Yaşama amacınız nedir?

Genelde bu soruya farazi bir yanıt verilir; ancak ben, insanların yaptıklarının amaçlarını tanımladığını düşünüyorum. Çünkü birçok durumda "amaç" ile "arzu" birbirine karıştırılıyor. Mesela masabaşında sabah 8 akşam 5 çalışan birinin de, çok zengin birinin de birçok arzusu vardır. Biri zengin ve özgür olmak isteyebilir, diğeri belki görmediği bir yere gitmeyi arzular (yakın geçmişte gördüğümüz gibi bu yer, uzay bile olabilir). Ancak bence bunlar, "amaç", özellikle de "hayat amacı" olamaz. Çünkü masabaşında çalışan kişi, o işi çok iyi yapmayı da amaçlayabilir, hasbelkader işleri yürütüp maaşını alıp kafaya çok takmadığı bir hayatı sürdürmeyi de amaçlayabilir. Bu amaçlar elbette zamanla ve durumla değişir. Ama ne olursa olsun, bu amaçların hepsinin insanlar tarafından belirlendiğini ve içinde bulunulan çevre tarafından şekillendirildiğini anlamak gerek.

Bu çerçevede ben, bir bilim insanı ve anlatıcısı olarak, yaşamın sahip olduğumuz tek şans olduğunu düşünüyorum. Bu, insanları bazen nihilizme götürüyor; yani "Her şey mekanik ise neden bir amacın olsun ki, öl gitsin." falan gibi şeyler söylenebiliyor. Eğer boş bir levha olarak doğsaydık ve boş bir levha olarak kalsaydık, dedikleri doğru olabilirdi. Ancak ne boş bir levha olarak doğuyoruz ne de öyle kalıyoruz. İçine doğduğumuz çevre/Dünya/Evren, bir sürekliliğe sahip. Biz, bu upuzun filmin bir sahnesine doğuyoruz. Ve hepsinden önemlisi, bu filmin gidişatına etki etme şansımız var. Daha da önemlisi, bizden önce gelenlerin bu filmin gidişatına yaptıkları etki sayesinde mesela aslandan kaçtığımız, saçma sapan hastalıklar nedeniyle 30 yaşında öldüğümüz bir döneme doğmadınız. Yani bireylerin çevreye yaptığı müdahalenin geleceği değiştirebileceğini biliyoruz, bunu ispatlayabiliyoruz.

İşte bana yaşama amacı ve isteği veren şey tam olarak bu: Gerek evrimsel açıdan, gerek sosyolojik açıdan bakıldığında biz, süreğen bir soy hattının bir parçasıyız. Hiçbir şey yapmadan ot gibi yaşayıp gitmek de bizim tercihimiz, bizden öncekilerin yaptığı gibi bu filmin gidişatına dokunuşlar yapmak da bizim tercihimiz. Biri iyidir, biri kötüdür demiyorum; ama işte "amaç" dediğiniz şey, bu gibi tercihler arasından hangilerini seçtiğinizle belirleniyor. Amaç, edilgen bir şey değil, aktif bir şey. Sizin seçmeniz gerekiyor. (Kimi durumda çok kötü/ağır şartlar altında insanların amaç belirleyemeyecek durumda olabileceği olasılıkları göz ardı ediyorum; çünkü bunu okuyanların ezici çoğunluğu o kadar -ve sandıkları kadar- güçsüz değiller).

Yani arzunun ötesine geçirdiğiniz her şey bence amacınız olabilir. Düşünceden eyleme geçirdiğiniz şeyler, amaçlarınızı yansıtır. Mesela ben, kendi çevreme, kendi ülkeme, kendi türüme, kendi gezegenime pozitif olduğuna inandığım bir şeyler katmayı/yapmayı "amaç" belliyorum. Bu yönde çaba sarf ediyorum, her günümü bu amaç etrafında şekillendiriyorum, her saniyemi bu amacı daha fazla yerine getirebilecek yollar aramakla geçiriyorum.

