Ekosistemin İnsan Hayatına Ne Gibi Faydaları Vardır? Ekosistem İnsan İçin Önemli Midir?

Merhaba,

Açıklamayı yalnızca ormancılık perspektifinden yapacağım. Ancak geri kalan unsurları kavrama konusunda yaklaşım geliştirilmesine yardımcı olacağına inanıyorum.

1992 yılında Rio de Janerio’da gerçekleştirilen Dünya Zirvesinde kabul edilen üç temel çok taraflı çevre sözleşmesinden (Rio Sözleşmeleri) biri olan BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (UN Convention on Biological Diversity - UNCBD) içerisinde yer alan tanımlamaya göre:

"Ekosistem: bitki, hayvan ve mikro-organizma toplulukları ile bunların cansız çevrelerinin işlevsel bir birim olarak karşılıklı etkileşen dinamik bir kompleksi anlamındadır.^{" [1]}

Sözleşmeyi inceler iseniz genel yaklaşımın zaten yalnızca insanların faydalanmasını temel aldığı kolaylıkla anlaşılmakta. Dolayısı ile sorunuzun yegane cevabı orada bulunabilmektedir. Raporların ve uygulama faaliyetlerinin içerisinde karşılaştığım durum ise tüm faydalanmanın parasal değerleme üzerine kurgulandığıdır.

Ormanın içerisinde oluşan, doğrudan ya da dolaylı bizlere yansıyan tüm fayda ve fonksiyonlara ekosistem hizmeti denilmekte. Geçmişte orman fonksiyonu şeklinde ifade edilmekte idi ancak sürdürülebilirlik esaslı yaklaşım dolayısı ile daha kapsayıcı olan ekosistem hizmeti kavramı ortaya çıktı. İnsana olan faydasını ölçüp, biçip, kullanılabilir kılmak adına ise bu hizmeti sınıflandırmamız gerekmektedir.

Ekosistem hizmetlerinin sınıflandırılmasında ağırlıklı olarak Dünya genelinde tercih edilen 2 yaklaşım mevcut:

1. Milenyum Ekosistem Değerlendirmesi (Millennium Ecosystem Assessment)(MA)^[2]
2. Ekosistemlerin ve Biyoçeşitliliğin Ekonomisi (The Economics of Ecosystems and Biodiversity) (TEEB)^[3]

TEEB'in getirdiği yaklaşım farkı çok daha detaylı ve ekonomik ihtiyaçları önceliklendirdiğinden son dönemde fazlası ile öne çıkmaktadır.

A. Destekleyici Hizmetler (Supporting Services):

1. Biyolojik Çeşitlilik(Genetik Çeşitliliği Koruma)
2. Habitat Sağlama-Oluşturma
3. Su Temini(Atık Su Arıtma-Enerji Üretimi-Tarımsal Üretim Faaliyetleri)
4. Toprak Oluşumu(Erozyon-Toz Tutumu)

B. Düzenleyici Hizmetler (Regulating Services):

1. İklim Düzenlemesi(Hava Kalitesi)
2. Su Kalitesinin Düzenlenmesi
3. Zararlı Organizmaların Kontrolü
4. Hastalık Kontrolü

C. Tedarik Edici Hizmetler (Provisioning Services):

1. Yiyecek ve Temiz Su Temini(Gıda)
2. Enerji Temini
3. Malzeme Temini (Hammadde)
4. Biyoçeşitlilik Temini(Tıbbi ve Aromatik Ürünler)

