 yılında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından ihmal edilen bir cilt hastalığı olarak ilan edilmiştir. Uyuz, Dünya'nın her yerinde görülebilir; ancak gelişmekte olan ülkelerde özellikle önemli bir sağlık sorunu olabilmektedir. Yanlış teşhis salgınlara, morbiditeye ve artan ekonomik yüke yol açabileceğinden, uyuza yakalanmış bireylerin hemen teşhis edilmesi ve hızla tedavi edilmesi gerekir.^[1]

Patofizyoloji

Sarcoptes scabiei, insan da dâhil birçok hayvan türünün cildinde, dermal ve epidermal katmanlarda bulunur. Uyuz istilası, dişi akarın, yumurtalarını bıraktığı konağın derisinin epidermis tabakasının en üst katmanı olan stratum corneum'unda bir tünel açmasıyla başlar. Daha sonra bu yumurtalar önce larvaya, sonra nimfe ve nihayetinde yetişkinlere dönüşür.

Yetişkin dişi akarlar, epidermisin yüzeysel katmanları içinde 1-10 milimetre uzunluğunda yuva tünelleri kazar ve günde 2-3 yumurta bırakır. Akarlar 30-60 gün sonra ölür ve yumurtalar yaklaşık 2-3 hafta sonra yumurtadan çıkar. Uyuzun tedavisini zorlaştıran faktörlerden biri, uygulanan krem tedavilerinin yüzeydeki tünellerin tamamına erişemiyor olmasıdır.^{[2], [6]}

Bir uyuz istilasında papüller genelde 2-5 hafta içinde ortaya çıkar. Bu papüller, uzunlukları birkaç milimetre ilâ 1 santimetre arasında değişen tüneller veya virgüller şeklindedir. Tipik olarak, erkeklerde parmaklar arası kıvrımlar, areola, göbek bölgesi ve penisin gövdesi gibi alanlarda ince deri altında enfestasyonlar meydana gelir.^[2]

Uyuz Tipleri

Uyuz, klinik olarak üç şekilde ortaya çıkar: klasik, nodüler veya "Norveç uyuzu" olarak da adlandırılan bulaşıcı ve kabuklu bir varyant.

Klasik Uyuz

Uyuzun klasik formuna yakalanmış bir bireyin üzerinde 10 ila 15 birey arasında değişen bir akar popülasyonu bulunabilir; yani uyuza yakalanmış herkesin vücudunda yüzlerce veya binlerce mayt (akar) bulunmaz. Klasik uyuz vakalarında akarlar, başka bir insan konakçıya tipik olarak 10-15 dakikalık cilt-cilt teması sonucunda bulaşır. Hastalığın bulaşması, giysi veya çarşaf yoluyla, yani "fomit bulaşması" denen yöntemle de gerçekleşebilir. Uyuz genellikle avuç içlerinde, ayak tabanlarında ve tırnak altlarında yaygın veya lokalize olabilen hiperkeratotik plaklarla kendini gösterir.

Medical News Today

Nodüler Uyuz

Nodüler uyuz formu, aslında klasik formun bir çeşididir ve her zaman ayrı bir uyuz tipi olarak kategorize edilmez. Bu form, aksilla ve kasıklara doğru bir eğilim gösteren eritemli nodüller ile kendini gösterir. Nodüller kaşıntılıdır ve dişi akarlara karşı aşırı duyarlılık reaksiyonu dolayısıyla gelişir.

Cureus

Kabuklu Uyuz (Norveç Uyuzu)

Kabuklu varyant olarak da bilinen Norveç uyuzu, tek bir bireyin vücudunda milyonlarca akarın birikmesiyle sonuçlanır. Bu türden kabuklu uyuz; genellikle immünosupresif tedavi, diyabet, insan immün yetmezlik virüsü (HIV) veya ileri yaş nedeniyle bağışıklığı baskılanmış hastalarda ortaya çıkar.^{[3], [4]} Tek bir bireyin vücudunda biriken bu yüksek akar yoğunluğu dolayısıyla Norveç uyuzu çok daha hızlı ve kolay bir şekilde kişiden kişiye bulaşabilir. Konağın immünolojik durumu ve yayılma derecesi, genellikle bireyin vücudunu istila eden akar sayısını belirler (çoğu durumda ortalama 2 milyon adet akar bulunur).^[3]

