İnsanlar korktuğu zaman neden gözlerini kapatıp bağırırlar Bu evrimimizle gelişmiş bir süreç mi Yani tehlike anında gözünü kapatmak canlıya zarar?

Canlılar bir tehlikeyle karşılaştıklarında hayatta kalabilmek için 3 tepkiden birini gösterirler; Kaç-Savaş-Don.

Bahsettiğiniz korkma örneğine göre mesela korku filmi izlerken aniden gelen bir korku sahnesi insanın bağırıp yerinden sıçramasına sebep olabilir. Fakat bunun için donma, kaçma veya savaşma tepkisi genellikle verilmez çünkü insan bunun gerçek ve ciddi bir tehlike olmadığını bilir. Sonrasında bu durumla ilgili herhangi bir hayatta kalabilme kaygısı yaşamadan hayatına devam edebilir.

Aynı durum ormanda yürürken karşınıza aniden çıkan bir ayı içinse, sadece, çığlık atma açısından benzer olacaktır çünkü o da aniden karşılaştığınız bir şeydir lakin aniden karşınıza çıkmazsa vereceğiniz tepki daha sakin olabilir. Ayının beklemediğiniz bir anda ve aniden karşınıza çıktığını varsayarsak vereceğiniz tepki hayatta kalabilmeniz için ideal olduğunu düşündüğünüz tepki olacaktır. Ve bunu sağlıklı düşünemeden uygularsınız genelde, çünkü hem vaktiniz yeterli olmayabilir hem de o an düşündüğünüz tek şey hayatta kalabilmektir.

Tehlikenin kaynağından kurtulabilmek veya sadece yardım isteyebilmek için genelde yüksek ses kullanılır. Bu korktuğumuzda neden bağırdığımızın cevabı olabilir. Dolayısıyla bu durum ile savaşmak arasında bağlantı kurulabilir. Çünkü savaşırken karşınızda bir canlı varsa yüksek ses onu genelde geri itmeye yardımcı olur.

Geri çekilme veya zıplama refleksi ise kaçma tepkisi ile bağlantılı olabilir. Çünkü tehlike olduğunu düşündüğünüz şeyin tersi yönüne doğru ani bir hareket edersiniz.

Donma tepkisi ise sizin dediğiniz "gözünü kapatma" tepkisi ile bağlantılı olabilir. Bunun tehlikeyi sizden uzaklaştırmak gibi bir özelliği yoktur. Bu sadece sizin hayatta kalabilme ihtimaliniz dahilinde sizin psikolojik sağlığınızı korumak adına gösterdiğiniz bir refleks olabilir.

Kimi durumlarda kaçmak veya savaşmak yerine donmak hayatta kalmak için daha avantajlı olabilir. Tehlike kaynağının sizi ancak donarsanız farketmeyebileceği durumlar yaşanabilir. Bu yüzden evrimsel olarak bu durumun neden elenmemiş olması anlaşılabilir.

Sene M.Ö. 1 milyon, elinde mızrakla öğlen vaktinde avladığın etleri mutlu bir şekilde topluluğuna götürüyorsun. Tam o sırada, karşında bir yırtıcı beliriyor. Stres hormonların yükseliyor, nabzın kalbin yerinden çıkacakmış gibi artıyor. Düşündüğün tek bir şey var; hayatta kalmak.

İşte, milyonlarca yıllık genetik aktarımımızda, şu an adına "Savaş veya Kaç Tepkisi" dediğimiz reaksiyonun işe yaradığı duruma geldik. Böyle bir durumda beynin seni tehlikeden uzaklaşmak için ya tehlikeyi ortadan kaldırmak için savaşman, ya da kaçman için zorluyor. Lakin tek olasılık bu ikisi değil. Genellikle beyninin o kötü durumdan kaçamayacağını veya savaşamayacağını düşündüğü, stres seviyenin iyice arttığı durumlarda üçüncü bir durum ortaya çıkıyor; "Donma". Kulaklarını gözlerini kapatıp kendini o ortamdan soyutlama çabasını bu donma reaksiyonu ile açıklayabiliriz.

Donmanın bir ötesinde, literatüre nispeten yeni girmiş olan 4. bir tepki daha var, ona da "Fawn" deniliyor. Türkçeye geyik yavrusu gibi davranmak diye çevirebiliriz. Bu tepki de başarısız bir kaçma/savaşma/donma durumunda, karşıdaki yırtıcıya boyun eğmektir. Örneğin köpekler kavga ettiğinde eğer bir taraf çok daha baskınsa diğer köpeğin sırtüstü yatıp, karnını olması gerekenin tam aksi şekilde açıkta bırakıp ağlayarak kaderini baskın köpeğe teslim ettiğini gözlemleyebiliriz.

Çığlık konusuna gelecek olursak, ses çıkarmak etraftaki diğer arkadaşlar ile iletişim kurmak ve tehlikede olduğunu belirtmek için kullanılabilir. Bunun yanında; limbik sistemde başlayan çığlık atma işlemi, simpatetik sinir sistemi aracılığıyla az önce bahsettiğim "Kaç veya Savaş" tepkisini de aktive etmektedir, böylelikle hayatta kalma şansımız bir nebze olsun artacaktır.