"Ölüp gideceksin, etkilerini görmeyeceksin bile, ne anladım o işten?" gibi yorumlar da bana çok tuhaf geliyor. Böylesi ben-merkezci birininin zaten bu amacı anlaması imkânsız olurdu; dolayısıyla bu soru bana çok boş geliyor. Ben bunları kendim için yapıyorum demedim ki! Kendime faydası ne olur? Bu yolda verdiğim çaba boyunca öğrenirim, gelişirim, keyif alırım, problem çözme becerilerim artar, bu konuda çevreme faydalı olabilirim, çocuklarıma bu donanımı aktarabilirim, bu kişiler daha iyi şeyler yapabilirler ve kümülatif olarak değişim yaratabiliriz. Zaten bu tür yıkıcı sorular soranların kendi amaçları da büyük oranda "self-serving" dediğimiz, "kendi kendine hizmet eden" türden; sadece kendisini kurtaracak şeyler ("sonsuz hayata kavuşmak" gibi yüzeysel ve bence üzerinde iyi düşünülmemiş, banal amaçlar). Bu kadar bireyci ve ben-merkezci biriyle ortak bir paydada anlaşmamız çok zor zaten, o nedenle tekil bireylerin kinizmine çok fazla takılmadan, bir yandan size iyi hissettirecek, diğer yandan başkalarının iyi hissetme haline engel olmayacak, öte yandan da kalıcı etkisi olabilecek bir şeyler yapmak bana çok anlamlı geliyor. Bunu anlamlı bulmayan biri de farklı bir şey yapsın, ucu/zararı bana dokunmadığı sürece umrumda olmaz.

"Ee türümüze katkı sağlasan ne olacak? Türümüz de yok olup gidecek, Evren de bitip gidecek." noktasına da getirilebiliyor bu. Bunu yapanların silahını kendisine çevirin: Kendi amaçlarının ne kadar müthiş olduğunu anlattıklarında, "Ee sonra ne olacak?" diye birkaç kez sorun. Bir yerden sonra bir yere varamayacaklar. Çünkü yeryüzünde hiçbir amaç/gaye, belli bir noktadan sonra sizi bir yere götüremez. Çünkü amaç belirlemenin amacı sonsuz fayda değildir ve olamaz da. Çünkü sonsuz fayda diye bir şey yok. Fayda "sonsuz" olsaydı, onun "fayda" olduğunu ayırt bile edemezdiniz.

Tüm bunları ve amaç belirleme olayını kendimce 3 maddede özetleyebilirim galiba:

1. Bir şeyin sonsuz olması değil, sonlu olması onu değerli ve anlamlı yapıyor.
2. Bir şeyin kusursuz değil, kusurlu olması onu gerçek yapıyor.
3. Ve değer/anlam gibi şeyler, dışarıdan gelen şeyler değiller (biri "öyle" dedi diye değerli olan şeyler değiller); içeriden geliyorlar ve bizim tanımlarımızla anlam kazanıyorlar. Bu anlam, evrensel olmak zorunda değil. Herkesçe kabul edilmek zorunda değil. Sizin kabul etmeniz yeterli.

Sanırım insanların önce bu gerçeği fark etmeleri, sonra kendilerine amaç bellemeleri lazım.

Aslında çok cevaplı bir soru, işin semavi ve diğer pek çok din açısından bakarsak hayatın amacı yaratıcı tanrıya ibadet edip isteklerini yapmaktır. Nihilizmde ise hayatın amacı yoktur fakat bazı nihilistler hayatın amacını kendin bulabilirsin der, materyalist ateizme göre ise hayatın amacı ya yoktur yada kendi bulmaya çalışırsın, bu konuda genellikle materyalistler bulma kısmında olur. Diğer görüşlerde ise mesela Platon'un görüşünü ele alırsak hayyatın amacı Platon'a göre iyi olmaktır, veya bazı kimselerin dediği gibi hayatın amacı bilimdir, bilime hizmettir. Kısaca çok farklı görüş var o nedenle bir kimse hangisini beğeniyorsa onu almalıdır .

