Enflasyonu yasaklamak neden çare değil?

Bu soruya cevap vermeden önce enflasyona neden olan durumları gözden geçirmemiz gerekiyor.

Talep Enflasyonu: Arz talep dengesinin, talep lehine değişmesi ile oluşur. Basit bir örnek ile şöyle açıklayalım; ortada 10 birim mal ve bu malı talep eden 15 kişi olsun, en yüksek fiyatı veren malı alacaktır, dolayısı ile fiyatlar yükselme eğiliminde olur. Fiyat artışlarını ancak, talebi karşılayacak miktarda üretim yaparak durdurabilirsiniz.

Maliyet Enflasyonu: Üretim maliyetlerini artıran her unsur (enerji, işçilik, nakliye, ham madde gibi) fiyatlara yansıtılır ve enflasyon oluşur. Bu tip fiyat artışlarını durdurmak oldukça zordur. Tüketim eğilimlerini azaltmak, kişileri tüketimden ziyade tasarrufa teşvik etmek, üreticilerin girdi maliyetlerine destek olmak, belli başlı yöntemler olabilir.

Para Arzı; Maliyeti düşük para arzı fiyatları adeta patlatır. Pandemi sonrası hükümetimizin ekonomi politikaları maalesef böyle bir sonuç doğurmuştur. Enflasyon oranının altında verilen banka kredileri, kişilerin/kurumların yüksek miktarda kredi talebine ve alınan krediler ile tüketim, menkul, gayrimenkul harcamalarını yükseltmiştir. Para arzının maliyetini, yani faiz oranlarını artırmak tek çözümdür. Diğer yandan devletin bütçe açığını karşılamak adına, para emisyonunun yükseltilmesi de enflasyonu körükler. Bu konu fiyat arışlarından ziyade, paranın alım gücünün azalması, yani TL'nin değersizleşmesi ile alakalıdır. Tek çözüm elbette bir şekilde denk bütçenin sağlanmasıdır, eğer bunu yapamıyorsanız, vergileri/harçları artırmak, yeni vergi kalemleri icat etmek gerekir.

Enflasyon Beklentileri: Bu durum biraz psikolojiktir ve önlem alması en zor konuların başında gelebilir. Üreticiler beklenti enflasyonu oranında her ay fiyat artışlarına devam eder. Çünkü, yıllık veya 6 aylık periyodlarda, işçilik maliyetlerinin, girdi maliyetlerinin artacağı konusunda öngörüler oluşur. Süreç birbirini tetikleyen kısır bir döngünün içine girer. Bu kısır döngünün kırılması gerçekten çok zordur ve özellikle dar gelirli kesim üzerinde ciddi bedeller ödetilerek, talebin aşırı düşürülmesi ile netice elde edilebilir.

Sonuç olarak; enflasyon nedenlerini ve bu nedenleri ortadan kaldıracak önlemleri kabaca sıraladık ve fark ettiyseniz fiyat artışlarını yasaklamaktan hiç bahsetmedik. Çok aşırı durumlarda zaman zaman kullanılan bir yöntem olsa da çok daha ağır bedelleri olabilir. Bu bedeller ne olabilir? Karaborsacılık patlar; bu durum gizli fiyat artışları ile tüketiciyi çok daha zor durumlara düşürebilir. Üreticilerin zarar etme endişesi; üretimden çekilmelerine ve bunların neticesi olarak, ürün arzının azalmasına, işsizliğin patlamasına neden olur. Entegre olduğunuz dış piyasalar ile bağınızı koparabilir; fiyatların sabitlenmeye çalışılması ile reel değil, suni fiyatlar oluşur. Suni fiyatlar, dış pazarlarda aşırı pahalı veya ucuz kalmanıza neden olabilir. Aşırı pahalı kalırsanız ithalatınızı tetikler ve döviz açığınızı patlatır. Aşırı ucuz kalırsanız; üreticiler ürettiklerini sadece dış pazarlarda yüksek fiyatlardan satmaya çalışır ve iç piyasaya mal arzı azalır.

Sonuçlar yasaklanamaz!

Enflasyon bir sonuçtur. Tek çaresi üretimdir ve emeğin hakkını vermektir.

Elinizde 10 ekmek ve karşılığında 10 liranız var ise; 1 ekmek 1 liradır. Ancak ekmek sayısını arttırmadan bir 10 lira daha basarsanız. Bu sefer elinizde yine 10 ekmek ve karşılığında 20 liranız olur ki; 1 Ekmek 2 lira olur.

Ya da tersinden, var olan üretimi kısıp ekmek sayısını 5’e düşürürseniz, para basmasanız da elinizde 10 lira ile ancak 5 ekmek alabileceğinizden, yine 1 ekmek 2 lira olacaktır.

Kapitalizmin serbest piyasa ekonomisi arz (sunum-üretim)- talep ( ihtiyaç-tüketim) dengesinin en azgın halidir. Burada esas olan ihtiyaç değil kar olduğundan her şey buna göre dizayn edilir ve sömürünün en azgın araçlarından biri olan enflasyon iradi olarak ya var olan paranın değeri (alım gücü) para basmak yolu ile düşürülerek ya da var olan üretim ihtiyacı karşılayamayacak denli azaltılarak ve bu sayede yapay olarak değeri arttırılarak (zamlar-hayat pahalılığı) şeklinde hayatımıza girer.

Diğer ve bir tek kapitalizme özgü olarak yapılan müdahalelerden biri de, piyasada yeteri kadar ürün olmasına rağmen sırf fiyatların artması için var olan ürünlerin yakılması (kahve gibi), denize dökülmesi(çay-süt gibi), domuzlara yedirilmesi ( İtalya’da patates gibi), ambarlarda çürütülmesi ve karaborsaya kapı açılması misali enflasyonun iradi olarak körüklenmesidir.

Bunun temel nedeni ekonomik krizlerdir. Ki bu krizler kapitalizmin kaçınılmaz zorunluluğudur ve kapitalizm bu krizlerden çıkabilmek için bunun gibi en akla gelmeyecek yolları da kullanır. Bu bazen karşımıza iç savaş, savaş vb. olarak çıkar.

Çünkü azgın sömürü sömüren egemen için azgın bir sermaye birikimine neden olurken öte tarafta üretenin (işçi sınıfının ki milyonlardır) acımasızca yoksullaşmasına da neden olur.

Asıl mesele burada patlak verir. Bir avuç sermayedar ve muazzam bir sermaye birikimi. Öte tarafta bu sermaye birikimi ve işçi sınıfının alın teri üzerinden muazzam bir üretim ve fakat alıcısı milyonların, emekçilerin alım gücü yok. İşte bu kapitalizmin muazzam ve onu sürekli krizlere gebe bırakan çelişkisidir.

Üreten ürettiğini alacak güce sahip değil çünkü alamayacak kadar sömürülmüş, öte tarafta ürettiğini satıp tekrar kar etme derdinde bir patron ve müşterileri emekçiler…(çok ayrıntılı bir konu olduğu için burada izninizle son vermek istiyorum. Ayrıntılar Kaynakçada...)