Çenetaşıyanlar (Gnathifera)

Çenetaşıyanlar (Gnathiferanlar), kitin yapılı karmaşık çenelere sahip olan, genellikle ufak, spiralyen hayvanlardır.^[1] Gnathiferanlar, en bol türü içeren şubelerin bir kısmını bünyesinde filumlardan bazılarını bünyesinde barındırır. Rotiferler, en çeşitli ve bol tatlı su hayvanları arasındadır ve chaetognathlar da en bol bulunan deniz planktonları arasındadır.^{[2], [3]}

Çoğu gnathiferanda, anüs, hayvanın sırt yüzeyinde açılır.^{[4], [5]} Mikrognatozoanlar ve gnathostomulidlerde anüs geçicidir ve sadece dışkılama sırasında oluşur. Diğer gnathiferanlardan farklı olarak, chaetognathlar ve Amiskwia cinsinde anüs, ventral yüzeyde subterminal bir konumda bulunur.^[6]

Gnathifera, 1995 yılında, gnathostomolidleri ve rotiferleri birleştirmek için türetilmiş bir taksondur. Mikrognatozoanlar kısa süre sonra bu gruplamaya eklendi. Uzun zamandır yakın akrabaları olmayan ayrı bir soy olarak kabul edilen Chaetognath'lar da 2019'da gnathiferan olarak tanımlandı.

Benzer bir gruplandırma olan Acanthognatha, 1998'de gastrotrichleri gnathostomolidler ve rotiferlerle birleştirmek için önerildi.^[7] Bununla birlikte gastrotrichler, gnathiferanlara nazaran lophotrochozoanlarla daha yakından ilişkilidir.^[8]

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Şube içerisinde Gnathostomulida, Rotifera, Micrognathozoa ve Chaetognatha bulunur; ayrıca Cycliophora'yı da içerebilir.^{[1], [9]}

Gnathiferanların fosil kayıtları zayıftır. Bilinen bir gnathostomulid fosili yoktur.^[10] Günümüzde hâlen yaşayan bir rotifer cinsi olan Habrotrocha'nın fosilleri, geç Eosen'e tarihlenen Dominik kehribarında keşfedilmiştir; ancak bunun dışında rotiferlerin yalnızca Holosen'e ait örnekleri bilinmektedir.^{[11], [12]} Buna karşılık chaetognath fosil kayıtları, hala düzensiz olmakla birlikte, çok sayıda Paleozoik örnek içermektedir.^[13]

Protokonodontlar, kök grup kaetognatlarıdır.^[14] En erken protokonodontlar, Kambriyen'in Fortuniyen yaşına kadar uzanır ve bilinen en eski bilateriyenler arasındadır.^[15] Gizemli Kambriyen taksonu Amiskwia, bir gnathiferandır ve ayrıca bir kök grup chaetognath olabilir.^{[4], [6]} Kambriyen ektoparazitlerinden olan Inquicus, bir gnathiferan gibi görünmektedir.

Gelişim

Bilinen tüm gnathiferanlar doğrudan gelişicilerdir.^[16] Gnathiferanlar Spiralia'ya dahil edilse de, rotiferler ve chaetognathlarda spiral bölünme görülmez. Mikrognatozoanların gelişimi hakkında çok az şey bilinmektedir. Gnathostomulidlerin gelişimi tam olarak bilinmemekle birlikte, spiral bölünme sergiledikleri görülmektedir.

Etimoloji

Kladın adı, Yunancada "çene" anlamına gelen gnáthos ve Latincede "taşıyan" anlamına gelen -fera ekinden türetilmiştir.