Evrim eleştirilebilir mi?

Evrim ve evrim teorisi tabii ki eleştirilebilirdir. Eleştirilebilir olmasa bu kadar gelişmesi mümkün olmazdı. Öncelikle evrimden başlayalım. Yasa, kanun, gerçek, olgu. İstediğiniz terimi kullanabilirsiniz. Bunların hepsi sonuç olarak bir gözleme işaret eder. "Evrimi eleştirmek için" yani evrimin bir popülasyonda etki edip etmediğini anlamak için "Hardy-Weinberg dengesinin" sağlanıp sağlanmadığına bakarsınız.

Hardy-Weinberg dengesi, evrimin hiçbir mekanizması işlemediğinde oluşacak olan dengenin adıdır. Evrim, popülasyondaki kalıtsal özelliklerin görülme sıklığının değişmesi olduğundan bu dengeye sahip bir popülasyonda kalıtsal özelliklerin sıklığı değişmez. Yani önceki nesiller ile sonraki nesiller birbirinin klonu olmak zorundadır. Evrimin birçok mekanizması doğada işliyor, bu yüzden doğaya baktığınızda evrimin işlediğini görüyorsunuz. Eleştirebilirsiniz, istediğiniz kadar. Ama evrimi görüyorsunuz. Bu yüzden evrim bir yasa, kanun, gerçek ya da olgudur.

Evrim Teorisi ise bu evrim gerçeğine yönelik elde edilen bütün gözlemler, kanıtlar, bilimsel verilerin tamamını kapsar. O yüzden evrim teorisinin yerini başka bir şey alamaz. Bir değişim olsa bile bu evrime yönelik başka bir gözlem, kanıt, veri veya açıklama olacağından "Evrim Teorisi" içinde yer alır.

Ancak halk arasında "eleştirilen" insanın maymun ataları olması gibi konular, onlarca bilim dalından gelen milyonlarca kanıt ile kanıtlanmıştır. Bunu hala eleştirebilirsiniz ama eleştirinizin geçerliliğini şöyle düşünün: Ailesinden şüphe eden bir çocuk onlarca bilim dalından uzmanlar çağırıp binlerce defa farklı açılardan, tekrar tekrar test yapıyor ve ailesinin onlar olduğu doğrulanıyor. Ama çocuk hala kabul edemiyor. Bu durumda çocuğun eleştirisi gerçekten bir eleştiri midir yoksa inkarcılık mıdır? Tabii ki inkarcılıktır. Çocuğun bu gerçeklere alışması gerekir, alışana kadar da kale alınmayacaktır. Peki çocuk onlarca bilim dalından gelen bütün kanıtları çürütmüş müdür? Hayır, sadece inkarcılık yapmaktadır. İnsanın maymun ataları olması gibi evrimsel bilgiler ise bu durumun binlerce, on binlerce katı "kesinliği" vardır. Yapılacak olan eleştirinin onlarca bilim sahasını çürütecek kadar güçlü olması gerekir. Aksi takdirde yapılan şey eleştiri olmaz, bilim inkarcılığı olur.

"Evrim Teorisi" o kadar geniş bir sahadır ki aşırı teknik konularda, örneğin evrimin hangi mekanizmasının daha etkili olduğu, başka mekanizmaları, Evrim Teorisinin altındaki alt teoriler, hipotezler de tartışılabilir. Bunlar sayesinde evrimi, evrimsel tarihi, evrim mekanizmalarını daha iyi anlarız. Örneğin moleküler biyoloji ve genetik sahasından yapılan evrim eleştirileri, testleri evrimin genetik işleyişinin daha iyi anlaşılmasını sağladı. Artık popülasyonların evrimini genetik seviyeden bile takip edebiliyoruz.

Eleştiriden söz açılmışken benzer bir konu olan "Evrim karşıtı bilim insanlarının akademik baskı gördüğü" gibi saçma komplo teorilerinin hatasını da burada anlatmıştım, ilginizi çekebilir.

Her şey eleştirilebilir, en azından akıl dediğimiz şey bunu öğütler.

Eleştiri; tartışma gibi dilimizin en güzel kavramlarından biri. Birinin kökeni elemek diğerinin tartmak.

