Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Haller Organı Nedir? Keneler, Konaklarının Kokusunu Nasıl Alır?

3 dakika
9,062
Haller Organı Nedir? Keneler, Konaklarının Kokusunu Nasıl Alır? Green Bay Press-Gazette
Tüm Reklamları Kapat

Keneler, kanla beslenen parazit araknidlerdir. Halk arasında genellikle "böcek" olarak bahsedilseler de aslında böcek değildirler. Arachnomorpha kladında örümcekler, akrepler ve böğüler gibi canlılarla birlikte yer almaktadırlar. Hayatları boyunca birden fazla konak değiştirebilirler. Yumurtadan çıktıklarında yani larva evrelerinde böcekler gibi üç çift bacağa sahiptirler. Nimf evresine geldiklerinde araknidlerde olduğu gibi dördüncü çift bacakları da çıkmış olur. Nimf evresinden sonra yetişkinliğe ulaşırlar ve üremeye hazır hale gelirler.

Keneler Uçamaz veya Zıplayamaz!

Keneleri biz fark etmeden bir anda üstümüzde veya evcil hayvanlarımıza tutunmuş şekilde bulmamız, halk arasında kenelerin uçtuğuna veya pireler gibi zıplayabildiğine dair yanlış inanışlara sebep olmuştur. Ancak keneler, yaşamlarının hiçbir evresinde kanatlara sahip değildirler ve dolayısıyla uçamazlar. Bacak anatomileri de zıplayabilmek için uygun değildir; ama küçük bir hayvana göre oldukça hızlı hareket edebilirler.

Hyalomma marginatum türü kenede arama davranışı.
Hyalomma marginatum türü kenede arama davranışı.
Kaan Yiğit Emer

Peki keneler size veya evcil dostlarınıza nasıl tutunur? Doğada çalıların ya da otların üzerinde bir kene görenler; kenenin yüksek bir ota veya dal parçasına çıkıp, ön bacaklarını yukarı-öne kaldırarak sanki sarılmak istercesine beklediğini fark etmişlerdir. İşte bu davranışa "arama davranışı" (İng: "questing") adı verilmektedir. Keneler, potansiyel bir konak fark ettiklerinde, ona doğru yönelerek arama pozisyonunda beklerler.

Tüm Reklamları Kapat

Ancak Hyalomma sp. cinsinin üyeleri gibi bazı keneler konağın yakınlarından geçtiğini fark ettikleri anda konağa doğru hızla koşmaya başlayabilirler. Buradaki en önemli soru ise şu: Keneler, konağı nasıl fark ediyorlar?

Kene Radarı: Haller Organı

Dünya üzerinde, keneler dışında başka hiçbir canlıda bulunmayan bu organ, kenelerin birinci çift (ön) bacaklarının tarsuslarının (en sonuncu bacak eklemi) dorsal (yukarı) yüzünde bulunmaktadır: 1881'de George Haller tarafından hatalı bir şekilde "işitsel sensör" olarak tanımlanan bu organın, sonradan yapılan çalışmalarla koku sensörü olduğu anlaşıldı.

Ixodes rubicundus türünün nimfinde Haller's organlarının yeri.
Ixodes rubicundus türünün nimfinde Haller's organlarının yeri.
Semantic Scholar

Haller Organı böceklerde bulunan antenlere kemosensasyon (kimyasal algılama) fonksiyonu bakımından benzese de morfolojik olarak çok farklı bir organdır. Ön bacakların tarsuslarının dorsal yüzeyindeki ufak çukurlukta bir kapsül içerisine yerleşmiş mikroskobik boyutta bir duyu kılından oluşmaktadır. Özellikle çevresindeki nem, sıcaklık ve karbondioksit değişimini algılayabilen bu çok hassas organ, bunlara ek olarak genellikle memelilerin terinden ve nefesinden gelen yağ asitlerinin (bütirik asit, oleik asit, asetik asit) ve amonyağın kokusunu da çok iyi bir şekilde algılayabilmektedir.

Konağının yerini tespit etme konusunda hayati öneme sahip olan bu organ; konak bulma görevi dışında, eş bulmak gibi feromonlara dayalı kimyasal olaylarda ve meteorolojik değişimler gibi çevre olaylarında da önemli rol oynamaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Kenelerin periferik duyusal sisteminin doğrudan ve çok önemli bir bileşeni olmasına ve sadece kenelerde bulunmasına rağmen Haller Organı, hakkında genetik olarak ve moleküler fonksiyonu bakımından çok az şey bilinen bir organdır.

