Sonbahar Renklerinin Arkasındaki Kimya
Her sonbahar, uzayan geceler ve düşen sıcaklıklarla birlikte ağaçlar kışa hazırlanmaya başlar. Bu hazırlıklar sırasında ağaçlar milyarca ton yaprak dökerler, ama önce muhteşem bir renk ziyafeti sunarlar. Önceleri yeşil olan yapraklar, ağacın türüne göre sarı, turuncu, kırmızı ve kahverenginin en canlı tonlarına bürünürler. Bu renk değişiklikleri yaprak pigmentlerindeki dönüşümlerin sonucu olarak ortaya çıkar.
Yapraklardaki yeşil pigment klorofildir (ÇN chloro: yeşil, phyll: yaprak). Klorofil, yaprakların üzerine düşen güneş ışığındaki kırmızı ve mavi ışığı emer. Böylece yaprakların yansıttığı ışıkta kırmızı ve mavi kaybolur ve yaprak yeşil görünür. Klorofil, oldukça büyük moleküllere sahip iki pigment içerir: klorofil a (C55H72MgN4O5), klorofil b (C55H70MgN4O6). Klorofil molekülü, hücre içinde bulunan ve kloroplast denen disk şeklindeki yapının zarına bağlıdır. Fotosentez, yani ışık enerjisinin kimyasal enerjiye dönüştürülmesi kloroplastta gerçekleşir. Klorofil tarafından emilen ışık, bitkilerin karbondioksit ve suyu oksijen ve karbonhidratlara dönüştürmesinde kullanılır, bu işlem Cx(H2O)x formülüyle gösterilir.
ışık
x CO2 + x H2O Cx(H2O)x + x O2
klorofil
Bu endotermik (ısıalan) transformasyonlarda, klorofil tarafından emilen ışığın enerjisi şeker ve nişasta gibi karbonhidratlarda depolanan kimyasal enerjiye dönüştürülür. Kimyasal enerji de bitikinin büyüme, çiçeklenme ve tohum üretmesini sağlayan biyokimyasal tepkimelerde kullanılır.
Klorofil çok kararlı bir bileşik değildir, parlak güneş ışığında kolayca çözünür. Bitkiler, yapraklarındaki klorofil miktarını aynı seviyede tutabilmek için sürekli klorofil sentezlerler. Bu işlem için güneş ışığı ve sıcak hava gereklidir. Dolayısıyla yaz mevsiminde ağaçların yapraklarındaki klorofil sürekli olarak parçalanır ve yeniden üretilir.
Birçok bitkinin yaprağında bulunan bir başka pigment çeşidi karotenoittir (ÇN Latincede boynuz anlamındaki carota sözcüğünden türetilen “carrot”, yani havuçtan adını almaktadır). Karotenoit mavi-yeşil ve mavi renklerini emer. Dolayısıyla bu pigmente sahip yapraklardan yansıyan ışık sarı görünür. Karotenoit de klorofil gibi büyük bir moleküldür ve kloroplastlarda bulunur. İki çeşit karotenoit vardır. Beta karoten (C40H36) gibi sadece karbon ve hidrojen içeren hidrokarbonlar ve oksijen de içeren lutein (C40H56O2) örneğindeki gibi karbon ve hidrojenin yanı sıra başka atomları da içeren ksantofiller (ÇN xantho: sarı, phyll: yaprak). Karotenoitler klorofilin oksitlenmesini önler ve emme işleminde yardımcı görevi görürler. Klorofilin emdiği kırmızı ve mavinin dışında kalan diğer renklerden ışık enerjisini alarak klorofile iletirler. Yapraklarda karotenoitlerden çok daha fazla klorofil bulunduğu için, klorofil olduğu müddetçe karotenoitlerin yaprak rengine etkisi çok azdır.