D. Kültürel Hizmetler (Cultural Services):

1. Estetik ve Kültürel Değerler
2. Eğitim ve Bilgi Sağlama
3. Rekreasyon ve Turizm
4. Ruhsal ve Dini Değerler^[4]

Ekosistem hizmetlerinin gerçek değerinin ve bunların yerel, ulusal, bölgesel ve küresel ölçekte enerji, tarım ve gıda güvenliği gibi geniş yelpazedeki sektörlere potansiyel katkısı yukarıda yer alan sınıflandırma sayesinde gözlemlenerek ölçülebilmektedir. Örneğin; gıda güvenliğine katkıları arasında çevrenin korunmasındaki rolleri, hane halkı gelir kaynakları ve kırsal istihdam kaynakları ile yer almaktadır. Çevresel gelirin dünya genelinde toplam hane gelirinin %28'ine katkıda bulunduğu ve bu oranın %77'sinin de orman ekosistemlerinden geldiği belirtilen referans noktası sayesinde ortaya konulmuştur. Bu fayda ve hizmetler, tarım, hayvancılık ve gıda sektörünün gelişmesini sağladığı gibi insanların yeterli gıda satın alma kapasitesini de arttırmaktadır. Son çalışmalar, tarım ve ormancılık sektörünün yakınlaşması ve iş birliklerinin sağlanarak kalıcı açlık ve buna bağlı yetersiz beslenmeyle etkin bir şekilde mücadele etmek için bir zorunluluk olduğunu göstermektedir.

Ekosistem hizmetleri faydaya yönelik direkt insan merkezli olmak durumunda değildir. Ekosistem genelde bir bütün olarak çalışmaktadır ve üretim/tüketim faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Erozyonu ve heyelanı önlediği bilinen orman ekosistemlerinin önde gelen hizmetlerinden biri de toprak üretmeleridir. Bitkilerin ürettiği bu toprakların bir kısmı taşınarak ovaları oluşturmaktadır. Bu durum ekosistem hizmetinin tarım sektörüne olan önemli bir katkısını göstermektedir.

Orman ekosistemleri önemli bir enerji üretim hizmeti de vermektedir. Odun üretimi en çok ve en yaygın olarak kullanılan enerji kaynaklarından biridir. Orman içinde yangına ve şiddetlenmesine neden olan ince ve kuru yanıcılar, özellikle riskin yüksek olduğu alanlarda, toplanarak brikete (pellet) dönüştürülebilmektedir. Böylece yangına karşı bir önlem alınmış olabileceği gibi karbon dostu ve yerli bir enerji kaynağı da üretilmiş olabilmektedir. Bu özellik ise ekosistem hizmetlerinin enerji sektörüyle ilişkisine işaret etmektedir.

Orman ekosistemleri insanın ruh ve beden sağlığı üzerinde, nabzın düşmesi, kan basıncının düzenlenmesi, stresin atılması, bağışıklık sisteminin güçlenmesi, dikkatin artması gibi birçok katkı sunmaktadır. Bu katkılar arasında orman terapisi, bireylerin özel ihtiyaçlarını ve içinde yaşadıkları doğal ve sosyal çevreyi dikkate alan doğa temelli bir uygulamadır. Sağlığı “insanın fiziksel ve sosyal çevresine uyum sağlama sürecinin bir sonucu olarak” ele alır. Orman Terapisi, olumlu zihinsel sağlık durumlarını teşvik etmeyi, doğaya bağlılığı, kişiler arası ilişkileri ve sosyal uyumu artırarak fiziksel ve sosyal sağlığı geliştirmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, diğerleri arasında gezegen sağlığı, orman tıbbı, sosyoloji, psikoloji, sosyal hizmet, duygusal ekoloji, ekoloji ve ormancılık gibi alanlardan çok disiplinli bir yaklaşımla desteklenmektedir. Bu multidisipliner yaklaşımla desteklenen orman terapisi, belirli hastalıklar için standart tedavi ve rehabilitasyona ek olarak hareket edebilir.

Orman ekosistem hizmetlerinden yaralanan topluluklar ile orman ekosistemleri arasında aidiyet bağlarının geliştirilmesi, olası sorunların da ortadan kalkmasına katkı sağlayacaktır.

Doğal sermayenin insan refahına göreceli katkısı olduğundan, ekosistem hizmetlerin doğru şekilde belirlenmesi ve disiplinler arası bir yaklaşımla -sektörel- katkısının ortaya konulması gerekmektedir. Ekosistem hizmetlerinin miktar, dağılım ve değerinin bilinmesi kullanım amaçlarının ve koruma hedeflerinin belirlenmesinin bir ön koşuldur.