Cleveland Clinic Journal of Medicine

Belirti ve Semptomlar

Uyuzun en yaygın belirti ve semptomları, özellikle geceleri yoğun kaşıntı (pruritus) ve sivilce benzeri (papüler) kaşıntılı döküntüdür. Kaşıntı ve kızarıklık vücudun çoğunu etkileyebilir; ancak çoğunlukla bilek, dirsek, koltuk altı, parmaklar arasındaki deri tabakası, meme ucu, penis, bel, kemer çizgisi ve kalça gibi bölgelerde görülür. Döküntü ayrıca küçük kabarcıklar (veziküller) ve pullar da içerebilir. Döküntüyü kaşımak ciltte yaralara neden olabilir ve bazen bu yaralar, fırsatçı bakteriler nedeniyle enfekte olur.

Bazen ciltte küçük oyuklar da görülür. Bunlara, dişi uyuz akarının deri yüzeyinin hemen altında tünel açması neden olur. Bu oyuklar, cilt yüzeyinde küçük kabarık ve eğri (serpiginimsi) grimsi beyaz veya ten rengi çizgiler olarak görünür. Akarların sayısı genellikle az olduğu için (kişi başına sadece 10-15 akar), bu yuvaları bulmak zor olabilir. En sık olarak parmaklar arasındaki deri tabakasında, bilek, dirsek veya dizdeki deri kıvrımlarında ve penis, meme veya kürek kemiklerinde bulunurlar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Baş, yüz, boyun, avuç içi ve tabanları etkileyen uyuz istilası genellikle sadece bebeklerde ve çok küçük çocuklarda görülür; ama nadiren de olsa yetişkinlerde ve daha büyük çocuklarda görülebilir.

Norveç uyuzu olan kişiler, karakteristik döküntü veya kaşıntı gibi uyuzun olağan belirtilerini ve semptomlarını göstermeyebilir.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Uyuza yakalanmış bir kişi, Sarcoptes scabiei parazitini ev üyelerine ve cinsel partnerlerine kolayca bulaştırabilir. Yetişkinlerde uyuz, sıklıkla cinsel yolla bulaşır.

Uyuz, dünya çapında bulunan yaygın bir durumdur; her ülkede, her sosyal sınıftan insanı etkileyebilir; ancak özellikle de yakın vücut ve cilt temasının yaygın olduğu, kalabalık koşullarda kolayca yayılabilir. Huzurevleri, kapsamlı bakım tesisleri ve hapishaneler gibi kurumlar genellikle uyuz salgınlarının görüldüğü yerlerdir. Çocuk bakım tesisleri de uyuz istilasının yaygın bir bölgesidir.

Kedi ve Köpek Gibi Evcil Hayvanlardan Uyuz Bulaşır mı?

Hayır. Hayvanlar insanlara uyuz bulaştırmaz. Evcil hayvanlar, insanlarda hayatta kalmayan veya üremeyen, ancak hayvanlarda uyuz hastalığına neden olan farklı türde bir uyuz akarıyla enfekte olabilirler. Uyuz olan bir hayvan, bir insanla yakın temas halindeyse, hayvan akarı kişinin derisinin altına girerek geçici kaşıntı ve cilt tahrişine neden olabilir. Ancak diğer hayvanlara özelleşmiş akarlar insan üzerinde üreyemez ve birkaç gün içinde kendi kendine ölür. Başka bir hayvandan uyuz atlaması hâlinde kişinin tedavi edilmesi gerekmez; ancak söz konusu hayvandaki akarlar her yeni temasta insana da atlayarak deriye girmeye çalışacaktır. Hem bu tür atlamaları önlemek hem de hayvan refahını sağlamak için uyuz olan hayvan tedavi edilmelidir.

Havuzda Uyuz Bulaşır mı?

Uyuzun bir yüzme havuzunda, su yoluyla bulaşması pek olası değildir. Norveç uyuzu olan kişiler haricindeki uyuz vakalarında vücutta sadece 10-15 kadar uyuz akarı bulunduğundan, bunların ıslak cilt altından herhangi çıkması pek olası değildir (ama imkânsız da değildir).

