Sanal Gerçeklik (VR) Teknolojisi Sayesinde Hastaların Acılarını ve Ağrılarını Azaltmak Mümkün Olabilir!

Sanal gerçeklik (İng: "virtual reality"), bireylerin bilgisayar ile doğrudan iletişim halinde bulunmasını sağlayabilen bir araçtır. Sanal gerçeklik, gerçek ortamları başarılı bir şekilde taklit edebilir, günümüzde başlıklar sayesinde bireye 360 derecelik bir görüş alanı sağlanır ve bu alanda etkileşim kurabilir. Bu teknoloji, kullanılan donanım özelliklerindeki farklılıklar bakımından 3 farklı kategoriye ayrılabilir:

1. Bilgisayar tabanlı sanal gerçeklik başlıkları: Bilgisayarın veri kaynağı olarak kullanıldığı bu kategoride, sanal gerçeklik başlığı kablo ile bir bilgisayara bağlanılarak kullanılmaktadır.
2. Mobil tabanlı sanal gerçeklik başlıkları: Bu kategori bir akıllı telefonun sanal gerçeklik başlığına yerleştirilmesi şeklinde kullanılmaktadır ve kablosuz olduğu için kullanımında esneklik daha fazladır.
3. Bağımsız sanal gerçeklik başlıkları: Bu başlıklarda veri kaynağı başlığın kendisidir dolayısıyla başka bir cihaza gereksinim duyulmaz.

Ağrının Teorisi: Kapı Kontrol Teorisi

Ağrının fizyolojik temelini açıklamak için çeşitli teoriler olmakla birlikte, bu teoriler ağrı algısının tüm yönlerini tam olarak açıklayamamaktadır. Ağrı algısının en etkili 4 teorisi aşağıda belirtilmiştir:^[7]

1. Ağrı özgüllük teorisi (İng: "Specificity theory of pain")
2. Ağrı yoğunluğu teorisi (İng:" Intensity theory of pain")
3. Ağrı örüntü teorisi (İng: "Pattern theory of pain")
4. Ağrı kapı kontrol teorisi (İng: "Gate control theory of pain")

1965 yılında Ronald Melzack ve Charles Patric Wall tarafından önerilen kapı kontrol teorisinde, sistemin sunumunda aşırı basitleştirmeler ve kusurlar olmakla birlikte bu teori ağrı alanında en önemli araştırmalara öncülük etmiştir ve bu teori, ağrının fiziksel ve psikolojik yönlerini en iyi açıklayan ağrı teorisi olarak kabul görmüştür.

Bu teoride omuriliğin ağrı sinyallerini bloke eden veya beyne devamına izin veren nörolojik bir kapı bulundurduğu öne sürülmektedir. Bazen sinyaller daha kolay iletilir ve yoğun bir ağrı hissedilirken, bazense ağrı mesajları en aza indirilir ve beyne ulaşması engellenebilir. Geçit mekanizmasının gerçekleştiği yer, omuriliğin dorsal boynuzudur. Ağrı lifleri küçük sinir lifleridir; basınç dokunma ve diğer cilt duyu lifleri ise büyük sinir lifleridir. Her ikisi de dorsal boynuzun iki bölgesine taşınır. Büyük lif aktivitesi ile ağrı bilgisinin iletimini azaltan inhibitör nöronlar uyarılmaktadır ve eğer büyük lif aktivitesinde küçük lif aktivitesinden daha fazla aktivite varsa insanlar daha az acı çekme eğilimindedirler. Bu teori, aynı zamanda doğum sırasındaki ağrı yönetiminde masaj ve dokunmanın önemini de açıklamak için kullanılır. Tüm bunlara rağmen, omurilikte gerçekten bir geçit sisteminin var olduğu henüz kanıtlanmamıştır.^[9]

Sanal Gerçeklik Teknolojisinin Ağrıları Azaltmak Amacıyla Kullanımı

VR teknolojisi eğlence sektöründeki önemi ile tanınmaya başlamışsa da çeşitli klinik alanlarda çoktan VR kullanımı başladı. Örneğin artık VR teknolojisi; ağrı yönetiminde, fiziksel rehabilitasyonda, fobi, anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu gibi çeşitli psikiyatrik bozuklukların da tedavisinde kullanılmaktadır.

