Neden menopoz var? Canlılar neden ömürleri boyunca üremiyor?

İlk olarak menopozun veya üreme eksikliğinin sona ermesinin telomerlerle pek ilgisi olmadığını söyleyelim. Bunun yerine çok daha yerinde açıklamalar mevcut. Böyle bir durum sadece insan türüne özgü, en azından şimdiye kadar bilinen canlılar arasında. Konuyla ilgili pek çok araştırma yürütülüyor; ancak bu konuda deney tasarlamak zor olduğu için bolca çıkarım ve bilimsel varsayımda da bulunmak gerekiyor. Yine de ulaşılan bulgular oldukça akla yatkın:

Bir teoriye göre kadınların vücutlarının belirli bir yaştan sonra üreme yeteneğini kaybetmesinin (menopoz) ana sebebi, bir yaştan sonra doğurmanın insanlarda tehlikeli ve ölümcül olabilmesi. Bu sebepledir ki bir noktadan sonra vücut doğurganlığa son vererek canlı ömrünü uzatmayı tercih ediyor. Bunu, Doğal Seçilim ile Cinsel Seçilim arasındaki denge olarak düşünebiliriz (bkz: tavuskuşları).

İkinci bir teori ise daha davranış bilimlerini ve davranışsal evrimi öne çıkararak, insanlarda zekayla birlikte had safhaya ulaşan anaçlık ve şefkatin bir sonucu olarak üremenin durdurulduğunu ileri sürüyor. Sebep olaraksa insan doğurganlığının bırakılmasıyla birlikte yavrulara ve hatta torunlara çok daha fazla ilgi, zaman ve enerji harcanabileceğini, bunun sayesinde de soyun devamlılığının daha çok garanti altına alınabileceği gösteriliyor. Bunu, "trade-off" ilkesi ile açıklayabiliriz. Evrim sırasında insan türü, daha fazla doğuramamak pahasına üretkenliğinden vazgeçiyor.

New Scientist dergisinin 2007 Ekim sayısında yayınlanan bir makalede, insanlarda çocukların iki yaşını gemeden annelerinin ölmesi durumunda, çocuklardaki hayatta kalma oranı 10 kat azalıyor. Ancak bu yaş aralığındaki çocukların, annelerinin ölüm, anneannelerinin hayatta kalması durumunda, hayatta kalma oranı, annesi ölüp de büyükannesi de olmayanlara göre 2 kat artıyor.

Kısaca, bu konu hala araştırılmakla birlikte, temel sebebi belli bir yaştan sonra koruyuculuk ve şefkat, doğurganlıktan daha önemli konuma geçiyor ve trade-off ilkesi dahilinde, üreme yerine koruyuculuk nitelikleri teşvik ediliyor. Dolayısıyla, üreme gereksiz bir hal alarak evrim sürecinde belli bir yaştan sonra köreliyor.