İnanmak ve bilmek arasındaki fark nedir?

İnanmak ve bilmek fiileri aslında iç içe kullanılır bazen ya da birbirinin yerine . Sözgelimi bazen evrim teorisine inanır mısın gibi . Ama evrim teorisi inanılacak bir şey değildir bilinecek bir şeydir ki kendisi bir teoridir . Bilimde inanmak üzerine bir durum söz konusu yoktur. Yer çekimine inanmak ne kadar doğrudur evet yer çekimi doğrulanmıştır ama bir inanç gerektirmez .

İnsan beyninde, evrim ve gelişim basamaklı üç beyin özelliği, bütünleşmiş olarak bir arada bulunur. (Michio Kaku-Zihnin Geleceği) Limbik sistem denilen memeli veya Hayvan beyni bölümü duyu organlarından gelen ham bilgilerin işlendiği hüküm merkezidir. Hayvanlar için duyumlara uygun hüküm vermek hayati önemdedir. En ufak kararsızlık avını kaçırmaya ya da bir başka hayvana av olmaya neden olabilir. Duyumlar ve sonrası oluşan hüküm, hayvan hafızasına işlenir. Sonraki yaşamında bu hafıza kullanılır. Hayvanda duyum ile hüküm (karar) arasında ikincil düşünsel çıkarımlar yoktur. O yüzden Paulo Freire "Ezilenlerin Pedagojisi"nde hayvanların doğaya gömülü olmalarından söz eder.

İnsanı insan yapan beynin üçüncü bölümü korteks, kabuk kısmıdır. Kortekste duyumlarla elde edilen ham bilgilerden ikincil sonuçlar çıkarılır. Bu sonuçlar yaşam pratiğinde sınanır. Benzer şartlarda benzer olayların benzer şekilde sonuçlanması denenmiş öğrenilmiş bilgidir artık. Bu sınanmış bilgi bile inanmanın nihai huzurunu veremez, yeni şartlar ve yeni sınamalar bilgiyi değiştirebilir. Bu nedenle bilim sürekli devinim ve değişim halidir.

Duyumsal bilgilerden hüküm (karar) vermek hayvanlar için yaşamsaldır demiştik. İnsanlar, kendileri için yaşamsal olmadığı halde, hem kafa emeği çabası olmadığından, hem de karar alma huzuru içerdiğinden, duyumsal bilgilerden hüküm vermeye yatkındır. Bunun adı inanç, yani önüne gelen bilgiye, doğrulama çabası göstermeden, "doğru mu" endişesi yaşamadan inanmaktır.

Bilmek ve inanmak insan beyninin ayrılmaz iki fonksiyonudur. Zıtların birliğini oluşturur, biri olmazsa diğeri de olmaz. İnanmada ön planda olan limbik sistem yani memeli beynidir. Bilmede ön planda korteks yani insan beynidir.

İnanmanın kolaylık ve rahatlığını kapılarak bunu tüm yaşamına uygulayana cahil denir. Düşüncesinde aynı yöntemi esas alarak yaşamayanları, bir şekilde kendisi gibi yaşamaya yönlendirme çabasına gericilik denir.

İnanmak ve bilmek arasında çok ince ancak bir o kadar da derin bir fark vardır. Bir gerçeği bilirsin gerçeğe/gerçeklere inanamazsın. İnanmak ise herhangi bir kanıt veya veriye ihtiyaç duymadan doğru olduğunu kabul ettiğin inançları kapsar. Bildiğin gerçekleri aksi kanıtlanana kadar doğru kabul edersin ancak inandığın ve senin doğru olduğunu düşündüğün bilgileri terk etmek bir hayli zordur. İnançlarda zaten adı üstünde inanmanın ürünüdür. Ancak senin de verdiğin örnekten gidelim "Yer çekimini bilmek ama ona inanmamak mümkün olabilir mi?".

Az önce de izah ettiğimiz gibi inançları terk etmek çok zordur. Eğer ki senin inandıkların bilimsel bilgilere ters olsa bile sen büyük oranda inanmayı seçersin. Örnekten gidelim. Mesela senin inandıkların yer çekimini reddeden bir inanış sa ve yerde durmamızı atıyorum dünyanın düz olduğuna bağlıyorsa yada üstün bir varlığın seni yerde tuttuğu gibi absürt bir inancın varsa sen yer çekimi gerçeğini inkar edebilirsin ki bu sebeplerden ötürü inkar edenlerde var ancak ben bu kadar derinlere girmek istemiyorum inanışlara saygımdan ötürü. Yani yer çekimini bilirsin ancak inanç siteminden ötürü reddedebilirsin bu pek ala mümkündür.

Peki ya bir bilgiyi bilmek için yada ilk defa o bilgiyi keşfetmek için inanmak gerekir mi? Hayır. Bir bilgiyi bizim inkar etmemiz yada körü körüne kabul etmemiz o bilgiyi etkileyen bir durum değildir ve o bilgiye er yada geç ulaşırız ve kabullenmek zorunda kalırız. Nasıl mı? Şöyle, zamanında(günümüzde de) evrim teorisini inkar edip onun gerçekliğini elimizde bulunan onca veriye karşın yinede kabul etmediler. Onların inkar etmesi evrim teorisinin gelişmesine bir engel olmadı çünkü gerçekler er yada geç ortaya çıkar. Daha sonrasında ilk başlarda inkar eden inanç sistemlerinin de bazıları kabul etmek zorunda kaldı. (Örneğin Kilise) Gerçi kabul etmeselerdi bile evrim teorisi bir gerçektir ve gerçeklere "kurşun" işlemez.