McCaul ve Malott, kapı kontrol teorisini, insanların sınırlı bir dikkat kapasitesine sahip olduğunu ve bireyin bir şeyi acı verici olarak algılamasının, kişinin uyarana dikkat etmesi ile ilişkili olduğunu ileri sürerek daha da genişletti. Buna göre kişi, uyarandan uzakta başka bir uyaran ile ilgileniyorsa, ağrılı uyaranı daha az algılayacaktır. Bu durum, duyusal dikkat dağıtıcıları bütünleştiren VR teknolojisini destekler.^[3]

Günümüzde VR teknolojisinin ağrılı tıbbi prosedürlerde hastanın deneyimlediği acıları hafifletmek için kullanılması üzerine de araştırmalar yapılmaktadır. Ağrı yönetimi ve kanserde sanal gerçeklik teknolojisinin etkisi ile ilgili yapılan çalışmala, yaklaşık %83 düzeyinde pozitif sonuç vermektedir (sonuçların bir kısmı nötr iken, negatif bir sonuç elde edilmemiştir).^[1]

VR teknolojisinin araştırıldığı kullanımlardan biri ise hastaya büyük miktarda ağrı, endişe ve rahatsızlığa neden olan yanık yarası bakımıdır. Yapılan araştırmalar sonucunda, standart analjeziye ek olarak; VR'nin ağrı yoğunluğunu, rahatsızlığı ve ağrı hakkında düşünmek için harcanan zamanı azalttığı sonucuna varıldı. Yani VR ile birleştirilmiş analjezi, ağrı ve sıkıntıyı azaltmada, tek başına analjeziden daha etkiliydi.

Bir başka vaka çalışmasında, VR'nin ağrı yoğunluğunu azaltabildiği ve bununla birlikte kemoterapi sürecinde kanser hastası ergen bireylerdeki öz yeterlilik düzeylerini ise artırabildiği gözlenmiştir.

Ürdün'de bir kanser merkezinde, meme kanseri 80 kadın hasta ile yapılan bir kontrollü denemede, sürükleyici VR ve morfinin bir seansının, tek morfine kıyasla ağrı ve anksiyete puanlarında düşüş sağladığı gözlenmiştir.

Bulgular, sanal gerçeklik distraksiyonunun, standart bakımdan önemli ölçüde daha iyi olduğunu, kemoterapi almak için harcanan süreyi azalttığını, genel olarak ağrı toleransını ve ağrı eşiğini arttırmada ve ağrı yoğunluğu/rahatsızlığı ve duygusal sıkıntıyı azaltmada etkili olduğunu göstermektedir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Bu noktada bireylerin VR'ye alışabileceği ve faydalarını kaybedebileceği hakkında bir endişe ortaya çıkmaktadır. 18-23 yaş arasında 28 yetişkin ile yapılan bir araştırmada, haftada 1 kez VR distraksiyonu ile 8 haftalık bir deneme gerçekleştirildi. Bulgulara göre, sanal gerçekliğin etkisinin sekiz oturum boyunca sabit kaldığı, ağrı eşiğinde ve toleransında önemli artışlar gözlemlenirken, ağrı yoğunluğu ve ağrıyı düşünmek için harcanan sürede önemli bir azalma olduğu görülmüştür. Bu çalışma, tekrarlanan maruz kalma sanal gerçekliğin etkinliğini değiştirmediğini göstermiştir.

Mevcut sonuçlara göre, daha büyük çocuklarda kasklı ekran (HMD) kullanımının ağrı eşiği ve toleransını daha çok arttırdığı ve yüksek teknolojili bir VR HMD'nin ise ağrıyı azaltmada düşük teknolojiliden daha etkili olduğu görüldü. Etkileşimli yöntemler kullanıcı deneyimini ve klinik sonuçları etkileyebilir, klavye ve fareye dayalı bir VR sistemi jest tabanlı sistemlere kıyasla daldırma hissini engelleyebilir. Dolayısıyla ekipman kalitesinin de bu sürece önemli bir etkisi vardır.

Sonuç

Tüm bu sonuçlar, sanal gerçeklik (VR) teknolojisinin acı ve ağrı yönetiminde kullanılabileceğini, hatta bu teknolojinin, halihazırda ağrı/acı tedavisinde kullanılan yöntemleri tamamlayıcı, önemli bir rolü olabileceğini göstermektedir. Sonuçlar, sanal gerçekliğin tek başına tedavi edici bir tarafı olduğuna işaret etmemektedir; dolayısıyla bu yönteme hak ettiğinden fazla kredi vermek hatalı olacaktır. Ancak söz konusu ağrı ve acı gibi yaşamı zorlaştırıcı deneyimler olduğunda, sanal gerçeklik teknolojsinin yardımcı bir rol oynayabileceğini görmek, kimi zaman en umulmadık teknolojilerin hayatımızı nasıl değiştirebileceğine güzel bir örnek teşkil etmektedir. Bu alandaki çalışmalar devam ettikçe, sanal gerçekliğin tıbbi kullanımının da çeşitlenmesi ve zenginleşmesi umulmaktadır.