Uyuz, normalde uyuzlu bir kişiyle uzun süreli cilt temasıyla yayılır. Ancak bazen uyuzlu bir kişi tarafından kullanılmış olan giysiler, yatak takımları veya havlular gibi nesnelerden de temas yoluyla yayılabilir. Fakat bu tür yayılma, uyuz olan kişi Norveç uyuzu olmadığı müddetçe çok nadir görülür.

Teşhis Yöntemleri

Uyuz istilasının teşhisi, genellikle döküntülerin alışılmış görünümüne ve dağılımına ve oyukların varlığına göre yapılır. Uyuz teşhisi, mümkün olduğunca akarların kendisi, akar yumurtası veya akar dışkı maddesi (scybala) ile doğrulanmalıdır. Bu, bir iğnenin ucu kullanılarak bir akarın yuvasının ucundan dikkatlice çıkarılmasıyla veya akar, yumurta veya akar dışkı maddesi için mikroskop altında incelemek için deri kazıması yapılarak yapılabilir. Çoğu durumda uyuz olmuş bir kişinin vücudunda tipik olarak 10-15 veya daha az sayıda akar bulunacaktır. Ancak akarların kendileri, yumurtaları veya dışkı maddeleri tespit edilemese bile kişinin uyuz olabileceğini hatırlanmalıdır. Son olarak, Norveç Uyuzu olan kişiler binlerce, yüz binlerce, hatta milyonlarca kene ile enfekte olabilirler ve bu nedenle son derece bulaşıcıdırlar.

Uyuz, bahsettiğimiz gibi genellikle klinik özellikleriyle teşhis edilir; ancak nadiren de olsa "punch biyopsisi" gerekebilir. Norveç uyuzu hariç, vücut üzerinde genellikle çok az akar bulunduğundan, biyopsi sırasında bir akara denk gelme ihtimali düşüktür. Ama şanslıysanız, iltihaplı bir sızıntı ile birlikte akar ve yumurta retiküler dermiste görülebilir. Epidermis, sıklıkla seröz eksüda, nötrofiller ve eozinofiller ile birlikte önemli miktarda pul ve kabuk ortaya çıkaracaktır.

Partnerimle Birlikte Uyuza Yakalandık. Ben İyileştim, O Hâlâ Kaşınıyor. Neden?

Uyuz döküntüsü ve kaşıntısı, tedavi başarılı olmuş ve tüm akarlar ve yumurtalar öldürülmüş olsa bile, tedaviden sonra birkaç hafta ila bir ay sürebilir. Sağlık uzmanınız, şiddetli ise kaşıntıyı hafifletmek için ek ilaçlar reçete edebilir. Tedaviden sonra 2 haftadan daha uzun süre devam eden semptomlar, aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi nedene bağlı olabilir:

