Zaman nedir? İnsanlar Gerçekten Ölüyor mu?

Zaman; tam tanımı yapılamayan ancak tüm hayatımız boyunca en iyi bildiğimiz ve adını en çok duyduğumuz kelimedir. Onun tanımı, sorduğunu kişinin eğitim durumuna, mesleğine, statüsüne vs. bağlı olarak değişecektir.

Gündelik yaşamımızda onunla etkili bir şekilde başa çıkabiliriz fakat onun anlamını kelimelere dökmekte zorlanırız. ''Zaman geçmişi gelecekten ayıran şeydir'' ya da ''Zaman, şeylerin olageldiğini nasıl anladığımızdır'' minvalinde birçok tanım yapabiliriz.

Peki, zaman evrenin kendine has bir özelliği midir yoksa onu biz mi icat ettik sorusu birçok kez kafa karıştırıcı olabilir. İşte bilim tam olarak bu konu üzerinde çalışmaktadır. Konu, zaman gibi ilkel bir fikir olduğunda sezgisel düşünmeye meyilliyizdir ancak modern bilim zaman kavramını somutlaştırma çabası içerisindedir. 1905 yılında Einstein'in çalışmalarıyla bu konuda ilerlemeler kaydedilse de hala birçok soru işareti vardır. Ben bu cevapta zamanı somut bir şekilde, bilimsel açıdan ele alacağım.

Zamanın bizim için çok önemli 3 özelliği vardır:

1. Zaman evrendeki anları işaretler. (Zaman koordinattır, şeylerin yerini belirlememizi sağlar)
2. Zaman olaylar arasında geçen süreyi ölçer. (Zaman saatin ölçtüğü şeydir)
3. Zaman , içinde hareket ettiğimiz ortamdır. (Zaman değişmemizin sebebidir, geçmişten geleceğe doğru akar.) not: doğruluğundan emin değiliz.

Zaman evrendeki anları işaretler çünkü dünya ve olaylar arka arkaya var olur. Doğa, her şeyin aynı anda olmaması için zamanı kullanır.

Zaman olaylar arasında geçen süreyi ölçer. Zamanı ölçmenin anahtarı, senkronize tekrarlamalardır yani dünyanın güneşin etrafındaki bir turuna bir yıl deriz. Bu şekilde zamanı belirli aralıklara bölebiliriz.

Zaman, içinde hareket ettiğimiz ortamdır. İnsanlar olarak biz zamanın geçişini hissederiz. Bunun nedeni kendi metabolizmamızda döngüsel süreçlerin olmasıdır. Zaman geçmişten gelir, şimdiyi aşar ve geleceğe doğru hareket ve bu durum tersinmezdir. Zaman, geleceğe doğru akar ve geçmişe gitmeniz mümkün değildir.

Zaman hakkındaki en esrarengiz şey bir yönünün olmasıdır. Geçmiş, gelecekten farklıdır. Bu zaman okudur. Zamanın tek yönünün olmasının sebebi evrenin tersinmez süreçlerle dolu olmasıdır. Yani siz bir yumurtayı omlet yapabilirsiniz fakat bir omleti tekrar yumurta haline getiremezsiniz. Zaman oku; evrilmemizin, metobolize olmamızın, nedenlerin sonuçlarından önce gelmesinin, yaşayıp sonunda ölmemizin ve en önemlisi özgür iradeye sahip olabilmemizin en önemli sebebidir.

Zaman oku, entropi sayesinde var olur. Entropi kapalı sistemlerde ya sabit kalmak ya da artmak zorundadır. Entropi evren üzerine en çok güvenebileceğimiz doğa yasalarından bir tanesidir. Entropi kısaca, bir sistemin makroskobik görünümünde değişiklik yaratmayacak şekilde yapılabilecek mikroskobik düzenlemelerin sayısıdır. Yani kısaca düzensizliğin istatistiki ölçümüdür diyebiliriz. Sistemler düzensizliğe gitmeye eğilimlidirler. Çünkü düzensiz sistemlerin makroskobik görüntülerinde değişim olmadan yapılabilecek mikroskobik değişim sayısı çok daha fazladır. Bu yüzden yüksek entropili durumlar, düşük entropili durumlardan sonra olagelir. Bir fincan kahve ve bir bardak süt düşük entropilidir ancak ikisinin karışımıyla sütlü kahve oluşur ve yüksek entropili durum olagelir. İşte bu da bizim geçmiş ve gelecek mefhumlarımızı meydana getirir.

= Entropi

= Boltzmann sabiti

= Bir sistemin makroskobik olarak fark edilmeden mikroskobik olarak girebileceği düzenlemelerin sayısı

Bu kuşkusuz bilimimizin en önemli denklemlerinden biridir. Newton'un dinamiği formülize etmesi ya da görelilik ve kuantum devrimleriyle eşdeğer bir zaferdir. Bilimin zaferidir!

