Akademik yayın nedir?

Çağrı Mert Bakırcı'nın "Evrim ağacı akademik bir kaynak olarak kullanılabilecek yeterliliğe sahip mi?" sorusuna verdiği cevabı da ekliyorum.

"Hayır, Evrim Ağacı akademik bir kaynak değildir; ancak Türkçe yazında (akademik literatürde), üniversitelerin derslerinde ve hatta akademik tezlerde kaynak olarak yaygın bir şekilde kullanılıyor ve bu bizim açımızdan elbette sevindirici.

Bu biraz Wikipedia'nın durumuna benziyor. Wikipedia şu anda birçok önemli ve bilimsel başlık açısından Encyclopaedia Britannica ile eşit isabetliliğe sahip ve ortada internet yokken akademik çalışmalar ansiklopediler üzerinden veya kütüphanelerde çekilen akademik makale fotoğraf filmlerinin taranmasıyla yürüyordu. Peki Wikipedia'yı akademide kaynak olarak kullanabilir miyiz?

Bana kalırsa bunun cevabı, daha önce başka bir konuyla ilgili olarak şu tweetimde söylediğim ile aynı. Eğer Wikipedia'da (veya Evrim Ağacı'nda) verilen bilgi doğru ise, doğrudur. Bunun Wikipedia'da (veya Evrim Ağacı'nda) olmasıyla bir alakası yoktur. O bilginin doğruluğunu teyit etmek, araştırmacının sorumluluğudur. Bir şeyin akademik dergide yayınlanması onu otomatik olarak doğru yapmaz; akademik makalede bulunan bir bilginin sahanın genel bağlamından koparılarak cımbızlanmadığından emin olmak da araştırmacının görevidir. Dolayısıyla bir şey akademik dergide yer aldı diye teyit muafiyeti kazanmış olmuyoruz.

Tabii ki Wikipedia ve Evrim Ağacı gibi kaynaklarda yayınlanan içerikler, akademik dergilerde olan gibi bir hakem denetiminden geçmediği için, bu kaynaklardaki bilgilerin akademik bir bağlamda kullanılmadan önce ek olarak teyit edilmesi daha büyük öneme sahip. Ancak hakem denetimi, hataları ortadan kaldırmıyor.

Dahası, Wikipedia'da bir miktar ve bizden farklı bir felsefe çerçevede olsa da editöryal denetim var. Evrim Ağacı'nda ise son derece katı bir editöryal denetim mekanizması var (Yazılı İçerik Kuralları Madde 15'ten: "Evrim Ağacı'ndaki hiçbir içerik bir editörün denetiminden geçmeden yayına alınamaz."). Bu da hataları en aza indirmek için geliştirdiğimiz, doğrudan doğruya akademik dergi hakem denetim mekanizmasından ilham alan bir süreç.

Hataları sıfırlıyor mu? Hayır.

Araştırmacının teyit yükümlülüğünü ortadan kaldırıyor mu? Hayır.

Yaptığımız işin içimize daha çok sinmesini sağlıyor, hataları kısıtlıyor ve Evrim Ağacı'nın halk arasındaki güvenilirliğini arttırıyor mu? Kesinlikle evet!

Pratikte iş şöyle yürüyor genelde: Birçok araştırmacı, Evrim Ağacı veya daha yaygın olarak Wikipedia (İngilizce versiyonu) üzerinden bir konuya temel düzeyde giriş yapıyor; sonrasında o makalelerin kaynaklarından akademik literatüre geçiş yapıyor ve oradan yoluna devam ediyor. Bir makalede Wikipedia veya Evrim Ağacı'na hiç atıf yapılmamış olması, o araştırmacıların Wikipedia (veya Evrim Ağacı) gibi kaynaklara hiç başvurmadığı anlamına gelmiyor. Bunu bizzat akademisyenlerden tekrar tekrar duymuşluğum var - ki çok da normal. Bilgi doğruysa, doğrudur. Yanlışsa, yanlıştır. Kaynağı teyit etmek, araştırmacının görevidir. Bilginin Wikipedia'da veya Evrim Ağacı'nda yer alması onu daha "az bilgi" veya daha "yanlış bilgi" yapmaz; sadece teyit sorumluluğunu biraz daha arttırır.

Ki Evrim Ağacı'nın (ve popüler bilimin) amacı da zaten budur: Genel halk veya genel bilgi ile, akademik literatür arasında bir arayüz olabilmek. Genelde "bilimi halka götürmek" açısından düşünülüyor bu ama; özellikle de yeni akademisyen adaylarını veya öğrencileri akademiye götürme boyutu da var, bu unutulmamalı. Arayüz, iki yönlü çalışıyor.

Popüler bilimin amacı, yeri ve önemi daha iyi anlaşıldığında, bu sorunun cevabı da netleşiyor. Neyi, nerede, ne zaman ve nasıl kullanmanız gerektiğini bildiğiniz sürece, Evrim Ağacı da, Nature dergisi de, Wikipedia da inanılmaz kıymetli araçlardır. Yanlış kullanıldığında, hepsi berbat sonuçlar doğuracaktır."

Bilimsel yayın, bilimsel yazım kuralları esas alınarak, özgün araştırma sonuçlarını tanımlayan, yazılmış ve basılmış bir rapordur.”

Detaylı olarak tanımlamak gerekirse bilimsel yayın; özgün araştırma sonuçlarının ilk yayını olan yazarın meslektaşlarının deneyleri tekrarlayabilecekleri ve sonuçları irdeleyebilecekleri forma sahip ve dergide veya başka bir kaynak belgesinde bilimsel toplum içinde hemen ulaşılabilir olan yayındır.

Bilim insanları yaptıkları çalışmaların sonuçlarını geniş kesimlere

duyurabilmek için araştırma sonuçlarını yayımlamaktadır. Özetler, tezler, konferans raporları ve diğer birçok literatür yayımlanabilir, fakat bu yayınlar her zaman geçerli yayın ölçütünü sağlamazlar. Dahası, bilimsel bir makale bütün diğer testleri geçse de, eğer yanlış yerde yayımlanmışsa geçerli yayımlanmamış demektir. Yani, nispeten kötü bir araştırma raporu, fakat testleri geçen bir yayın, eğer doğru yerde (genellikle belli başlı bir dergi) kabul edilir ve yayımlanırsa geçerli bir yayındır.

En önemli bilimsel yayınlar, süreli bilim dergilerinde yapılır. Bu dergiler, dergi bayilerinde rastladığımız Bilim ve Teknik gibi dergiler değil, yalnızca abone olanların edinebildiği ya da ilgilenenlerin üniversite kütüphanelerinde bulabilecekleri mesleki yayınlardır.

Bilimsel dergilerde bilim adamlarının araştırma sonuçlarını veya yorumlarını birinci elden anlattıkları makaleler bulunur. Bu makalelere baktığınızda ilk dikkatinizi çekecek olan, makalenin sayfada sade bir şekilde yerleştirilmiş, ve bölümlerinin birbirinden ayrılmış olmasıdır. Öncelikle makalenin başlığı ve yazarları belirtilir, hemen ardından da makalede anlatılanların bir özeti verilir. Bu özetler, milyonlarca makale bulunduran dergi arşivlerinde ve veritabanlarında sizi ilgilendiren makaleleri bulmanız açısından çok önemlidir.

Ülkemizdeki bazı önemli akademik yayınlar için lütfen inceleyiniz

https://dergipark.org.tr/tr/

Dünyadaki en önemli akademik yayın bence Nature Dergisidir bunu da burada belirtmek isterim.