• Uyuz teşhisi hatalı olabilir. Uyuz sıklıkla egzama, dermatitis prurigo nodularis veya lupus eritematozus ile karıştırılır.^[9] Uyuzun klinik görünümü, bakteri, mantar, parazit ve virüs gibi diğer kaynakların neden olduğu enfeksiyonlara benzeyebilir.^[10] Birçok ilacın yan etkileri uyuz semptomlarını taklit edebilir ve deri döküntüsü ve kaşıntıya neden olabilir. Uyuz teşhisi, mikroskop altında akar, yumurta veya akar dışkısının (scybala) gözlemlenmesini içeren bir deri kazıması ile doğrulanmalıdır. Eşinizle aynı yatakta uyuyorsanız ve yeniden enfeksiyon kapmadıysanız ve en az 30 gün boyunca ayrı odalarda, temassız bir şekilde kalmadıysanız, eşinizin uyuz olması olası değildir.
• Tüm hastalar ve temaslıları aynı anda tedavi edilmezse, bir aile üyesinden veya uyuzlu bir diğer kişiden gelen uyuz ile yeniden enfestasyon yaşanabilir. Yeniden bulaşmayı önlemek için uyuzlu kişiler ve bütün temasları aynı anda tedavi edilmelidir.
• Uyuz, ilaca karşı dirençli olacak biçimde evrimleşmiş olabilir. İlaca direnç, topikal skabisitlerin hatalı uygulanması veya gerektiğinde ikinci bir uygulamanın yapılmamasından kaynaklanabilir. Tedavi etkili olduysa, 24-48 saat sonra ciltte yeni uyuz yuvaları belirmemelidir.
• Norveç Uyuzunu tedavi etmek çok zor olabilir. Norveç uyuzunda oluşan kabuk kalınlığı, ilacın yeterince derinlere penetre etmesine engel olabilir ve tedavinin etkilerini kısıtlayabilir. Kabuklu uyuzu başarılı bir şekilde tedavi etmek için hem topikal hem de oral ilaçların bir kombinasyonu ile tekrarlanan tedavi gerekli olabilir.
• Akarların bulunduğu nesneler temizlenmemiş olabilir. Uygun şekilde yıkanmamış veya kuru temizleme yapılmamış giysiler, yatak takımları veya havlular gibi eşyalar, yeniden bulaşmaya neden olabilir. Bu, özellikle kabuklu uyuzlu kişiler tarafından kullanılan eşyalar için geçerlidir. Potansiyel olarak kontamine olmuş maddeler (fomitler) sıcak suda makinede yıkanmalı ve sıcak sıcaklık döngüsü kullanılarak kurutulmalı, kuru temizleme yapılmalı veya en az 72 saat cilt temasından uzaklaştırılmalıdır.
• Alerjik deri döküntüsü (dermatit) geçiriyor olabilirsiniz.
• Çapraz reaktivite yaşıyor olabilirsiniz. Akar antijenleri arasındaki çapraz reaktivite nedeniyle semptomlarınız devam ediyor olabilir.

Kaşıntı 2-4 haftadan uzun sürerse veya yeni oyuklar veya kızarıklıklar oluşmaya devam ederse bir doktor tavsiyesi alınız. Aynı veya farklı bir uyuz ilacı ile tekrar tedavi gerekli olabilir.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Uyuz, tedavi edilebilir bir hastalıktır. Uyuz tedavisinde kullanılan ürünler, uyuz akarlarını öldürdüğü için "uyuz ilacı" (skabisit) olarak adlandırılır. Bu ilaçların bir kısmı yumurtaları da öldürür. İnsan uyuzunu tedavi etmek için uyuz ilaçları sadece doktor reçetesiyle alınabilir; reçetesiz hiçbir ürün insanlar için test edilmemiş ve onaylanmamıştır.

Uyuz için birden fazla tedavi mevcuttur. Kanıtlar, ilaçların her biri belirtildiği şekilde kullanıldığında, standart tedavi seçeneklerinin her birinin etkinliğinin birbiriyle kabaca eşit olduğunu göstermektedir. Bunlara topikal permetrin, topikal krotamiton ve sistemik ivermektin dahildir. Bu ilaçlara yan etkiler nadirdir.^[6]

Agora Bilim Pazarı

Çocuklar İçin Destanlar Set

Dünya üzerinde her toplum zaman içinde kendi tarihini, inançlarını ve değerlerini ele alan sözlü ve yazılı anlatılar yaratmıştır. Bu büyük anlatılar iyi-kötü, doğru-yanlış, cesaret-korku, sevgi-nefret, yaşam-ölüm gibi zıtlıklara dair izler barındırır ve gücünü, kalıcığını bu zıtlıklar arasındaki çekişmelerden alır. Binlerce yıldır okunan, modern edebiyatı derinden etkilemiş destanlar bunların en önemli örnekleridir. Bu dizimizde, çocuk ve gençler için uyarlanmış, çizimlerle zenginleştirilmiş destanları okurlarıyla buluşturuyoruz.

Aeneis

Aeneis’te Troya Savaşı’nı sağ salim atlatan Aeneas’ın yurdundan ayrılıp İtalya topraklarına yaptığı yolculuk ve oraya vardıktan sonra Latinlerle girdiği savaş anlatılır. Aeneas Harpyler, Kikloplar ve deniz canavarları gibi efsanevi yaratıklarla karşılaşır, ölüler ülkesine iner ama en büyük mücadeleyi insanlara karşı verecektir. Yunan şair Homeros’un İlyada ve Odysseia’sından bazı mitolojik öğelerin de yer aldığı bu eser aynı zamanda Roma İmparatorluğu’nun temellerinin atılışının destanıdır.

