Evrim Yanlışlanabilir Mi ?

Öncelikle sorudaki bir yanlış anlamayı düzeltelim. "Evrim yanlışlanabilir mi?" ile "Evrim Teorisi yanlışlanabilir mi?" tamamen farklı sorulardır.

Evrimin yanlışlanabilirlik yöntemi var mı? var. Ama bir doğa yasası olduğu ve bizzat gözlemlendiği için yanlışlamak imkansız. (Tabii eğer ki bugüne kadar Dünya'nın dört bir yanında, 150 yılı aşkın süredir yapılan gözlemlerin ve deneylerin tamamı, bir bütün olarak, aynı anda bir "halüsinasyon" değilse...)

Evrim Teorisi de bu doğa yasasının nasıl çalıştığını açıklayan bilimsel teori. Teoriler zayıflayabilir, güçlenebilir, değişir, gelişir, evrimleşir. Örneğin Newton'un kütleçekimi olgusunu açıklarken hataları vardı, atom olgusunu açıklarken üzümlü kek gibi modellerde de hatalar vardı, Darwin'in de hataları vardı. Ama gün geçtikçe onların hatalarını düzelttik hatta üzerine yeni bilgiler bile kattık ve bu olguları daha iyi anladık ama bunların gerçekliği değişmedi. Evrim teorisi de evrimleşiyor, evrimi daha iyi anlıyoruz ve anlamaya devam edeceğiz.

Yine, bu da Evrim Teorisi'ne özgü bir durum değildir. Bilimde bu kadar güçlü, köklü ve kapsamlı teorilerin bir bütün olarak çürütülmesi, genel olarak, pratikte imkansızdır. Çünkü Evrim Teorisi yerine gelecek olan yeni teorinin, Evrim Teorisi'nin açıkladığı her şeyi en azından onunla eşit derecede başarıyla, detaylı bir şekilde, matematiksel ve deneysel altyapısı ile birlikte açıklayabilmesi gerekir. Bunun üzerine, günümüzdeki Evrim Teorisi'nin henüz açıklayamadığı diğer şeyleri de açıklayabilmesi gerekmektedir. Yoksa yeni teorinin bir alternatif olarak görülmesi için bir neden yaratılamaz.

İşte böylesi köklü bir değişimin tek bir seferde yapılması pratik olarak olanaksızdır. Ancak bunun yerine olacak (veya olabilecek) olanı da söyleyelim: Evrim Teorisi'nin zaman içerisinde evrimleşerek daha da güçlenecek, çeşitlenecek, dallanıp budaklanacaktır. Bu değişim uzun vadede (örneğin birkaç asır sonra) o kadar köklü olabilir ki, geriye dönüp bugünkü (21. yüzyıldaki) açıklamalarımıza baktığımızda, onların ne kadar basit ve ilkel kaldığını görebiliriz.

Dolayısıyla... Evrim Teorisi'nin sırf aşırı güçlü matematiksel altyapısı olmasından ötürü bile teorinin kökten değişmesi çok ama çok zordur. Ancak böyle bir değişim yaşansa da, günümüzdeki Evrim Teorisi çok büyük ihtimalle çöpe atılmayacaktır. Ne demiştik? Çalıştığını biliyoruz! Bunca deneyde çalışıyorsa, mutlaka kullanım alanları ve belirli bir açıklama gücü bulunmak zorundadır! Tıpkı Einstein'ın yeni Evren yorumuyla fizikte bir paradigma değişimi yaşanmış olması; ancak Newton fiziği halen yaygın olarak kullanılıyor ve işlevini koruyor olması gibi; Evrim Teorisi'ne de bu tip bir paradigma değişimi yaratacak bir bakış açısı getirilirse, bugün tanıdığımız Evrim Teorisi halen işlevini koruyacaktır. Çünkü bugünkü açıklamalarımız sayısız canlı türü üzerinde tıkır tıkır çalışıyor, harika öngörülerde bulunmamızı ve bunları farklı veri hatları üzerinden doğrulamamızı mümkün kılıyor. Bunu biliyoruz!

Ancak ola ki böyle bir paradigma değişimi evrimsel biyolojide yaşanacak olursa, elbette ki yeni teori, eski teoriden daha kapsayıcı ve güçlü olacaktır. Bu yeni teorinin de, tıpkı günümüzdeki Evrim Teorisi'nde olduğu gibi, bütün mekanik detayları izah edilmiş, matematiksel altyapısı ortaya konmuş, sayısız deneysel ve gözlemsel bulguyla desteklenmiş ve tamamen doğal süreçlerle tür popülasyonlarının gen ve özellik dağılımlarının nesiller içerisinde farklılaşmasını ve atasal türlerden yeni türlerin ortaya çıkabildiği gerçeğini, yani doğadaki evrim yasasını, açıklıyor olacaktır. Ha bir de... Adı çok büyük ihtimalle yine "Evrim Teorisi" olacaktır; çünkü doğadaki evrim yasasına yönelik bir teoriden bahsediyoruz. Ancak içeriği, az önce saydığımız şekillerde, bambaşka olabilir.

