Düşünce evrimleşir mi?

Düşünce evrimleşmez, maddi (biyolojik) evrim gibi değişime uğramaz. Düşünce; doğruluk, yanlışlık veya geçerliliğinden bağımsız olarak ele alındığında, düşüncenin kendisi ele alındığında, evrim söz konusu değil. Bir düşüncenin başka düşüncelere kaynaklık etmesi, neden olması da başka bir konudur. Örneğin; Aristo’nun kozmoloji anlayışında 4 temel element düşüncesi değişmedi, değiştiremezsiniz. Değişirse aynı düşünce olmaktan çıkar zaten, başka bir düşünce olur. Bu nedenle:

-Düşünce mekana ve şartlara bağlı olarak değişmez,

-Düşünce zamana bağlı olarak değişmez,

-Düşünce, maddenin bölünebilirliğinin aksine, bölünemez.

-Aynı düşünce aynı anda farklı yerlerde ortaya çıkabilir (ifade edilebilir).

Düşünceyi kültürel evrimle karıştırmak doğru değil. Tabi ki düşünceyi oluşturan çok faktör var ve kültürel şartlar da bu faktörlerden biridir. Bir düşüncenin aynı toplumda farklı zamanlarda veya farklı toplumlarda başka düşüncelerin çıkmasına yol açması, neden olması o dşüncenin değiştiğini (evrmini) göstermez. İnsanın/insanların/toplumun farklı düşünceler ürettiğini gösterir.

Düşünme evrimleşir. Düşünce ise düşünme eyleminin sonucu elde edilen üründür. O yüzden düşünce sabittir diyebiliriz, düşünceler zaman içerisinde ve kişiden kişiye değişebilir ama evrimleşen düşünmedir.

Bir birey olarak insanın ve topyekün insanlığın düşünme evrelerini sosyal antropoloji ve cognitive bilimler ortaya koyuyor. Buna göre;

Aşağı yukarı homo sapiens'e doğru evrimleşme ile insanların kendini hayvandan ayırmaya başladığı 12.000 yıl öncesi arasındaki dönem hayvansal düşünme.

Daha sonra animizim olarak ifade edilen büyülere, simgelere dayalı düşünme.

Animizimi takip eden mitolojik düşünme.

Yazının icadıyla birlikte somut düşünme.

Antik Yunan'da ortaya çıkan, sınırlı bir çevrede öğretilerek ilerleyen felsefi düşünme.

Soyut düşünebilme yetisinin gelişmesiyle dinsel düşünme.

18. yy Aydınlanması ile kitleselleşen bilimsel düşünme.

Günümüzde çağdaş düşünme yani bilimsel, hipotetik düşünebilme kabiliyeti şeklinde ilerliyor.

Işin ilginci bu kültürel evrim bireylere de aktarılmış. Bunu temellendirenlerden Piaget Teoremi de çocukların da aynı bu evrelerden geçtiğini gösteriyor.

Yani 0-2 yaş hayvansal düşünme; 2-5 yaş büyüsel düşünme; 5-7 yaş mitolojik düşünme; 8-10 yaş somut düşünme; 10-18 yaş soyut düşünme; yetişkinlikte birlikte eğitim durumunuza göre dinsel, bilimsel, çağdaş düşünme şeklinde ilerliyor.

Düşünce evrimleşir mi sorusuyla kastettiğiniz kültürel evrim ise sorunuzun yanıtı evettir . Bu konuda Richard Dawkins'in MEM kuramını okumanızı tavsiye ederim . ( sitemizde konuyla ilgili olarak aşağıda url bilgisini paylatığım makaleyi inceleyebilirsiniz.)

https://evrimagaci.org/kulturel-evrim-ve-memler-mem-ve-memetik-nedir-3353

MEM kuramına göre herhangi bir konuda din,dil. moda ,düşünce akımı, davranış biçimi aynı biyolojik evrimde olduğu gibi küçük mutasyonlarla ve uyum mekanizmalarıyla evrimleşebilir. Örneğin gelinin çiçek taşıması veya takması geleneği pek çok kültürde çok uzun zamandır ( sümerlerden beri ) yaşayan başarılı bir MEM dir. Bir diğer örnek ise antik yunan kültüründe ilk örneklerini gördüğümüz demokratik toplumsal düzenin , modern çağdaş dünyada evrilmiş olduğu biçim olarak gösterilebilir .