İlyada

İlyada’da Yunanistan’dan gelen Akhalarla bugünkü Çanakkale yakınlarında yaşayan Troyalılar arasındaki Troya Savaşı’nın son iki ayı anlatılır. Bir tercih yüzünden başlayan ve on yıl süren bu savaşa tanrılar da sık sık müdahale eder. Kahramanlık, cesaret, yaşamın değeri, savaşın yıkıcılığı üzerine güçlü izler barındıran bu büyük eser yaklaşık üç bin yıl öncesine ait olmasına rağmen hâlâ tüm dünyada okunmaktadır.

Odysseia

Odysseia, Troya Savaşı’nın kahramanlarından Odysseus’un on yıl süren eve dönüş hikâyesidir. Odysseus, Troya düştükten sonra memleketi İthaka’ya doğru yola çıkar ama bu yolculuk başlı başına bir serüvene dönüşür. Bir deniz tanrıçası tarafından yıllarca alıkonur, efsanevi yaratıklarla mücadele eder ve nihayet evine varır. Ama bu sefer de onun yokluğunu fırsat bilip krallığını ele geçirmek isteyenlerle başa çıkmak zorunda kalır. Zekâsıyla meşhur Odysseus’un hikâyesi yaklaşık üç bin yıldır pek çok esere ilham kaynağı olmuştur.

Devamını Göster

₺320.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Topikal permetrin %5 krem etkilidir ve uyuza karşı yaygın bir tedavi olarak kullanılmaktadır. Krem, tipik olarak iki hafta boyunca haftada bir kez uygulanır (toplam 2 tedavi). Bununla birlikte, bu tedavi bazen uyuz direnci, zayıf hasta uyumu ve nadir görülen alerjik reaksiyonlar ile ilişkilendirilmiştir.^[5]

Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç İdaresi tarafından uyuz tedavisi için kullanımı onaylanmamış olsa da, oral yolla alınan ivermektin de başka bir tedavi seçeneğidir. Bu tedavi sadece 10 yaş ve üzeri kişilere uygulanır ve 1 defa verilir. Semptomlar devam ederse iki hafta sonra ek bir doz verilir. İki doz ivermektin uyuz öldürücüdür; ikinci tedavi, ilk tedaviden bu yana yumurtadan çıkan akarları öldürür. Uygunluk, uygulama kolaylığı, uygun yan etki profili ve doğru dozda alınması hâlinde güvenli olması nedeniyle oral ivermektin önerilir. Bu tedavi modalitesine uyum oranları, topikal permetrine göre daha yüksektir ve ivermektinin tablet formu, topikal permetrin ile olabileceği gibi, yanlış kullanım veya yetersiz uygulama olasılığını azaltır.^[5] Uyuz salgınlarını tedavi ederken sistemik ivermektin, topikal permetrinden üstündür. Yeterli tedavinin sağlanması; özellikle evsizler barınakları, cezaevleri ve sağlık tesisleri gibi birbirine yakın temasta yaşayan bireylerin tedavisinde önemlidir.^[6]

Diğer seçenekler arasında topikal lindan, %5 çökeltilmiş kükürt, malathion ve topikal ivermektin bulunur.^[8] İvermektin direnci görülmesi hâlinde moksidektin önerilir.^[3]

Yetişkinleri ve daha büyük çocukları tedavi ederken, boyundan ayaklara ve ayak parmaklarına kadar vücudun tüm bölgelerine uyuz kremi veya losyonu uygulanır; bebekleri ve küçük çocukları tedavi ederken, krem ​​veya losyon baş ve boyuna da uygulanır. İlaç, yıkanmadan önce, önerilen süre boyunca vücutta bırakılmalıdır. Tedaviden sonra temiz giysiler giyilmelidir.

Enfekte kişiye ek olarak, ev halkı ve cinsel temasta bulunanlar, özellikle de uyuza yakalanan kişiyle uzun süreli cilt teması olan kişiler için tedavi önerilir. Yeniden bulaşmayı önlemek için tüm kişiler aynı anda tedavi edilmelidir. Tedaviden 2-4 hafta sonra kaşıntı devam ederse veya yeni oyuklar veya döküntüler ortaya çıkmaya devam ederse, yeniden tedavi gerekli olabilir.

