Şistozomiyaz Nedir? Belirtileri ve Tedavi Seçenekleri Nelerdir?

Şistozomiyaz veya diğer ismiyle Bilharyaz; şistozoma veya kan paraziti adı verilen parazitik yassı solucanların neden olduğu, sudan bulaşan, akut veya kronik olarak görülebilen bir hastalıktır. İnsanlardaki şistozoma enfeksiyonlarının büyük bir kısmına Schistosoma mansoni, S. haematobium ve S. japonicum türleri sebep olur. Bu parazitler yaşam döngülerinin büyük bir kısmını tatlı su salyangozlarında geçirirler, bu yüzden şistozomiyaz "salyangoz ateşi" olarak da bilinir.

Salyangozlardan sulara geçen parazitler, larva olarak suya bulaşır ve suyu kirletir. Kontamine su ile temas eden kişilere cilt yolu ile bulaşır ve vücutta erişkin formuna geldikten sonra kan damarlarına ilerleyerek yumurtalarını kana bırakırlar. Kan dolaşımıyla çeşitli dokulara taşınan bu yumurtalar, dışkı ve idrarla atılarak tekrar sulara karışır.

Yeterli hijyenin sağlanamadığı ve temiz suya erişimin zor olduğu bölgelerde şiştozomiyaz sıklıkla görülür. Kadınları ve erkekleri eşit ölçüde etkiler. Yeterli hijyenin sağlanamadığı bölgelerde kontamine tatlı su ile temas sağlayan herkes yüksek risk grubundadır. Aynı zamanda şistozomiyaz sıtmadan sonra Dünya'daki en yaygın parazitler hastalık olarak bilinmektedir.

Belirti ve Bulgular

İlk kez enfekte olan insanlarda çoğunlukla semptom vermeyen şistozomiyaz, enfeksiyon başladıktan ortalama 1-2 ay sonra semptom vermeye başlar. Bulaş cilt yolu ile oluştuğundan enfeksiyondan on iki saat sonra deride kızarıklık ve kaşıntı hissi görülebilir. Deride görülen döküntüler, uyuz gibi diğer döküntü türlerini taklit edebilir. Kanda yumurtaların gittiği bölgelere göre semptomlar da farklılık gösterebilmektedir. Omuriliğe giden kan damarlarında bulunan yumurtalar, felç, nöbet ve titreme gibi semptomlar da gösterebilir. Özellikle sık sık şistozomiyaz olan çocuklarda anemi ve yetersiz beslenmeye bağlı öğrenme güçlükleri görülebilir. Şiştozomiyaz belirtileri, solucanların kendisinden değil vücudun solucanlar tarafından üretilen yumurtalara verdiği tepkiden kaynaklanır.

Başlıca görülen belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Ateş,
• Kanlı diyare,
• Öksürük,
• Deride kızarıklık ve kaşıntı,
• Karın ağrısı
• Kanlı idrar.

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Hastalıkla ilişkili en büyük risk faktörleri yeterli hijyenin sağlanamadığı bölgelerdeki kontamine tatlı sularda yüzmek, banyo yapmak ve temas etmektir. Çocuklarda sık tekrarlayan enfeksiyonlar öğrenme güçlüğü dahil olmak üzere birçok kalıcı hasar bırakabilir. Özellikle Afrika, Karayipler, Ortadoğu gibi bölgelerde yaşayan insanlar cinsiyet ve yaş fark etmeksizin risk altındadır. Tedavi edilmemiş şistozomiyaz; karaciğer hasarı, kadınlarda infertilite, böbrek yetmezliği, mesane kanseri, idrar yolu tıkanıklığı ve hamile kadınlarda düşük gibi tablolara neden olabilir. Şistozomiyazlı bireyler, bakteriyemiye neden olan Salmonella türlerine karşı daha duyarlı olabilirler.

Teşhis Yöntemleri

Bu hastalığa tanı konulabilmesi için genellikle idrar ve dışkı örnekleri kullanılır. Şistozomiyaz tanısı için kan örneklerinden de yararlanılabilir, fakat kan örneği incelenmeden önce doğru sonuca ulaşabilmek için kontamine suyla temastan sonra en az 6 hafta geçmiş olması önerilir. Günümüzde tanı için en sık geleneksel parazitoloji yöntemi kullanılmaktadır. Bu tanı yönteminde parazit tespiti için dışkı ve idrar mikroskobisi kullanılır.

