Yılan akarı (Ophionyssus natricis)

Ophionyssus natricis, başlıca yılanlar olmak üzere sürüngenlerde enfestasyona neden olan zoonotik potansiyele sahip kozmopolit dağılım gösteren parazitik bir akardır. Bu akarlar yılanlarda anoreksi, depresyon, dermatit, iritasyon, anormal deri değişimi (disekdizis), anemi ve davranış değişiklikleri gibi semptomlara neden olmasının yanı sıra Aeromonas spp. ve İnklüzyon Cisimciği Hastalığı (İng: "Inclusion Body Disease" veya kısaca "IBD") gibi bakteriyel ve viral hastalıklara vektörlük yapabilmektedir. Doğal yaşam alanlarında yaşayan sürüngenlere nazaran evlerde esaret altında beslenen sürüngenlerde bu akarlar daha çok görülmektedir.^[1] İnsanlarda da görülebilen enfestasyonlarda ise deride vezikülobüllöz lezyonlar neden olabilmektedir.^[6]

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Yılan akarı Parasitiformes üst takımı, Mesostigmata takımı, Dermanyssoidea üst ailesi, Macronyssdiade ailesi, Ophionyssus cinsi altında sınıflandırılmaktadır. 2010 yılında yapılan filogenetik analize göre, parazitliğin Dermanyssoidea içinde bağımsız olarak en az sekiz kez evrimleştiği anlaşılmaktadır.^[9]

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Afrika kökenli bir tür olmasına rağmen, uluslararası hayvan ticareti nedeniyle dünyanın birçok ülkesindeki sürüngenlerde tespit edilmiştir.^[8]

Davranış ve Etoloji

Yumurta, larva, protonimf, deutonimf ve ergin olmak üzere 5 gelişim dönemine sahiptir. Soluk beyaz renkte olan larvalar sonraki gelişim dönemlerinde kan emme derecelerine göre sarı-kahverengi, koyu siyah ve siyah renk tonları arasında değişim göstermektedir. Gelişimlerini tamamlayabilmeleri için 24-29°C arasındaki sıcaklığa ve %70-90 bağıl neme ihtiyaç duymaktadırlar. Gelişim dönemlerini bu şartlar altında genellikle 13-19 gün içinde tamamlayabilmektedirler. Türe özgü optimum şartlar dışında, 2°C altı ile -41°C üstü ve %20’nin altında bağıl neme sahip ortamlarda birkaç gün içerisinde hayatta kalma oranları düşecek ve tüm gelişim dönemleri ölecektir.^[2]

Journal of Herpetological Medicine and Surgery

Larval dönem genel olarak hareketsiz bir yaşam sürerken protonimf, deutonimf ve ergin (dişi ve erkek) dönemleri daha aktiftir. Sadece protonimf ve ergin dönemler parazitik yaşam sürer ve konakların pulları altında tutunarak kan emerler. Ergin dönemleri 0,6–1,3 mm uzunluğunda olup çıplak gözle görülebilmektedir.^[3]

Project Noah

Dünya üzerinde geniş çaplı dağılım gösteren bu akar Türkiye'deki sürüngenlerde tespit edilmiştir. ^{[4], [5]}

Diyet ve Metabolizma

Yılan ve kertenkele gibi sürüngen konaklarının göz çevresi, çene altı, bacak ve kuyrukta bulunan pulların altından kan ve doku sıvılarıyla beslenerek parazitik bir yaşam sürmektedirler.^[2]

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Sürüngenlerde bu parazitik akar haricinde de birçok zoonotik potansiyele sahip bakteriyel (Salmonella spp.) ve ökaryotik (argasid ve ixodid keneleleri; makronyssid ve trombikülid akarları; Armillifer spp, Porocephalus spp ve Raillietiella spp pentastomidleri; Alaria spp, Anisakis spp, Contracaecum spp, Eustrongylide spp, Gnathostoma spp, Pseudoterranova spp, Spirometra spp ve Trichinella spp. helmintleri gibi) parazitler etken olarak bulunmaktadır.

Ayrıca geçmişten günümüze birçok kültür veya alt kültürde sürüngenlerin gıda, tedavi, folklorik amaçlı kullanımları, yaban hayatı fotoğrafçılığı, evde beslenilmesi ile birlikte artan kentleşme ve habitat kaybı kaynaklı sürüngenlerin şehir çevrelerine uyum sağlaması gibi etkenler, insanları bu parazitlerle daha fazla karşı karşıya getirmektedir. Özellikle veteriner hekimler ve biyologlar gibi bazı meslek grupları bu hastalıklar açısından yüksek risk altında olduğu için daha dikkatli olmaları gerekmektedir. Evde esaret altında sürüngen besleyenler ise enfestasyon/enfeksiyon riskini azaltmak amacıyla belli aralıklarla veteriner hekime paraziter taramalarını yaptırmalıdır.^[7]