İnsanları tedavi etmek için asla diğer hayvanlara veya tarımsal kullanıma yönelik bir uyuz ilacı kullanmayın! Her zaman doktor ve eczacı tarafından verilen talimatlar ile birlikte, ilaç kutusunda ve prospektüste yazılı talimatları dikkatle takip edin.

Evinizdeki ve Kıyafetlerinizdeki Akarlardan Nasıl Kurtulursunuz?

İnsan derisinde bulunmayan uyuz akarları en fazla 2-3 gün yaşayabilirler. Uyuzlu bir kişinin kullandığı yatak takımları, giysiler ve havlular gibi eşyalar makinede sıcak suda yıkanarak ve sıcak döngüde kurutularak veya kuru temizleme ile temizlenebilir. Yıkanamayan veya kuru temizleme yapılamayan eşyalar, en az 72 saat süreyle herhangi bir vücut temasından uzaklaştırılarak dekontamine edilebilir.

Kabuklu uyuzu olan kişiler çok bulaşıcı olarak kabul edildiğinden, bu kişiler tarafından kullanılan odalarda mobilya ve halıların dikkatli bir şekilde elektrikli süpürgeyle temizlenmesi tavsiye edilir.

Yaşam alanlarının fümigasyonu (buharla temizlenmesi) gereksizdir.

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Bir insan üzerinde uyuz akarları en fazla 1-2 ay kadar yaşayabilir; ancak çoğu durumda 48-72 saatten fazla hayatta kalamazlar. Ayrıca uyuz akarları, 10 dakika boyunca 50°C sıcaklığa maruz kalırsa ölür.

İlk tedaviden 2-4 hafta sonra kaşıntı devam ederse veya yeni oyuklar veya döküntüler ortaya çıkmaya devam ederse (ilk tedavi birden fazla uygulama veya doz içeriyorsa, "2-4 zaman periyodu" o tedavinin son uygulamasından veya dozundan sonra başlar), tekrar tedavi uyuz ile gerekli olabilir.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Dünya çapında uyuz prevalansının yılda 300 milyon enfekte birey düzeyinde olduğu hesaplanmaktadır.^{[2], [5]} Uyzu, özellikle de gelişmekte olan birçok ülkede önemli bir sağlık sorunudur ve 2009 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından "ihmal edilen bir cilt hastalığı" olarak ilan edilmiştir.^[5]

Uyuz, özellikle Afrika, Güney Amerika, Avustralya ve Güneydoğu Asya'da çok yaygındır. Yüksek prevalans yoksulluk, yetersiz beslenme durumu, evsizlik ve yetersiz hijyen ile ilişkilidir.^[2]

Uyuz, çocuklar ve genç yetişkinler arasında daha yaygındır. Bahsettiğimiz ülkelerdeki vakalar, uyuz kaynaklı komplikasyonlar ve ikincil enfeksiyonlar nedeniyle önemli düzeyde morbidite ile ilişkilidir. Uyuz ile birlikte ölümü getiren nedenler arasında apseler, lenfadenopati ve streptokok sonrası glomerülonefrit bulunur.

Sanayileşmiş ülkelerde uyuz salgınları; genellikle okullarda, bakım evlerinde, uzun süreli akut bakım (LTAC) tesislerinde, hastanelerde, cezaevlerinde, huzurevlerinde ve aşırı kalabalık alanlarda, sporadik veya "kurumsal salgınlar" olarak kendini gösterebilir.^[2]

Önlem Yöntemleri

Uyuz, uyuzlu bir kişiyle veya uyuzlu kişinin kullandığı giysi veya yatak takımı gibi nesnelerle doğrudan, ten tene temastan kaçınılarak önlenir.