Hayatın her aşamasında yeni şeyler öğreniyoruz, yeni şeyler keşfediyoruz. Hiç ummadığımız bir anda, hiç beklemediğimiz bir bilgi karşımıza çıkıyor ve bambaşka bir insana dönüşüyoruz. Kim bilir belki hayalini bile kuramadığımız nice yaşama amaçlarımız olacak (Nice küskünlüklerimiz olduğu gibi...). Bence bu durum yaşama bağlanma arzumuzla çok yakından ilgili. Gizli bir merak duygusu "benden sonra ne olacak? sorusu.

Hayat zalim olmaya değmeyecek kadar güzel ve sürprizlerle dolu... Bana kalırsa zorlukların ve kötülüklerin tamamı daha yapmacık. Bu nedenle kötülüğü ve zalimleri anlayamadığımı ve anlayamayacağımı biliyorum. Kendilerini, bilinçlerini asit kuyusunda tüketiyorlarmış gibi görüyorum.

Yarının ne getireceğine, yeni ve ilginç neler öğreneceğime odaklanıp, sorular üretiyor cevaplar arıyorum. Bu; kısıtlı imkanlarıma rağmen bana mutluluk vermeye yetiyor.

Eskiden birçok kişi hayatın kıymetini anlamıyormuş ve enerjisini bilinçli kullanmıyormuş gibi geliyordu fakat herkesin benim dünyaya baktığım pencereden bakmak zorunda olmadığının bilincine vardım. 16 yaşımın sonlarına doğru hayatı bütünsel algılamaya başladım ve dünyanın insan etrafında dönmediğini farkettim. O gün bu gündür bu soruyu kendime sorarım ve genelde yaşamın amacının çevreye olabildiğince az zarar vererek bu dünyadan gitmek olduğu cevabını veririm. Yaşamın amacından bahsettim sıra benim hayatımın amacına gelelim. Amacım esasında bu hayat yolculuğunu keyifli geçirmektir. Bana göre keyifli geçirmek demek; Akademik derecede Psikoloji öğrenmek, Matematik çalışmak, bilim hakkında konuşmak/tartışmak, müzikle uğraşmak/yapmak, sevdiğim insanlarla vakit geçirmek, insan tanımak, seyahat etmek, kitap okumak, insanlarla dertleşmek, ülkemin problemlerine çözümler üretmek nasip olursa aktif olarak rol almak, dil öğrenmek, satranç oynamak, büyük meseleler hakkında kafa yormak -dinler ve felsefi sorular- , araştırmak, spor yapmak yer alıyor. Tabiki şuan saydıklarımın hepsini hayatımda uygulayamıyorum ancak hayatımı bunlar üzerine inşa ettim. Şuan yapamıyor olsamda hayatımı keyifli geçireceğime emin bir şekilde ufak bir sorunla -anksiyetemle birlikte- yola devam ediyorum. Yüzyıllar boyu yaşayacak olmasamda gelecek nesilleri düşünerek adımımı atıyorum. Eğitim üzerine çalışmalar yapmak üzere kaynaklara bakıyorum, maalesef kötü bir dünyadayız ve bizi bir tek eğitim kurtarabilir. Ülkeme yararlı olmak derken eğitimi kastetmiştim, sorgulamaya dayalı berrak zihinler yetiştirmeyi amaçlayan bir projem var mesela. Tamamen bilimsel olmasını amaçlıyorum bu konuda üniversitede eğitim almak için çalışıyorum. Bundan keyif alıyorum. Çağrı abinin de dediği gibi yaşam bize verilen tek şans, bunu keşke demeyecek şekilde değerlendirmek için elimden geleni yapıyorum kısaca.

Yaşamın amacını aramaktır, keşfetmektir. Bu tür sorular ile özellikle felsefe çok sık karşılaşırız, cevap basittir ama çok değişkendir. Özellikle bu konuda buraya yazabileceklerim ne İlyada kadar ne de Odysseia kadar olurdu :) Şaka bir yana bence yaşamın amacı keşfetmektir çünkü öğrenmekten aldığım hazzı neredeyse hiçbir şeyden alamam. Bakınız ben kendi amacımı buldum ancak bu nettir diyemem ileride yaşamımızda olabilecek belli başlı olaylar bu fikrimizi tamamıyla değiştirebilir...