Döner Bir mekanizmanın bir ucundan diğer ucuna basket topu atıldığında karşıya değil yana gidiyor olmasının sebebi nedir?

Bu gözlemden Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönmediği sonucunu çıkaramazsınız. Dönen platformda atılan cisim gitmesi gerektiği şekilde dümdüz gidiyor, platformun dönmesi ve kişilerin konumlarının değişmesi nedeniyle top sağa veya sola savruluyormuş gibi algılıyoruz.

Coriolis etkisi oldukça zayıftır. Ancak havada çok uzun süre kalan balistik füzeler, uzun menzilli uçuşlar ve büyük ölçekli atmosfer ve okyanus akıntılarında gözlemlemek mümkündür. Aksi halde bir topun ateşlenmesi, dikey kalkan helikopterin havada sabit kalıp, bir süre sonra aynı konuma inmesi durumlarında gözlemlenemez, çünkü yeryüzündeki dönüş ivmesinin etkisi bu cisimler üzerinden hemen kalkmaz.^[1]

Bu etkinin dünyanın aslında dönmediği gibi bir sonuca nasıl ulaştırdığını anlamadım ama Coriolis Etkisi mermi, top, füze gibi cisimleri de etkiler. Menzilleri ve hızlarına bağlı olarak etkisi basketbol topu gibi net gözlemlenemez belki ama etkileri yok diyemeyiz. 1000 m uzaktaki bir hedefi vurmaya çalışan bir keskin nişancının attığı mermi, 2.5 cmlik hatırı sayılır bir sapmaya sahiptir.^[1]

Coriolis kuvveti; yer çekimi, manyetik kuvvetler veya elektrik kuvvetleri gibi gerçek bir kuvvet değildir. Ekseni etrafında dönen yani ivmeli hareket yapan bir gözlem çerçevesinde hissedilen, “gerçek olmayan” bir kuvvettir. Tıpkı dönen bir sistemde gözlenen ve gerçek olmayan merkezkaç kuvvet gibi... Merkezkaç kuvvet ile Coriolis kuvveti dönen sistemlerde gözlenen kuvvetler oldukları için aralarında benzerlikler ve farklılıklar vardır. Her iki kuvvet de gerçek kuvvetler olmayıp sadece hareketli (dönen) gözlem çerçevesinde gözlenen kuvvetlerdir. Merkezkaç kuvvetin büyüklüğü dönme hızının karesi ile, Coriolis kuvvetinin büyüklüğü ise dönme hızı ile orantılıdır. Ayrıca merkezkaç kuvvet, dönme eksenine olan uzaklığa bağlı iken Coriolis kuvveti cismin hızına bağlıdır.^[2]

Evrim Ağacı'nda lavobolardaki hareketlerle ilgili şu makaleyi de okumanızı öneririm.

Ayrıca kıtalararası seyahat eden balistik füzeler yapıyorken, yüzlerce km öteden hedefi nokta atışı vurabilen toplar geliştiriyorken, günlerce yere inmeden uçabilen insansız hava araçları yapabiliyorken, bu araçlarda Coriolis etkisinin hesaplanmadığını düşünmemiz yanlış olur. Bazı keskin nişancı tüfeklerinde bile bu teknoloji var.^[1]

Videonun bir yerinde, yere sabitlenmiş bir kamerayla, döner platforma sabitlenmiş bir kamerada görünen topun yörüngesini karşılaştırmışlar. Bu kadar küçük bir mesafede yerdeki gözlemciye göre topun düz bir çizgide gidiyormuş gibi görünmesi çok normal. Dönen platformu 20 m çapa kadar genişletip, atılan topu 2 km'ye gönderelim, o zaman daha net anlayabiliriz dünya dönüyor mu duruyor mu?