Her bir morfojenetik bölgede, çeşitli aşındırma faaliyetleri etkindir. Nemli bir iklimde akarsu hakimken, kurak sahalarda rüzgar faaliyeti daha ön plandadır. Ancak dış etmen ve süreçleri içerisinde kuşkusuz en önemli aşındırma ve biriktirme faaliyetini akarsular üstlenirler.
Ancak akarsular, tüm alüvyonu deniz veya okyanus tabanlarında biriktirecek gibi bir yanılgı oluşmasın. Akarsular taşıdığı alüvyonu eğer kıta sahanlığı genişse (şelf) verimli delta ovaları meydana getirir. Nil deltası, Kızılırmak deltası vb. gibi.
Akarsuların bazı biriktirme şekilleri
-Birikinti konisi
-Ova
-Taban seviyesi ovası
-Delta ovası
Örneğin: Bir maden sahasındaki ekskavatörü akarsu düşünelim. Ekskavatör kazdıkça çıkan hafriyatı denize bıraksın. Bu süreyi milyonlarca yıla göre değerlendirdiğimizde, ekskavatör ne kadar kazarsa kazsın saha yükseldikçe malzeme tekrar oluşacaktır. Elbette her saha yükselecek diye bir kavram yanılgısı oluşmasın. Epirojenik hareketler sonucu bir taraf magmaya batarken diğer taraf yükselmektedir. Bir teknenin suya bir kısmı batarken diğer kısmının yükselmesi gibi.
Volkanlar, yeryüzündeki malzemenin oluşmasında çok büyük etkiye sahiptir. Çarpışma sahalarında (konverjans) dalma batma zonunda eriyen malzeme, tekrar onu konveksiyonel akıntı etkisiyle püskürterek, volkanların patlamasına ve lav yığınlarının yayılmasına sebep olur. Kısacası bir taraf erirken diğer taraf tekrar malzeme tedarik etmektedir.
Özetlemem gerekirse eğer: İç etmen ve süreçlerin yapıcı (dağ, volkan, vb.) yapıcı rol üstlenirken akarsular ve diğer dış etmen ve süreçleri (akarsu, rüzgar, fiziksel ve kimyasal parçalanmalar vb.) aşındırıcı rol üstlendikleri için bu döngü milyonlarca yıldır devam etmektedir. Ayrıca transgresyon (deniz ilerlemesi) ve regresyon (deniz gerilemesi) olayları geçmiş jeolojik dönemlerde yaşanmıştır. Bunun en önemli sebebi buzullaşma döneminde regresyon ve buzul erimesi dönemlerinde ise transgresyon yaşanmıştır. Bu sebeple geçmiş dönemlerde iklim değişikliği sebebiyle karaların alanlarında farklılıklar olmuştur. Son olarak belirteyim: Türkiye'nin kuzeyinde bulunan Kuzey Anadolu Dağları, Tetis denizinin içerisinde yükselmiştir. Orojenez sonucu sıkışan bölgeler, tıpkı bir plastiğin yanlardan sıkışıp yükselmesi gibi yükselirler.
Kaynaklar
- Yazar Yok. Evrim Ağacı. (9 Ağustos 2019). Alındığı Tarih: 9 Ağustos 2019. Alındığı Yer: Bağlantı | Arşiv Bağlantısı