Her şey eleştirilebilir. Yeter ki doğru eleği kullanalım. Una un, bulgura bulgur, kepeğe kepek, buğdaya buğday… Doğru elek karmaşayı gideren, sapla samanı ayrıştıran elektir. Söz konusu bilim olduğunda buradaki doğru elek, yanılmış olmaktan da haz duyacak tarafsızlıkta sadece gerçeğe ulaşma arzusuna dayanan bilimsel metotların ta kendisidir. Bir farkla: Bu güne kadar kuşku duyulmayan bilimsel metotları da aşma cesareti gösterebilecek bir akıl ile… Dâhileri biraz deli yapan ve Bilginden ayıran çok ince çizgi misali…

Her teori eleştirilebilir, her bilimsel kanun gibi. Eleştiriye kapalı olan gelişemez, gelişemeyen çürümeye mahkûmdur.

Bu tespit bilimi önceleme koşuluna bağlıdır. Yoksa inanç temelli konularda zaten sorunun kendisi cevabı da içerdiği için (inanıyorum bu böyle şeklinde) eleştiri hem mümkün değildir hem de zaman kaybıdır.

Burada amaç, evrimin peşinen reddine yönelik açık aramak ve yaratılışa yönelik , sorgulanamaz, tartışılamaz, kuşku duyulamaz olanı sanki bilimsel ve akla dayalıymış gibi sunmak çabası ise; Evrimin vereceği tek cevap: yolcu yolunda gerek…

Evrimin tartışılamayacağını, eleştirilemeyeceğini iddia etmek de arka kapıdan aynı yola çıkar ve akıl işi değildir. İllaki eleştiri veya tartışma olmak zorunda değil, herhangi bir şeye tamamen kapalı olan her şey bağnazlıktır…

Eleştiri nedir? Yani toplumumuzda daha çok ''yermek'' anlamına kullanılıyor. Hemen TDK'ya başvuralım; eleştiri bir insanı, bir eseri, bir konuyu doğru ve yanlış yanlarını bulup göstermek amacıyla inceleme işi. Evrimin eleştirilebilirliğini konuşmak biraz garip.

Evrim Teorisi eleştirebilir mi ya da başka teoriler açsından değerlendirebilir mi?

Bir şeye eleştirilemez demek onun saçmalık daha doğrusu efsane olduğunu ilan etmek olur. Çünkü eleştiriye kapalılık bir efsanenin gerçekçilik zeminine oturmasını engellemek maksatıyla geliştirilir. Bu yüzden eğer bir efsane değilse eleştiriye de kapalı olmaması gerekir.

Evrim veya herhangi bir bilimsel teori diğer teorilerle uyumlu olmak zorundadır. Uyumlu değilse en az birinden birinin yanlış veya yetersiz olduğu aşikardır. Bu bir problemdir ve bazen giderilemeyen türden bir problemdir.

Gelelim evrim de evrim teorisi de eleştirilebilir. Esas mesele, bu eleştiriler ciddiye alınır mı? Ciddiye alınacak bir eleştiri nasıl yapılır? Bilimi tümden reddetmeden özel olarak evrim teorisine bir eleştiri yapmak bana göre çok anlamsız. Mesela yerçekimi nasıl eleştirilir? Genel görerelik teorisi nasıl eleştirilir? İşin bilimsel metodu teorileri yanlışlamaya çalışmaktır. Çalışmama ihtimali bulunan noktalar tespit edip o noktalarda sınamaktır. Bu bir eleştiri metodu sayılır mı? Bana göre bir tür eleştiri metodu değil.

Not: Bu cevapta ''bilim'' sözcüğü sadece pozitif bilimler için kullanılmıştır.

Evrimsel biyoloji, modern bilimin en kapsamlı ve en çok test edilmiş teorilerinden biri olmasına rağmen, bilimsel teorilerin doğası gereği eleştiriye açıktır. Bilimsel bir teorinin gücü, yalnızca doğru olduğu varsayımından değil, sürekli sınanabilir olmasından ve yanlışlanabilir yöntemlerle ele alınabilmesinden gelir. Bu bağlamda, evrim teorisinin eleştirilip eleştirilemeyeceği sorusu, teorinin bilimsel konumunu anlamak için önemlidir.

Karl Popper’in bilim felsefesine göre bir teoriyi bilimsel yapan en temel ölçüt, “yanlışlanabilirlik” ilkesidir; Popper'ın ifadesiyle, “bilim, yanlışlanabilir önermelerden oluşur” (Popper, 1959). Bu çerçevede evrim teorisi, yanlışlanabilir öngörüler üretmesi bakımından bilimsel bir teori olarak eleştiriye açıktır. Örneğin fosil kayıtlarının belirli bir filogenetik dizilim göstermesi gerektiği, doğal seçilimin popülasyon genetiğiyle ölçülebilir sonuçlar doğurması gerektiği gibi öngörüler, teorinin test edilebilirliğini göstermektedir.