Kene Radarından Gizlenmek Mümkün Mü?

Kenelerin yaşadığı doğal bir ortama çıkıyorsanız, ne kadar iyi duş almış olsanız da parfüm ve deodorant benzeri kokularla kendinizi ne kadar iyi kamufle etseniz de kenelerin sizi "koklayamama" ihtimali çok düşüktür. Çevresindeki havadaki karbondioksit yoğunluğunun %1-8 oranında değişimini bile algılayabilen Haller Organı'ndan saklanmak pek de mümkün görünmüyor.

Evcil hayvan dostlarımız, yere yakın oldukları ve etrafı koklayarak gezdikleri için, keneler nefeslerini rahatlıkla fark edebiliyorlar. İnsanlarda ise özellikle kenelerin de çok sık görüldüğü sıcak havalarda terlemeden hareket etmek neredeyse imkansız. Terinizdeki özellikle amonyak ve bütirik asit kokusu, keneleri ciddi anlamda cezbediyor.

Ancak akarisit amaçlı ilaç, zehir veya kovucu ürünler kullanılırsa, kenelerden korunmak mümkün olabilir. Bunun yanında doğal ortamlarda uzun paçalı kıyafetler giymek ve vücudunuzda minimum çıplak alan bırakmak sadece kene değil diğer birçok ektoparazitten korunmak için de önemlidir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Bir kene tarafından ısırılma durumunda ise tecrübeli birinin keneyi derhal tutunduğu yerden çıkartması ve sonrasında uygun zaman aralıkları içerisinde kenelerin taşıyabildiği ve bulaşmasından şüphelenilen etkenler için test yapılması gerekmektedir. Bunun da en iyi yolu en kısa zamanda hastaneye gitmektir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
17
1
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 36
  • İnanılmaz 18
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 11
  • Merak Uyandırıcı! 10
  • Muhteşem! 7
  • Korkutucu! 5
  • İğrenç! 4
  • Bilim Budur! 3
  • Umut Verici! 2
  • Üzücü! 2
  • Güldürdü 1
  • Grrr... *@$# 1
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • A. L. Carr. (2017). Tick Haller’s Organ, A New Paradigm For Arthropod Olfaction: How Ticks Differ From Insects. MDPI. | Arşiv Bağlantısı
  • D. A. Haggart, et al. (1980). Ammonia-Sensitive Neurones On The First Tarsi Of Tick, Rhipicephalus Sanguineus. Pergamon. | Arşiv Bağlantısı
  • D. Hadley. How Ticks Get On You. (30 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 1 Eylül 2021. Alındığı Yer: ThoughtCo. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 13:35:39 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/10936

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Eşey
Genler
Evrim Ağacı Duyurusu
Yeşil
Asteroid
Beslenme Bilimi
Kalıtım
Sendrom
Kanser
Dağılım
Ağrı
Nöronlar
Deniz
Sars
Ara Tür
Renk
Embriyo
Tür
Periyodik Tablo
Hukuk
Ortak Ata
Carl Sagan
Evrimsel Tarih
Hayatta Kalma
Kanser Tedavisi
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
K. Y. Emer, et al. Haller Organı Nedir? Keneler, Konaklarının Kokusunu Nasıl Alır?. (3 Eylül 2021). Alındığı Tarih: 21 Kasım 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/10936
Emer, K. Y., Bakırcı, Ç. M. (2021, September 03). Haller Organı Nedir? Keneler, Konaklarının Kokusunu Nasıl Alır?. Evrim Ağacı. Retrieved November 21, 2024. from https://evrimagaci.org/s/10936
K. Y. Emer, et al. “Haller Organı Nedir? Keneler, Konaklarının Kokusunu Nasıl Alır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 03 Sep. 2021, https://evrimagaci.org/s/10936.
Emer, Kaan Yiğit. Bakırcı, Çağrı Mert. “Haller Organı Nedir? Keneler, Konaklarının Kokusunu Nasıl Alır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, September 03, 2021. https://evrimagaci.org/s/10936.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close