Merhaba doktara tezimi komplo teorilerine inanisin evrimsel temelleri uzerine yazmaktayim. Ingilizce klavye ile yazdigindam dolayi Turkce karakteri yerinde kullanamamaktayim, kusura bakmayin.
Festinger'e [1] gore insan zihni deneyimler ile beslenen bilinc kumelerinden olusmaktadir. Bilinc kumeleri, eger birbirleri ile dogrudan veya dolayli olarak iliskileri varsa, birbirleri ile tamamlayici bir uyum icerisinde olma egilimindedir. Fakat bu bilinc kumeleri birbirleri ile uyum icerisinde olamadiklarinda veya birbirleri ile celistiklerinde, bilissel uyumsuzluk ortaya cikmaktadir. Bu bilissel uyumsuzluk kisinin psikolojik stress deneyimlemesine yol acmaktadir. Kisi deneyimledigi psikolojik stresi rasyonel veya irrasyonel olarak basacikma egilimdedir. Rasyonel basacikma metotlari kisinin uyumsuzluga yol acan bilinc kumelerinden birine karsi tutumunu degistirmesi veya bunlardan birinin dogrulugunu kabul etmesini icerirken, irrasyonel basacikma metotlari bu iki bilinc kumesini birbirleri ile uyumlu hale getirecek ucuncu bir bilinc kumesini uyumsuzluk yaratan iki bilinc kumesi arasina entegre etmek olabilir.
Ornegin, A ve B olarak iki adet bilinc kumesi varsayalim. A bilinc kumesi hayatimizda gerceklesen olaylarin birbiri ardina gerceklestigine ve deterministik (nedenselci) olduguna dair deneyimlerimizi icersin. Not: Bu bilinc kumesi genellikle gelecekteki olaylari tahmin edilebilir kilarak uzun vadeli planlar yapmamizi saglayan, cogu yetiskinde belirli bir duzeyde bulunan yaygin bir bilinc kumesidir[2]. B bilinc kumesi ise Covid 19 pandemisi gibi guncel deneyimlerimizden olusan bir bilinc kumesi olsun.
Bu ornekte A bilinc kumesinin ongordugu tahmin edilebilir dunya gorusu B bilinc kumesinin tahmin edilemezligi ile bir uyumsuzluk icerisindedir. Bu uyumsuzlugun kiside bilissel uyumsuzluk ve baglantili olarak psikolojik stress yaratmaktadir. Uyumsuzlugun siddettine bagli olarak kisi, rasyonel basacikma metodu olarak, Covid 19' un tahmin gerceklesmesinin tahmin edilemez ve gelecekte tekrar olmayacaginin ongorulemez oldugunu kabul edebilir. Veya irrasyonel basacikma metodu olarak kisi A ile B bilinc kumesi arasina ucuncu bir bilinc kumesi, ornegin Cin hukumetinin bu virusu planli olarak yaydigi komplo teorisi, olusturarak deneyimledigi uyumsuzlugu ve baglantili psikolojik stresi azaltma yoluna gidebilir.
Kaynaklar
- L. Festinger. (1957). A Theory Of Cognitive Dissonance. ISBN: 9780804709118.
- M. Lerner. (1980). The Belief In A Just World: A Fundamental Delusion (Critical Issues In Social Justice). ISBN: 9780306404955.
