Bilinç tam olarak nedir?

Bana göre bilinç tamamen somut bir şeydir. Nöronlar arasındaki elektrik sinyalleri ve nörotransmitter etkileşimleridir. Hayvanların bilinci olup olmadığı hala tartışma konusu diye biliyorum - en son okuduğumda böyleydi - ama hayvanların öz farkındalığı yoktur ( bazı hayvanlar hariç ) bu yüzden bilinci de yoktur diyebiliriz. İçgüdülerine göre hareket ederler. [ Yanlışım varsa affola konuda uzman değilim ]

Bastan kabul etmek zorunda olduğumuz bir şey var ki, beyin gibi bilinen en kompleks yapının çıktısını, onu kullanarak anlamak mümkün değil gibi görünmekte. Bilinç tam olarak tanımlanamamış bir olgu şimdilik. Aynen canlılık gibi.

Burada üzerinde durulacak bir konu var ki o da konnektom projesi. Bir zamanlar GENOMun herseyimiz olduğunu, gen haritası çıkarılınca herşeyi anlayacagimizi zannediyorduk. Ancak genom projesi sonrası bunun hiç öyle olmadığı, epigenetigin genom dan çok daha önemli olduğu anlaşıldı.

Konnektom nedir? Beynin bağlantısal bütünselliği. Nöronal ağ haritası. Deneyim öznel olduğu için konnektom da tamamen kişiye özeldir ve bizim kim olduğumuz bilinç üzerinde etkisi olduğu düşünülmekte. Ancak bir nöronun diğer 10 ila 15bin nöron ile bağlantısının bulunması konunun karmaşıklığını ortaya koymakta. Konnektom projesi sonunda da beklenen bilgilere ulaşılamaması oldukça normal karşılanacak çünkü, bir yapıyı, o yapınin kendisi ile anlamaya çalışmak Zaten bir paradoks gibi durmakta.

Hafızanın da konnektom ile ilgisi olabileceği düşünülmekte. Hafızanın beynin neresine ne şekilde kayıt edildiği bilinmemekte. Beyinlerinin %80 i alınan deney farelerinin hafızalarının yerinde olduğu gözlenmiştir.

Ancak şu var ki, hafıza yitiminde kisi özbenliği konusunda aynı kişiyi hissetmektedir. Bu benliğe bağlı isim nerede yaşadığı gibi sonradan eklenen faktörlere ulaşamamaktadır. Yani hafızasını kaybetmeden önceki kisidir. Bunun da beyin baglantisal bütünselliğinin değişmemesi ile ilgisi olduğu düşünülmekte. Ancak kesin ve net konuşmak mümkün değil şimdilik.

Bilinç operasyonel tanımını yapmanın hala daha çok zor olduğu bir kavramdır. Çok basit olarak bilinci içsel ve dışsal varlığın farkında olma durumu olarak tanımlayabiliriz. Bilincin ne olduğu ve beynimizde kendini nasıl ifade ettiğiyle ilgili birçok deney ve gözleme dayalı model olsa da bilincin tanımı, onu ölçme yöntemleri ve bilincin nasıl oluştuğu bilim ve felsefe tarafından hala cevaplanamamış ve üzerinde bir konsensus sağlanamamıştır.

Bilinçlilik ile hafıza durumlarını iki ayrı şekilde ele almakta fayda var. Hafıza kaybı bir çok türde görülebilir. Hafıza kaybına amnezi denir. Çok çeşitte amnezi türü vardır. Bu amneziler herhangi bir psikolojik, fizyolojik nedene veya fiziksel neden bağlı olabilir. Örneğin major depresyona bağlı olarak sıçanların hipokampüsünün (anıları ve hafızayı depolayan bölüm) CA3 bölümünün nöronlarında kırılmalar ve hasarlar görülmüştür fakat herhangi bir bilinçlilik durumunda kayıp yaşanmamıştır (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10357248). Bir diğer sinirbilim tarihinde önemli olan vaka ise H.M. vakasıdır. H.M.'nin epilepsi nöbetlerine son vermek için medial temporal lobektomi yapılır ve daha sonra H.M.'de hafıza kayıpları görülür. Kısa süreli hafıza kayıpları yaşar. Belleğine herhangi bir olayı, görseli veya ismi bellekte tutamıyordu. Yine H.M. vakasında görülen durumda da hafıza kaybının olmasına rağmen herhangi bir bilinçsizlik, farkında olmama durumu gözlenmemiştir. 2016 tarihine kadar araştırmacıların bilinç-beyin hakkında çok fikirleri yoktu. Fakat son yapılan araştırmalarda (https://n.neurology.org/content/87/23/2427.short) hastaneye yatan 36 hastanın koma geçiren 12 hastanın bilinçsizlik durumu olduğu için beyinde lezyon veya dejenere durumu aranmaya başlandı. İncelenen bölgelerde rostral dorsolateral pontine tegmentum bölümünde dejenere görülmüştür. Araştırmacılar buranın bilinçlilik durumu ile yakından ilişkisi olduğunu düşündükleri için bir konnektom haritasını çıkardılar ve bilinçlilik durumunun beyinde nereleri etkilediğini görmek istediler.

Bu bölgenin etkileşime girdiği bölgeler arasında hafıza ile ilgili bölgelerde vardı. Bilinçsizlik yaşayan -komada olan insanların- hipokampüs ve anı depolayan diğer bölümlerinde de problem olduğu görülmüştür.

Hafıza-bilinç arasında olan ilişki halen tartışılmakta. Hafıza kaybı herhangi bir benliğin veya kişiliğin silinmesi demek değildir. Sadece depolanan bilgilerin bilince geri çağırılamamasından kaynaklanan bir durumdur. Bilinçsizlik durumu ise olayın farkındalığını kavrayamama ve hem fizyolojik hem de fiziksel açıdan uyarılamama ve buna cevap verememe durumudur. En azından daha hafif amnezi türlerinde bu tür farkındalık ve uyarılma problemi çok görülmez.