Evrimsel mekanizmaların bilimsel yöntemle test edildiğine dair ilk güçlü örnekler Fisher, Haldane ve Wright’ın öncülük ettiği nüfus genetiği modelleriyle ortaya konmuştur. Fisher, doğal seçilimin matematiksel temellerini geliştirerek “seçilim katsayılarının popülasyonlardaki alel frekanslarını ölçülebilir şekilde değiştireceğini” göstermiştir (Fisher, 1930). Bu nedenle evrim, soyut ya da metafizik bir açıklama değil; öngörü üretebilen, ölçülebilen ve veriyle sınanabilir bir çerçevedir.

Evrime yönelik bilimsel eleştiriler ise tarihsel olarak teoriyi zayıflatmak yerine güçlendirmiştir. Örneğin Mendel genetiğinin keşfi, Darwin'in öne sürdüğü kalıtım mekanizmasının eksikliklerini gidererek modern sentezin ortaya çıkmasına yol açmıştır (Dobzhansky, 1937). Bu durum, bilimsel eleştirinin evrim kuramını yıkmak yerine geliştirdiğini göstermektedir. Nitekim Dobzhansky’nin ünlü sözünde belirttiği gibi, “Biyolojide hiçbir şey evrim olmadan anlam kazanmaz.” (Dobzhansky, 1973). Bu ifade evrimin bilimde nasıl merkezi bir konuma sahip olduğunu göstermektedir.

Evrim teorisine yönelik çağdaş eleştiriler çoğunlukla mekanizmalara yöneliktir. Örneğin nötr evrim teorisini geliştiren Kimura, seçilimin tüm genetik değişimleri açıklayamayacağını, moleküler düzeydeki pek çok değişikliğin seçilimden bağımsız gerçekleştiğini ileri sürmüştür (Kimura, 1968). Bu eleştiri, doğal seçilim fikrine bir karşı çıkış değil; evrimsel süreçlerin daha kapsamlı bir biyolojik açıklamaya ihtiyaç duyduğunu gösteren bir genişlemedir. Dolayısıyla bilimsel eleştiriler, teorinin revize edilmesini sağlamış ve evrimsel biyolojiyi daha geniş bir kuramsal çerçeveye oturtmuştur.

Bu noktada önemli bir ayrım yapılmalıdır: Bilimsel olmayan, yani test edilemeyen veya yanlışlanamayan iddialar evrim teorisini eleştirmek için geçerli değildir. Bilimin reddettiği eleştiriler genellikle fosil kayıtlarının yanlış yorumlanması, “ara form yoktur” gibi kanıtlarla çelişen ifadeler veya evrimi yanlış tanımlamaya dayalı iddialardır. Oysa paleontoloji, Archaeopteryx’ten Tiktaalik’e kadar pek çok geçiş formu ile evrimi destekleyen güçlü kanıtlar sunmaktadır (Shubin, 2006). Bu nedenle bilim dışı eleştiriler bilimsel süreç açısından anlamlı değildir.

Sonuç olarak evrim teorisi, bilimsel yöntemle tamamen eleştirilebilir durumdadır; ancak eleştirilmesi için sunulan iddiaların bilimsel ölçütleri karşılaması gerekir. Evrim teorisinin yanlışlanabilir olması, onu bilimsel bir teori yapan en önemli özelliktir. Buna rağmen, genetik, paleontoloji, biyocoğrafya, moleküler biyoloji ve ekoloji gibi çok farklı disiplinlerden gelen kanıtların tutarlılığı, evrimsel biyolojiyi modern bilimin en güçlü teorilerinden biri konumuna getirmiştir. Dolayısıyla evrim eleştirilebilir, fakat şimdiye kadar yapılan geçerli bilimsel eleştiriler teoriyi çürütmek bir yana, daha derin ve kapsamlı hâle getirmiştir.

Evrim Eleştirilebilir mi? Bilimsel Eleştirinin Sınırları ve Evrimsel Biyolojinin Dayanakları

Evrimsel biyoloji, modern bilimin en kapsamlı ve en çok test edilmiş teorilerinden biri olmasına rağmen, bilimsel teorilerin doğası gereği eleştiriye açıktır. Bilimsel bir teorinin gücü, yalnızca doğru olduğu varsayımından değil, sürekli sınanabilir olmasından ve yanlışlanabilir yöntemlerle ele alınabilmesinden gelir. Bu bağlamda, evrim teorisinin eleştirilip eleştirilemeyeceği sorusu, teorinin bilimsel konumunu anlamak için önemlidir.