Entropinin arttığı yön bize zamanın yönünü verir. İşte biz bu yöne zaman oku deriz. Zamanın seçilmiş yönü de çevremizdeki özelliklerin bir sonucudur. Zaman, bizim dünya gibi etkili bir nesnede bulunmamızdan ötürü değil, etkili bir zamansal olay olan büyük patlamanın zamansal yakınında yaşıyor olmamızdan dolayı deneyimlediğimiz şeydir. Evrenimiz, büyük patlama dediğimiz, çok düşük entropili bir olayla başlar ve bu olay bizi zamanda yönlendirir.

Zaman nedir? diye sorduğumuzda sadece saatlerin işleyişi değil aynı zamanda varoluşun ritmini, evrenin hareketini ve bizim bu içindeki yerimizi sorguluyoruz. Tam bu noktada zamanın çizgisel mi yoksa döngüsel mi olduğu sorusu da devreye girmiş oluyor. bunları biraz açalım:

Çizgisel zaman fikri, Batı düşüncesinde oldukça yaygın. Burada zaman geçmişten geleceğe doğru akan bir ok gibi düşünuyor. Yani her an bir öncekini takip ediyor ve geçmişteki olaylar şu anki durumu şekillendiriyor. Fiziksel olaylar ve tarihsel süreçler de bu çizgisel akış içinde gelişiyor.

Döngüsel zaman anlayışıysa birçok doğu kültüründe ve bazı felsefi sistemlerde karşımıza çıkan bir anlayış. Zaman burada doğadaki döngüler gibi mevsimler, yaşam ve ölüm, yeniden doğuş sürekli tekrar eden bir yapı şeklinde. Aslında modern fizik bile bu konuda kesin bir şey söyleyemiyor. Çünkü bazı teoriler zamanın çok daha karmaşık olduğunu, belki de olayların sadece düz bir çizgi değil, farklı boyutlar ya da paralel evrenler boyunca gerçekleştiğini öne sürüyor.

Belki de zaman hem çizgisel hem de döngüsel yönlere sahip ve bu durum bizim nasıl düşündüğümüze bağlı olarak değişiyor...

Gelelim insanlar gerçekten ölüyor mu? sorusuna. dini olarak değil de biyolojik olarak ele alırsak evet; kalbimiz duruyor, bedenimiz yavaşça doğaya karışıyor. Ama zamanla bu kadar iç içe olan bir varlık, sadece bir bedenden mi ibaret? Eğer zaman hem çizgisel hem döngüselse, belki de ölüm de öyle bir şeydir. Hem bir son, hem bir dönüş. Hatıralarda, etkilerde, iz bıraktığımız düşüncelerde yaşıyoruz. Belki de ölmüyoruz, sadece şekil değiştiriyoruz. Tıpkı zaman gibi.

İlk Düğme Hatası!

İlk düğme hatası; ilk düğmenin yanlış iliklenişinin devam edeceğine yönelik, denenmiş, sınanmış, doğrulanmış bir akıl yürütmedir.

Bu akıl yürütme hemen hemen insan merkezli her alan ve zaman için geçerli bir akıl yürütmedir. Gerek neden ve sonuç hiyerarşisini doğru konumlandırma gerekse olay ve olgular ile ilgili zaman ve mekan nesnelliğini ikame etme açısından da çok değerli bir kılavuzdur.

Zaman ve buna bağlı türümüz veya canlılık özelinde ölüm de bu çerçevenin dışında ele alınmamalıdır. Alınırsa ne olur? Neden ile sonuç ve zaman ile mekan arasındaki hem hiyerarşi hem de bağ kopar ve sanki olay ve olgular, dışlarındaki hemen hemen her şeyden kopuk, yekpare ve havada asılıymış gibi değerlendirilir ve bu değerlendirmelerin çıktısı bizi akıl almaz alanlara taşır.

Oysa ölümü, zaman çizelgesi içinde değerlendirebilmek için öncesine, onun olabilmesine olanak tanıyan yaşamın kendisine dönmemiz gerekir.

Her ne zaman ki maddi temelli bir evrende, diyalektik- materyalist temelde ve bilimsel argümanlar ile, fizik, kimya, biyoloji hiyerarşisi içinde yaşamı ele alır ve kavrar isek; işte o zaman ölümün de aslında evrensel devinimin ve dönüşümün bir seyrinin ara duraklarından biri olduğunu ve ona atfettiğimiz temelsiz onca şeyin esasında genetik kodlarımızın duygu olarak kimyasal yapımıza ve oradan da zihnimize yansıması olduğunu rahatlıkla görebiliriz.

Belki de şöyle düşünmek, olayın daha doğru kavranabilmesi için önemlidir: Bizden önceki sayısız fiziksel cansız varlık ve buradan türeyen kimyasal çorbalar ve buradan türeyen canlılık, bir müddet sonra geri dönüşüp ana kaynağa dönmemiş ve yeniden bir hamur olup yine aynı silsile ile canlılığı yaratmamış olsa idi, şu anda ölüm ile ilgili hiçbir kaygımız olmazdı, hatta olamazdı çünkü yaşam ve dolayısı ile canlılık, biz var olamazdık.