Kato Katz yöntemi de en sık tercih edilen tanı yöntemlerinden birisidir. Yüksek düzeyde özgüllük gösterdiği, ucuz ve daha az zahmetli olduğu için sıklıkla tercih edilir. Ayrıca kullanılan her tanı tekniğinde tekniğin duyarlılığı, enfeksiyonun yoğunluğuna ve incelenen dışkı örneklerinin sayısına göre değişkenlik gösterebilmektedir.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Bilharyazın tedavisi mümkündür. Tedavide antihelmintik ilaçlardan yardım alınır. Şistozomiyaz için en sık kullanılan ilaçlar Praziquantel, Niridazol ve Thiosinamid'dir. Ciltteki kızarıklıklar genellikle uyuz gibi başka hastalıklarla karıştırılmaktadır, bu yüzden doğru tanı konulabilmesi için idrar ve gaita örneklerinin incelenmesi önem arz etmektedir.

Aynı zamanda şistozomiyaz; idrar yolları enfeksiyonu, cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve diğer parazitik hastalıklarla da karıştırılabilir. Bu parazitten korunma yolları ise, vaka görülen bölgelerdeki su kaynaklarıyla temastan kaçınmak, filtrelenmiş ya da kaynatılmış su tüketmek ve hijyen sağlamak için bu suları kullanmak şeklinde sıralanabilir. Şistozomiyazın erken dönemlerinde Praziquantelin doğru şekilde kullanılması semptomları hafifletebilir ve uzun vadede gelişebilecek olan inflamasyon ve granülom oluşumunu en aza indirebilir. Eğer ürogenital lezyonlar oluştuysa, oluşan doku hasarının derecesine ve tipine bağlı olarak lezyonlar sadece kısmen geri dönüşümlü olabilir ve bu lezyonların sekelleri de kronik olabilir.

Müddet Tahminleri (Prognoz)

Kontamine su ile temastan sonra ortalama 1-2 ay sonra semptom gösteren bu hastalık eğer erken teşhis edilip tedaviye başlanırsa iyileşebilir. Şistozomiyaz geç semptom verdiği için uygun tedaviye başlanmazsa bazı organlarda hasara sebebiyet verebilir. Karaciğer ve böbrek hasarı ise en çok raporlanan hasarlar arasında yer almaktadır.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Görülme sıklığı açısından ele alındığında Çin, Endonezya, Filipinler, Karayipler, Brezilya, Venezuela, Surinam, Kamboçya, Afrika, Ortadoğu ülkeleri ve Korsika bu hastalığın en çok raporlandığı bölgelerdir. Dünya çapında yaklaşık olarak 230 milyon kişiyi etkilediği bildirilmiştir. Her yıl ortalama 200.000 kişi bu hastalık yüzünden hayatını kaybetmektedir. 700 milyon kişi ise hala enfeksiyon riski altında yaşamaktadır. Antik dönemlerde Bilharyaza sahip kişilerde görülen kanlı idrar semptomu menstrüasyonun erkeklerdeki versiyonu olarak görülmüş ve bunun için kutlamalar ve törenler yapıldığı bildirilmiştir.

Önlem Yöntemleri

Bu asalak solucanların oluşturabileceği enfeksiyonlardan korunmak için yapılması gereken; bu hastalıkların raporlandığı ve sık görüldüğü bölgelerdeki tatlı su kaynaklarına temas etmemektir. Yiyecek ve içeceklerin ambalajlanmış olması önemlidir. Bu sularda yüzmek, bu sularla temas etmiş herhangi bir yiyecek içeceği yemek bulaş riskini arttırır. Şistozomiyazis gıda yoluyla değil cilt yoluyla bulaşır, fakat kontamine bir sıvı veya yiyeceği yiyip içerken dudaklardan veya ağızdan bulaşma gerçekleşebilir.

Etimoloji

Şistozomiyazis adı Yunanca kökenlidir. "Schistos" kelimesi "bölünme" ve "soma" kelimesi "vücut" anlamına gelmektedir.