Karl Popper’in bilim felsefesine göre bir teoriyi bilimsel yapan en temel ölçüt, “yanlışlanabilirlik” ilkesidir; Popper'ın ifadesiyle, “bilim, yanlışlanabilir önermelerden oluşur” (Popper, 1959). Bu çerçevede evrim teorisi, yanlışlanabilir öngörüler üretmesi bakımından bilimsel bir teori olarak eleştiriye açıktır. Örneğin fosil kayıtlarının belirli bir filogenetik dizilim göstermesi gerektiği, doğal seçilimin popülasyon genetiğiyle ölçülebilir sonuçlar doğurması gerektiği gibi öngörüler, teorinin test edilebilirliğini göstermektedir.

Evrimsel mekanizmaların bilimsel yöntemle test edildiğine dair ilk güçlü örnekler Fisher, Haldane ve Wright’ın öncülük ettiği nüfus genetiği modelleriyle ortaya konmuştur. Fisher, doğal seçilimin matematiksel temellerini geliştirerek “seçilim katsayılarının popülasyonlardaki alel frekanslarını ölçülebilir şekilde değiştireceğini” göstermiştir (Fisher, 1930). Bu nedenle evrim, soyut ya da metafizik bir açıklama değil; öngörü üretebilen, ölçülebilen ve veriyle sınanabilir bir çerçevedir.

Evrime yönelik bilimsel eleştiriler ise tarihsel olarak teoriyi zayıflatmak yerine güçlendirmiştir. Örneğin Mendel genetiğinin keşfi, Darwin'in öne sürdüğü kalıtım mekanizmasının eksikliklerini gidererek modern sentezin ortaya çıkmasına yol açmıştır (Dobzhansky, 1937). Bu durum, bilimsel eleştirinin evrim kuramını yıkmak yerine geliştirdiğini göstermektedir. Nitekim Dobzhansky’nin ünlü sözünde belirttiği gibi, “Biyolojide hiçbir şey evrim olmadan anlam kazanmaz.” (Dobzhansky, 1973). Bu ifade evrimin bilimde nasıl merkezi bir konuma sahip olduğunu göstermektedir.

Evrim teorisine yönelik çağdaş eleştiriler çoğunlukla mekanizmalara yöneliktir. Örneğin nötr evrim teorisini geliştiren Kimura, seçilimin tüm genetik değişimleri açıklayamayacağını, moleküler düzeydeki pek çok değişikliğin seçilimden bağımsız gerçekleştiğini ileri sürmüştür (Kimura, 1968). Bu eleştiri, doğal seçilim fikrine bir karşı çıkış değil; evrimsel süreçlerin daha kapsamlı bir biyolojik açıklamaya ihtiyaç duyduğunu gösteren bir genişlemedir. Dolayısıyla bilimsel eleştiriler, teorinin revize edilmesini sağlamış ve evrimsel biyolojiyi daha geniş bir kuramsal çerçeveye oturtmuştur.

Bu noktada önemli bir ayrım yapılmalıdır: Bilimsel olmayan, yani test edilemeyen veya yanlışlanamayan iddialar evrim teorisini eleştirmek için geçerli değildir. Bilimin reddettiği eleştiriler genellikle fosil kayıtlarının yanlış yorumlanması, “ara form yoktur” gibi kanıtlarla çelişen ifadeler veya evrimi yanlış tanımlamaya dayalı iddialardır. Oysa paleontoloji, Archaeopteryx’ten Tiktaalik’e kadar pek çok geçiş formu ile evrimi destekleyen güçlü kanıtlar sunmaktadır (Shubin, 2006). Bu nedenle bilim dışı eleştiriler bilimsel süreç açısından anlamlı değildir.

Sonuç olarak evrim teorisi, bilimsel yöntemle tamamen eleştirilebilir durumdadır; ancak eleştirilmesi için sunulan iddiaların bilimsel ölçütleri karşılaması gerekir. Evrim teorisinin yanlışlanabilir olması, onu bilimsel bir teori yapan en önemli özelliktir. Buna rağmen, genetik, paleontoloji, biyocoğrafya, moleküler biyoloji ve ekoloji gibi çok farklı disiplinlerden gelen kanıtların tutarlılığı, evrimsel biyolojiyi modern bilimin en güçlü teorilerinden biri konumuna getirmiştir. Dolayısıyla evrim eleştirilebilir, fakat şimdiye kadar yapılan geçerli bilimsel eleştiriler teoriyi çürütmek bir yana, daha derin ve kapsamlı hâle getirmiştir.