Antibiyotiklerin Etki Mekanizmaları
1)Metabolik Antagonizm: Antagonizm zıt /ters etki
anlamındadır. Örn; folik asit pek çok metabolik olay için
gerek duyulan bir maddedir. (örn; protein veya pürin
sentezinde gerekli)
Folik asit ; PABA + Piteridin → Folik asit
PABA= para amino benzoik asit
Sülfanomid grubu antibiyotikler yapı olarak PABA’ya
çok benzer ve PABA’nın yerini alır. Ancak bu durumda folik
asit sentezi gerçekleşmez dolayısıyla sülfanomidin olduğu
durumlarda m.o, folik asiti sentezleyemez ve m.o’nun
faaliyeti durur üreyemez ve ölür. Ancak sülfanomitler her
m.o’yı bu mekanizmayla olumsuz olarak etkilemez çünkü
bazı bakteriler folik asiti kendi sentezleyemediği için
dişardan alırlar.
Sülfanomitlerin hayvan hücrelerini bu mekanizmayla
etkilemesi yüksek canlıların ihtiyaç duydukları folik asitin
çoğunu dışarıdan alma nedenlerinden dolayı azdır.
2)Hücre Duvar Yapımının Engellenmesi: Bazı antibiyotikler
örn;penicilin,cephalosporin’ler m.o hücre duvarının
kurulmasını engelleyerek m.o üzerine etkili olur. Hayvan
hücrelerine bu antibiyotikler bu mekanizmayla etkili değildir
3)Hücre Zarına Etki: Polymyxin , polyen grubu antibiyotikler
hücre zarının geçirgenliğini bozar. İnsanlara etkisi vardır
ancak azdır. Neden? İnsanlardaki hücre zarı, m.o hücre
zarından daha dayanıklıdır.
4)Protein Sentezinin Engellenmesi:
a) Bazı grup antibiyotikler ribozomun 30S alt birimine
bağlanır. Bu durumda protein sentezi engellenmiş
olur(tetrasiklinler).
b) Bazı antibiyotikler(chloromphenicol) ribozomun 50S
alt birimine bağlanırve protein sentezi durmuş olur.
c) Bazı antibiyotikler ribozomun 30S alt birimine
bağlanır ve bu durumda mRNA’nın yanlış okunmasına
neden olur ve hücre bu durumdan olumsuz
etkilenir(streptomisin, gentamisin) .
d) Bazı antibiyotikler ise 50S ribozoma bağlanarak a.a’ın
yerini alırlar. Yanlış protein sentezine neden olur
(örn eritromisin).
Hayvan/insan hücrelerine bu antibiyotikler bu
mekanizma üzerinden etkisizdir.
5)Nükleik asit Sentezine Etki:
a)DNA sentezini engelleyenler
1)Actinomisin D→
2)Mitomicine→
3)IDU(idoksiuridine)
b)RNA sentezini engelleyenler
Rifamisin,rifampisin→
Griseofulrin→
6)Karışık Etki: Bazı antibiyotikler yukarıdaki pek çok etkiyi
bir anda gösterebilir. Örn; streptomisinler hem protein hem
RNA sentezi hem de hücre duvarına etkili olmaktadır.
Antibiyotiklere Karşı Mikroorganizmaların Direnç
Mekanizmaları
1)M.o kendini etkiyecek antibiyotiği parçalayacak bir enzim
sentezleyerek direnç gösterir.
Örn; Penisiline karşı penisilinaz (betalaktamaz) enzimi
sentezleyebilir(staphylococlar)
2)M.o antibiyotiğin hücreye alınımını engelleyebilir. Örn;
tetrasiklinlere karşı bu direnç gelişebilir.
3) Antibiyotik m.o’nun hayati önemi olan bir metabolitinin
yerine geçerek etkiliyorsa m.o, o metabolitinin yapımını
artırarak antibiyotikten etkilenmeme yoluna gider.
Örn;
PABA+Piteridin→Folik asit
Sülfenomid+piteridin →folikasit X yapımı olmaz
Bu durumda m.o, PABA’nın yapımını artırır ve sülfanomitle
bağlanma oranını azaltır.
4)Antibiyotik hücre duvarına etkiliyse m.o geçici bir süre için
hücre duvarsız hale gelir. (L formu oluşturur.)
5)Ribozomal proteinin yapısını değiştirir. (eritromisine karşı)
Örn;30S ribozomuna tutunmuyorsa bu 30S ribozomundaki
özgül proteinin yapısını değiştirir.
6)M.o, metabolik yolda etkilenen enzimin yapısını
değiştirerek antibiyotiğin etkisinden korunur.
7)Antibiyotik bir enzimatik yolu engelliyorsa m.o buradaki
enzimin yapımını artırır.
8)Ya da bu metabolik yolu bırakır. Başka bir metabolik yolu
kullanır.
Kaynaklar
- saglikplatformu. Antibiyotiklerin Bakterilere Etkisi. (25 Temmuz 2002). Alındığı Tarih: 4 Mart 2023. Alındığı Yer: Sağlık Platformu | Arşiv Bağlantısı
