Kara deliklerin depreme benzer sarsıntılar yaşaması ve bu olayların radyo dalgaları gibi tespit edilebilir sinyaller üretmesi mümkün mü?

Karadeliklerin iç dinamikleri hakkında fazlaca bir bilgimiz yok. Kaldı ki iç dinamikler radyo dalgası üretse bile bunların bize ulaşması mümkün değil. Fatma Hanım karadeliklerin dış dinamiklerinden kaynaklanabilecek ve ışığın farklı spektrumlarında (X ışını, radyo dalgası gibi) bize ulaşabilecek olayların bir kısmını güzelce anlatmış, bu kısma ekleyeceğim bir şey yok.

Fakat ben üstün bilgi birikimim!!! ile rüyanızda gördüklerinizin bir kısmının doğru olabileceği ihtimali üzerinde durmak isterim:). Şimdi, karadelik oluşumlarının bir önceki sınırına bakalım, yani nötron yıldızlarına. Nötron yıldızları karadeliklerin doğasına en yakın olan yıldızlardır. Onlarda Güneşin 3-4 misli kütlesi olan yıldızların içe çökmesi ile oluşur, biraz daha büyük kütleli olanlar zaten karadelik oluyor. Hatta bir nötron yıldızı yeterli beslenirse karadeliğe dönüşebilir. Nötron yıldızlarının içinde Pulsar, Atarca isimlerini verdiğimiz türleri de vardır ve bunlar tıpkı kalp atışı gibi belli ritimlerde radyo dalgaları, x ışınları yayarlar. Bu duruma neyin sebep olduğunu az çok biliyoruz. Benzer dinamikler özellikle küçük karadeliklerde de olabilir. Ancak kütle çekim yoğunluğu bunların bize ulaşmasına engel olur.^[1]

Öncelikle bir kişinin rüyasından böyle bir şey görmesinin bir rüya yorumcusuna şiddetle danışılması lazım. :) Jung muhtemelen bu rüyaya bilinçdışında yaşadığı deneyimlerin kişinin rüyalarına yansıması olarak falan yorumlardı. Soruya geçicek olursak, karadelikler yapısı gereği katı bir yüzeye sahip olmadıkları için dünyadaki gibi bir deprem söz konusu olamayabilir. Fakat bildiğiniz gibi karadeliklerin dışında bir akresyon diski bulunuyor. Bu disk içerisinde yerçekimi etkilerinden dolayı diske yakalanan gökcisimlerinin birbirlerine çarpması sebebi ile kozmos depremler söz konusu olabilir. Fakat deprem kadar büyük bir etki yaşanabilecek bir olay var. Buda iki karadeliğin birleşme durumu. Bu durum muhtemelen evrendeki en efsanevi durum. Gerçekleşme anında bütün uzaya çok güçlü kütleçekimsel dalgalar yayabilir. Bu gerçekleşme Dünya'ya yakın bir konumda olsaydı muhtemelen atmosferimizdeki bizi koruyan elektro-manyetik yapıyı kaybederdik ve sonrasında oluşan radyasyon nedeniyse hepimiz yıldız tozu olurduk :) Lütfen böyle rüyalar görmeyin. Hepimiz için tehlikeli :D

Sorunuzun cevabını "nispeten evet" olarak yorumluyorum. Kara delikler, sahip oldukları devasa çekim kuvveti nedeniyle ışığın bile kaçamayacağı kadar yoğun nesneler hepinizin bildiği gibi. Bu yüzden, bildiğimiz anlamda bir yüzeyleri yoktur; yani, üzerinde deprem gibi bir yüzey sarsıntısı yaşanması mümkün değildir. Ancak, kara delikler kendi içlerinde ve çevrelerinde farklı türde "sarsıntılar" veya hareketlilikler gösterebilirler.

Özellikle iki kara deliğin birleşmesi gibi olaylar, uzay-zaman dokusunda devasa dalgalanmalar yaratır. Bunu bir tür kozmik "çarpışma" gibi düşünebilirsiniz. İki kara delik birbirinin etrafında dönerken, giderek daha hızlı bir şekilde birbirlerine yaklaşır ve sonunda birleşirler. Bu birleşme anı, uzay-zamanın dalgalanmasına neden olur ve bu dalgalar "kütleçekimsel dalgalar" olarak bilinir. 2015'te LIGO tarafından ilk kez tespit edilen bu dalgalar, aslında kara deliklerin birleşmesinden doğan bir tür kozmik bir "çınlama" veya yankıdır. Bu olaylar, kara deliklerin tam olarak bir deprem yaşadığı anlamına gelmese de, uzay-zamanın titreşmesine neden oldukları için bir tür "kozmik sarsıntı" olarak kabul edilebilir.

Bunun yanında, kara delikler genellikle etraflarındaki akresyon diskleri sayesinde çevrelerindeki maddeyi çekerek beslenirler. Bu diskler, kara deliğin çekim gücüne kapılan gaz ve tozdan oluşur ve zaman zaman oldukça dinamik ve kararsız bir hale gelirler. Diskteki maddenin hareketi ve kara deliğin güçlü manyetik alanıyla etkileşimi, bir tür manyetik fırtına ya da patlama gibi olaylara yol açabilir. Bu durumlarda, X-ışını ve radyo dalgaları gibi elektromanyetik sinyaller yayılabilir. Dolayısıyla, kara deliklerin çevresinde meydana gelen bu tür olaylar da tespit edilebilir radyo dalgaları üretme potansiyeline sahiptir.

Kara deliklerin bu tür çalkantılı dönemlerinden biri de birleşme sonrası “çınlama” evresidir. İki kara delik birleşip tek bir kara delik oluşturduktan sonra, yeni kara delik bir süre için stabil bir forma ulaşmadan önce kendi içinde titreşir. Bu titreşimler uzay-zamanı dalgalandırarak bir yankı gibi dışarıya doğru yayılır. Bazen bu tür olaylar, sadece kütleçekimsel dalgalarla sınırlı kalmaz; çevredeki maddenin hareketiyle birlikte elektromanyetik dalgalar, hatta radyo dalgaları bile yayılabilir.

Yani çok uzatmadan, kara deliklerin “deprem benzeri” olaylar yaşaması doğrudan bir yüzey sarsıntısı şeklinde olmasa da, kütleçekimsel dalgalar ve elektromanyetik dalgalar şeklinde uzay-zamanın çeşitli yerlerinden izlenebilir sinyaller üretmeleri mümkündür. Bu tür olayları klasik anlamda bir deprem olarak düşünmek yerine, kara deliklerin çevresinde ve uzay-zaman dokusunda meydana gelen devasa titreşimler veya dalgalanmalar olarak görmek daha doğru olur. Özellikle LIGO ve Virgo gibi dedektörlerle bu tür sinyalleri yakalayabiliyor olmamız, evrenin en uç noktalarındaki bu dramatik olayları inceleyebilmemizi sağlıyor.

Yani evet, kara deliklerin kendi çaplarında yaşadıkları kozmik çalkantılar ve çınlamalar, bizlere radyo dalgaları gibi sinyaller olarak ulaşabiliyor. Ama bu olaylar kara deliğin içinde değil, etrafındaki kozmik manzarada gerçekleşiyor ve tıpkı bir depremin yer kabuğunu sarsması gibi, uzay-zaman dokusunu sarsarak bize sinyaller gönderiyor.