Uyuz tedavisi genellikle aynı hanenin üyeleri için, özellikle uzun süreli cilt teması olan kişiler için önerilir. Tüm hane halkı üyeleri ve potansiyel olarak maruz kalan diğer kişiler, olası yeniden maruz kalma ve yeniden istilayı önlemek için uyuzlu kişiyle aynı anda tedavi edilmelidir. Tedaviden önceki 3 gün boyunca herhangi bir zamanda cilde yakın giyilen veya kullanılan yatak ve giysiler, sıcak su ve sıcak kurutma döngüleri kullanılarak makinede yıkanmalı ve kurutulmalı veya kuru temizlenmelidir. Kuru temizleme yapılamayan veya yıkanamayan ürünler, birkaç günden bir haftaya kadar kapalı bir plastik torba içinde saklanarak dezenfekte edilebilir. Uyuz akarları genellikle insan derisinden uzakta 2 ila 3 günden fazla hayatta kalamazlar. Çocuklar ve yetişkinler genellikle tedaviden sonraki gün çocuk bakımına, okula veya işe dönebilir.

Kabuklu uyuzu olan kişiler ve hane halkı üyeleri de dahil olmak üzere yakın temasları, salgınları önlemek için hızlı ve agresif bir şekilde tedavi edilmelidir. Kurumsal salgınları kontrol etmek zor olabilir ve hızlı, agresif ve sürekli bir yanıt gerektirebilir.

Kabuklu uyuzlu bir hasta tarafından kullanılan odalar, kullanımdan sonra iyice temizlenmeli ve elektrikli süpürgeyle temizlenmelidir. Pestisit spreyleri veya sisleri kullanarak çevresel dezenfeksiyon genellikle gereksizdir ve önerilmez.

Uyuzlu Birine Dokunduysam Tedavi Görmeli miyim?

Hayır; kişi, yalnızca uyuz olduğunu düşünüyorsa doktora başvurmalıdır; uyuzlu birine sadece temas etmiş olmak tedavi almayı gerektirmez. Doktor kişiyi muayene edebilir, uyuz tanısını doğrulayabilir ve uygun bir tedavi önerebilir. İnsanlarda uyuz tedavisinde kullanılan ürünler yalnızca doktor reçetesiyle alınabilir.

Uyuz bulaşmış herhangi bir kişiyle uyumak veya seks yapmak, bulaşma için yüksek risk oluşturur. Bir kişinin ciltten cilde maruz kalması ne kadar uzun sürerse, bulaşma olasılığı o kadar artar. Kabuklu olmayan uyuzlu bir kişiyle kısaca tokalaşmak nispeten düşük bir risk olarak kabul edilebilirken, uyuzlu bir kişinin elini 5-10 dakika tutmak nispeten yüksek bir bulaşma riski olarak kabul edilebilir. Bununla birlikte, kabuklu uyuzlu bir kişiyle el sıkışma gibi kısa süreli ten tene temastan sonra bile bulaşma meydana gelebilir. Sadece ten tene temas sonrası hekim kontrolü veya tedavi gerektirmeye en iyi aday kişiler, dokundukları kişilerde Norveç uyuzu olan kişilerdir - ki bunların bile illâ uyuz kapmış olması garanti değildir.

Bulaşma riskini azaltmak üzere profilaktik tedavinin ne zaman verilmesi gerektiğini belirlemek için, aşağıdakileri anlayan bir sağlık hizmeti sağlayıcısı ile erken konsültasyon istenmelidir:

• bir kişinin maruz kaldığı uyuz türü (yani kabuksuz veya kabuklu);
• bir kişinin uyuzlu hastayka kaldığı cilt maruziyetinin derecesi ve süresi;
• maruziyetin hastanın uyuz tedavisi görmesinden önce mi sonra mı meydana geldiği; ve,
• maruz kalan kişinin, asemptomatik kuluçka döneminde diğer insanlara maruz kalma olasılığının yüksek olduğu bir ortamda çalışıp çalışmadığı. Örneğin, bir huzurevinde veya hastanede çalışan bir hemşire veya bakıcı, tesiste daha fazla uyuz bulaşma riskini azaltmak için genellikle profilaktik olarak tedavi edilir.

Etimoloji

Türkçede "uyuz" sözcüğü Eski Türkçede "uyumak" fiilinin kökü olan "udı-" kökünden türetilmiştir ve "uduz" olarak kullanılmıştır. Bu, muhtemelen, uyuz semptomlarının geceleri artmasından kaynaklanmaktadır. Hastalığın İngilizce adı olan "scabies" ise Latincede "kaşınmak" anlamına gelen "scabere" kelimesinden türetilmiştir.