Eğer sorunuzda bahsettiğiniz kavram, düşünceden ziyade "düşünme faaliyeti" ile ilgili olarak, biyolojik evrimle ilgiliyse ,bu konuya en çarpıcı örnek olarak ateşin bulunmasının, insanın "düşünme faaliyetinin" evrimi üzerindeki etkilerini verebiliriz. Ateşin bulunması, beraberinde et gibi protein olarak çok zengin ancak yemesi ve sindirmesi zor bir besinin pişmesi olanağını getirdi. Etin pişmesi, daha az zamanda daha fazla et yenmesini sağladığı için ,evrimsel açıdan gelişen beynin enerji ihtiyacını karşıladı. Ayrıca ateşin başında beraberce geçirilen uzun geceler, sosyal davranışların da gelişmesine neden oldu . Ateşin bulunması kolaylaştırıcı bir etken olsa da elbette başrol her zaman olduğu gibi seçilim mekanizmalarındaydı.

Düşünce bir zihinsel faaliyet olduğuna göre düşünce evrimleşir mi sorusunun nesnel bir cevabı zihinin nasıl oluştuğu ve nasıl çalıştığıyla yakından ilgilidir. Yaygın yapılan hata düşünce ile kültürel değişimi ve yeni düşüncelerin ortaya çıkmasını birbirine karıştırmaktır. Bilimsel anlamda evrim, yani düşüncenin kendisinin evrimi görülmemiştir. Ya da daha somut bir ifade ile: Bir konuda ortaya atılan bir düşünce eğer yayılmışsa, ve kayıt altına alınmışsa (örneğin kitap basımı) o düşünce artık evrimleşmez ve değişmez. Değişirse zaten değişim sonucu ortaya çıkan şey o düşünce değildir, başka bir düşüncedir. Daha somut bir örnek vereyim. Newton mekaniği dış dünyanın, evrenin nasıl çalıştığını açıklayan bir fizik kuramıdır ve 20.yy’a kadar da eksiksiz bir kabul görmüştür. Hatta ünlü fizikçi Kelvin “artık keşfedilmemiş bir şey kalmamıştır, bize düşen bundan sonra daha hassas ölçüm ve hesap yapmaktır” diyebilmiştir. Şimdi Newton’un fizik kuramı evrim sonucu mu Görelik Kuramına dönüştü ? Kastedilen bir düşüncenin başka ve yeni düşüncelerin doğmasına neden olması ise buna evrim denmese gerek!

Bir önceki yazımda belirtitğim gibi, hâlâ düşüncenin evrimleşmeyeceği, bunun mümkün olmadığını söylemekte ısrar edeceğim. Düşünce soyut bir kavramdır, evet ama verdiğim örnekler somut örneklerdi. Zihnin nasıl oluştuğu tartışmalı bir konudur ve açıklayabilen net bir kuram henüz yoktur. Yeni nörolojik/bilimsel bulgular zihinsel faaliyetlerimiz sonucu, yani düşünce faaliyeti soncu beynimizde nörolojik değişimler olduğunu, yeni bağlantısallık olduğunu göstermektedir. Bu konuda, ilgilenenler aşağıda belirttiğim kitapları okuyabilir.

1. Zihnin Gölgeleri- Roger Penrose
2. Zihin Felsefesi-John Heil
3. Bilginin Arkeolojisi- Michel Foucault
4. Tüm Beyin ile Yaşam-Jill Bolte Taylor
5. Bilinçli Zihin- David Chalmers