Unutmayalım ki medeniyetimizi inşa ettiğimiz petrol ve sanayimizin bel kemiği kömür, nice deniz canlısının ve bitki örtüsünün bize “ölerek” sunduğu armağandır ve nicesi…

Haliyle bizler de bir yere konup oraya ilelebet kazık çakacak değiliz ve güzel bir şey de değil. Esasında dolaylı olarak kazık çakmıyor fakat tohumlar serpiştiriyoruz: Gerek üreyerek gerekse dönüşüp başkalarına yaşama zemini yaratarak.

Burada belki de üzerinde durmamız gereken en önemli şey, ölümün kendisi değil de vakitsiz oluşu. Hem de beceriksizliğimiz, yaşama düşmanlığımız, bencilliğimiz ve kibrimiz eli ile.

Ha bir de ayrılık meselesi var; ayrılık her daim sancılıdır ve her ayrılık türümüzce erkendir. Temel nedeni de yine kendi türümüz kaynaklı ve imkan olduğu halde sömürü eksenli bizden esirgenen yaşama doyamama, hep ertelemek zorunda kalma gerçekliğidir.

Kim bilir belki de asıl bizi üzen, rahatsız eden, korkutan şey ölümün kendisi değil de yaşamı layıkı ile yaşayamamanın, bizden esirgenen doyum sorununun ta kendisidir. Sevgiyle…

Tam şu anda bütün evreni dondurup bir fotoğrafını çektiğimizi hayal edelim. İşte bu 3 boyutlu fotoğraf bulunduğumuz anı temsil ediyor. Einstein’ın genel görellilik teorisinin ardından bizim evreni anlayış biçimimiz de işte bu 3 boyutlu fotoğrafların her birini baz alarak değişti. Büyük patlamanın ardından bu sonsuz sayıda fotoğrafların hiç durmadan arka arkaya tek yönde eklenmesine zaman diyoruz. Zaman bu bakış açısına göre evrenin 4. boyutu. (3 boyutlu olan bir küpün 2 boyutlu sonsuz sayıda karelerden oluşur olması gibi) Bizler gündelik işlerimizi kolaylaştırmak ve bir düzen yaratabilmek için zamanı birimlere bölüyoruz. Ancak unutmamak lazım ki zaman evrendeki diğer bütün fizksel kavramlar görellidir. Dünya içinde bulunduğu yıldız sisteminin kaotik olmaması yani üzerindeki yerçekimsel kuvvetlerin zaman genişlemesi yaratacak kadar değişken olmaması sebebiyle günlük hayatımızda bu 4. boyutun nasıl davranabileceğini deneyimlemiyorduk ve matematiksel olarak formüle edemiyorduk. Görellilik teorisinden sonra bu durum değişti. Einstein’ın yaptığı düşünsel deneylerin ve teorisinin dehası da aslında bu konu üzerinden fazlasıyla ortaya çıkıyor diyebiliriz.

Zaman varlığından bir haber yaşadığımız, sözde belirli bir yöne doğru aktığını düşündüğümüz bir kuvvet bence. İnsan olma haliyle zamanı belli periyotlara bölerek hükmetmeye çalışıyoruz ya da sadece biz algılıyoruz. Kurduğumuz düzeni sürdürmek, kavramları algılamak kullandığımız süje ya da bizzat ruh diye algıladığımız bir bütün belki de. Sonuçta eskiden her şeyi doğaya göre planlardık, şimdiyse ona belli şekillerde söz geçirmeye çalışıyoruz.

Ölüm özne için bir sessizlik hali, ama onu algılayan yakınları için bir yoksunluk yokluk durumu. Eskiden insanlar vefat ettiğinde değerli eşyalarıyla gömülürdü. Ölüye saygıda kusur edilmez ve sevenleri tarafından yaşatılırdı. Bu inanç hemen her dinde var gibi. Ağıt yakma, yakarış, mumyalama vs...

Ne zaman ölürüz diye sorarsak eğer, benim kendi adıma vereceğim cevap söylenecek bir şey kalmadığı an olur. Düşünme, anlama, duyumsama yetilerini kaybettiğimizde ölürüz ama belki de ağaçlar gibi toprağın altında birbirimize çeşitli mesajlar göndermeye devam ederiz. Kemiklerimiz fosilleşip toprağa karışır ve insanoğlu olarak bilgi birikimimizle bu fosillerden yakıt elde ederiz.

Yanlış hatırlamıyorsam Faraday hiçbir açığa çıkan hiçbir enerjinin kaybolmadığını kanıtlamıştır. İnsan hem madde hem ruh ya da zihin dediğimiz bir bütünse şayet bence ölmez. Zihinlerimiz körelir sadece. Beş duyuya ilave altıncı his dediğimiz şeyler vs.. 90'lar sineması harikadır. İzleyin derim. Hele bugün geldiğimiz noktadan bakınca zamanı nasıl dönüştürdüğümüz üzerine baya güzel örneklerle dolu.

Konu felsefe olduğu için biraz uçuk kaçık bir yazı oldu. Sürç-i lisan ettiysem affola...