Sorduğunuz soruya cevap vermeden önce dikkatinizi başka bir noktaya çekip bir fikir vermeye çalışacağım:

Genellikle doğru bilinen bir yanlış var: Teorilerin kanıtlanıp kanunlara dönüştüğünün sanılması... Sanılır ki, ortada bir teori vardır. Bu teori araştırılır, denenir, itirazlar haklı çıkmaz ve o teorinin kesinliği kanıtlanmış olur ve kanuna dönüşür.

Bahsettiğim süreç, tamamen yanlıştır ki bununla ilgili evrim ağacında çeşitli yazılar derlenmişti. Sayısız teori ile ilgili araştırma, deneme, yıkmaya çalışma, itiraz etme süreçleri asla son bulmayabilir, yüzyıllarca sürebilir. Bir teori, binlerce kez sınanmıştır, iddiaya aksi hiç bir şey bulunamamıştır ama araştırmalar sürebilir. Ve zaten bir teori üzerine yapılan çalışmalar sadece o teorinin doğruluğunu/yanlışlığını test etmek için yapılmaz, aksine teoriyi zenginleştirmek, gölgede kalan bazı kısımlarını aydınlatmak için yapılır. Bİlimsel yöntemin ne olup olmadığını bilmeyip "evrim sadece bir teori, henüz kanıtlanamadı" diyen kişilerin düştüğü temel yanılgı da budur zaten.

Gelelim evrim meselesine... Bahsettiğiniz Einstein'ın Newton'ın kütleçekimi yasasını yıkması ile evrim teorisinin bir gün geçersiz olması olasılığı arasında çok ciddi bir fark var. Newton, güneş sistemini oluşturan yapılar üzerine yaptığı gözlemlerle büyük kütleli cisimlerin birbirlerine yakınlaşma eğiliminde olduğunu gözlemlemişti ve buna bir açıklama getirmişti ve bununla da kalmayıp bunu bir matematiksel formüle bağlamıştı. Matematiksel olarak ve o günün gözlem ve teknik şartlarında yapılan tüm hesaplamalar onun doğru söylediğini kanıtlıyordu. Ancak gözden kaçan şu: Matematiksel formüller kağıt üzerinde kanıtlanabilir ve kesinlik sunarlar. Ancak matematik bir bilim değildir. Bilimin dili, bilimsel bulguları ifadeye dökme ve birbirleri ile karşılaştırma ve üzerlerine çalışmamıza olanak veren bir biçimidir/dildir. Yapılan gözlemler değişir ise eldeki veriler de değişir. Newton'dan (1600'lerin sonları) sonraki uzun yıllar boyunca gözlem araçları, teknik koşullar çok hızlı biçimde gelişmemişti. Newton'dan 50 yıl sonra biz, milyonlarca ışıkyılı uzaklıktaki bir süpernova patlamasının ışığını görüp onun kırmızıya kaymasını tespit edebilecek bir teknolojik gözlem seviyesine ulaşmadık. Yani Newton'ın bulguları denendi ama denenme şartları ve test tekrarı, bugün için çok ve fazla sayılmazdı. Hani çeşitli bilimsel metinlerde "şu şu filozofun fikirleri 1000 yıl boyunca kabul gördü" denir ya... Kİmse sormaz ki, o 1000 boyunca ne kadar denenip test edildi ki itiraz edilsin ya da yanlışlansın?

İşte evrimde ise bu söz konusu değil. Evrim teorisi, o kadar çok, farklı, gelişmiş yöntemlerle, farklı ülkelerde ve metotlarla denendi, test edildi ve sınandı ki artık yıkılması olanaksız gibi bir şey. Evrimin ve temel dinamiklerinin doğru olduğu yönündeki kanıtlar, araştırmalar, bulgular çok ama çok güçlü. Ayrıca şu an yeryüzünde evrimin varlığına ve temel dinamiklerinin doğru olduğuna muhalefet eden tek bir bilimsel kuruluş yok. Bu yönde tek bir bilimsel çalışma da yok. Yapılan ve devam eden çalışmalar da evrimi ve temel dinamiklerini test etme amacı da gütmüyor, aksine daha spesifik olup gölgede kalmış çeşitli canlı türlerinin ve evrimsel yapıların ortaya çıkış nedenlerini aydınlatma amacı güdüyor. Atıyorum, dinozorlardaki tüylerin görevi neydi, insanın ortakulağı nasıl evrimleşti, şu şu denizaltı canlısı neden bu kadar uzun süre evrim geçirmedi vs.

Özetle, evrim teorisinin doğruluğu üzerine bilim dünyasında hiç bir şüphe yok. Yapılan çalışmalar gün geçtikçe onu zenginleştiriyor ve güçlendiriyor. Yüzlerce yıl sonra evrim üzerine yapılan çalışmalar da bugünün teknik yeterlilikleri ile test edilemeyen ve fark edilemeyen kısımların ortaya çıkmasını sağlayacaktır yüksek olasılıkla. Newton'ın bulguları pek yetersiz gözlem şartları ile ortaya çıkmış ve matematikle dile dökülmüş kuramlardı. Evrimin gözlem şartları karşılaştırılamayacak kadar ileride ve doğruluğunun gösterim biçimi matematikten çok daha farklı ve zengin. O nedenle "asla öyle bir şey olmaz" diyemem ama çok ama çok küçük bir olasılıktır bu.