Yapraklardaki üçüncü bir pigment sınıfı da antosiyaninlerdir (ÇN antho: çiçek, cyanin: lacivert). Antosiyaninler mavi, mavi-yeşil ve yeşil ışığı emerler. Dolayısıyla antosiyanin içeren yapraklardan yansıyan ışık kırmızı görünür. Klorofil ve karotenoitlerin aksine antosiyaninler hücre zarına bağlı değildir. Hücre içinde, ışığın başlattığı ve enerji tüketen bir işlemle üretilip doğrudan hücre özsuyuna salınırlar. Antosiyanin pigmentleri olgunlaşmış elmaların kabuğunun kırmızı ve olgunlaşmış üzümlerin mor rengini veren pigmentlerdir. Kırmızı pigmentin üretilmesi için ışığa maruz kalması gerektiğinden genellikle elmaların güneş gören tarafı kırmızılaşırken gölgedeki tarafı yeşil kalır. Benzer şekilde ağaçların da güneş alan tarafındaki yaprak daha kırmızıdır.
Yaz mevsimi boyunca, ağaçlardaki yapraklarda ışığın klorofili harekete geçirmesiyle karbondioksit ve sudan şeker üretilir. Su ve besin maddeleri köklerden, dallar aracılığıyla, yapraklara taşınır. Fotosentez yoluyla üretilen şeker de yapraklardan ağacın diğer yerlerine dağıtılarak bir kısmı büyüme için kullanılır, bir kısmı da depolanır. Sonbaharın uzayan geceleri geldiğinde ağaçta değişiklikler başlar. Bu değişikliklerden biri dalla yaprak kökü arasında bir mantar tabakası oluşmasıdır. Bu tabaka, yaprak düştüğünde açıkta kalan dal yüzeyini korur, ancak yaprağa gelen ve yapraktan çıkan besin maddesi akışını da engeller. Sonbaharla birlikte yaprakta oluşan bir diğer değişiklik, yaprak pigmentlerinin etkin bir şekilde parçalanmaya başlamasıdır. Klorofilin parçalanması karetoneitlerin parçalanmasından daha hızlı ilerler. Klorofil yok oldukça yaprağın yeşil rengi solar ve geriye karotenoitlerin sarı rengi kalır. Bazı ağaçlarda ise sonbaharla birlikte üretilen antosiyaninler, sararan yaprakların önce turuncuya, daha sonra da kırmızıya dönüşmesine neden olur. Kırmızı akçaağaç, kızıl meşe ve sumak ağaç ve ağaççıkları antosiyaninleri bolca üretir ve kırmızıları, morlarıyla sonbahar manzaralarını renklendirirler. Kayın gibi bazı ağaçların yapraklarındaki sarı karotenoitler parçalandıkça, tanen oksitlenmesi sonucunda, yaprak renkleri kahverengiye döner.
Sonbahar renklerinin çeşitliliği ve tonları hava durumundan oldukça etkilenir. Sıcak ve nemli hava bir yandan klorofillerin parçalanmasını geciktirirken diğer yandan antosiyaninlerin oluşmasını erteler. Soğuk ve kuru hava klorofil parçalanmasını hızlandırır. Havanın güneşli olması da antosiyaninlerin üretimini artırır. Yani kuru ve güneşli günleri izleyen soğuk ve kuru geceler, bize en canlı sonbahar renklerini sunarlar.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Çevirmenin Notu: Ekim ve Kasım aylarında, sonbaharın en güzel renklerini görmek için Yenice Ormanları'na veya Küre Dağları'na, hiç olmadı parklara mutlaka gidin; o da olmazsa bahçedeki veya yol kenarındaki ağaçları gözlemeyi unutmayın.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 1
- 1
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- Çeviri Kaynağı: Scifun | Arşiv Bağlantısı
- Scifun. The Chemistry Of Autumn Colours. (8 Aralık 2017). Alındığı Tarih: 7 Kasım 2018. Alındığı Yer: Scifun | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/12/2024 11:36:15 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/5236
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in Scifun. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.