Rahip John Efsanesi: Orta Çağ'a Hareketlilik Getiren Dedikodu!

Ben Rahip John, kralların kralı, erdem, zenginlik ve güçte göğün altındaki her şeyden en üstün olan... - Kral John tarafından Doğu Roma İmparatoru I. Manuel Komninos’a yazıldığı iddia edilen mektuptan.

12. yüzyıl Avrupası'nda Doğu Roma İmparatoru 1. Manuel Komninos’a yazıldığı iddia edilen bir mektup ve bu mektup etrafında gelişen söylenceler, başta Papalık Sarayı olmak üzere tüm Batı Avrupa kraliyet saraylarına ve halklarına yayılmıştır.

Mektupta Babil Kulesi, Gençlik Çeşmesi, altın ve gümüş dolu dereler ve tüm bu anlatılanlara sahip bir rahip kraldan söz edilmiştir. Mektubun yazarı ise, bizzat kralın kendisi Rahip John’du. Yine bu mektupta Kral John, Avrupa'daki dindaşlarına doğuda bulunan paganlara (Hristiyan olmayan topluluklar) karşı ittifak teklifinde bulunmuş ve yardım talep etmişti.

Mektup ve etrafında gelişen söylentiler, 1. ve 2. Haçlı Seferleri sırasında, doğudaki zenginliğin farkına varmış olan Avrupalı toplumlar ve kralları tarafında yeni bir heyecan ve beklenti yaratmıştır. Öyle ki bu mektubun kopyaları elden ele dolaşmış, halk arasında epik anlatılar büyük bir heyecana sebep olmuştur. Tüccar ve seyyahların, Uzak Doğu’da Müslüman orduları karşısında büyük bir zafer kazanmış Hristiyan bir kraldan bahsetmeleri de bu heyecanı fazlasıyla arttırmıştır. Bu Hristiyan kralın ordusuyla Kudüs’e ve kutsal topraklara yürüdüğü haberleri gelmişti.

Ne var ki 13. ve 14. yüzyılda İpek Yolu üzerinden Uzak Doğu’ya giden ve içlerinde ünlü seyyah Marco Polo’nunda olduğu Avrupalı misyoner ve gezginler, burada "pagan" bir halk olan Moğollar'ın hâkimiyeti ve küçük bir grup olan Keraitler dışında, bölgenin Hristiyanlıkla bağlantısının olmadığını görmüşlerdi. Bu durumda bu mektup, kimden geliyordu ve neyi anlatıyordu?

Wikimedia Commons

Mektup, Herkesin İşine Geliyordu!

Doğulu Hristiyan Kral fikrinden vazgeçmeyen Avrupalılar, bahsedilen ülkenin farklı bir yol güzergâhında olduğu düşüncesiyle Uzak Doğu’ya giden alternatif yolları denemişlerdi. Afrika kıyılarını tarayan gezginlerin rotası Etiyopya Krallığı'na düştüğünde, yaklaşık 1000 yıldır Hristiyan olan bu halkın doğudaki kadim krallık olduğu düşünülmüştü. Portekizli kâşifler vasıtasıyla Etiyopya Krallığı ile diplomatik ilişkiler kurulmaya başlanmıştı.

Tabii burada Portekiz’e ayrı bir parantez açmak gerekir: 15. yüzyıl, Avrupalı güçlerin dünyanın geri kalanına yaptığı askeri, ticari, diplomatik keşifler çağıydı. Özellikle Portekiz, denizcileri vasıtasıyla Afrika kıyılarını tarayarak buralarda keşfettikleri ticari zenginlikleri ülkelerine getirmek için çalışmalar yaptı. Bu gemi yolculuklarına Portekiz kralının oğlu Prens Henry (Gemici Henry) de bizzat katılmıştır.

1478 yılında Bartolomeu Dias, Ümit Burnu’nu keşfetmişti. Ardından 1498 yılında Vasco da Gama aynı rota üzerinden Hindistan’a ulaşmıştı. Yine bu dönemde Osmanlı Devleti'nin Kızıldeniz’deki varlığı Portekiz için ciddi bir tehdit oluşturmaktaydı. Keşif yolları üzerindeki Osmanlı deniz gücü Portekiz’in bulduğu yeni yolların güvenliğine zarar veriyor, ticaret yapılmasını güçleştiriyordu.

Wikimedia Commons

Aradan 400 yıl geçmesine rağmen Rahip Kral John mektubunun tekrar gündeme gelmesi, Portekiz’in denizcilerini ulvi bir amaca yönlendirmesinin yanı sıra, Habeş (Etiyopya) Krallığı ile Osmanlı Devleti’ne karşı bir ittifak oluşmasına katkıda bulunmuştu. Kadim Krallık fikri, o dönem tahtta kalma mücadelesi veren Habeş Kralı Lebna Dengel tarafından da sonuna kadar kullanılmıştı. Kral, bu mücadelesinde kullanmak için Portekiz’den ciddi miktarlarda asker ve silah yardımı almıştı.

İlerleyen dönemlerde savaşlarda beklenen etkiyi yaratmayan Habeş Krallığı, Avrupalı müttefiklerinin özellikle de Portekiz’in ilgisini kaybetmişti. Uzak Doğu coğrafyasının ardından Afrika Kıtası’nda da karşılık bulamayan bu hikaye, Avrupalı toplumlar üzerindeki etkisini zamanla kaybederek Hristiyan Mitolojisi'ne ait bir anlatı haline geldi.

Mektubu Yazan Kimdi?

Günümüzde bu efsanenin doğuşuna sebep olan söylentilerin ve mektupların batı toplumlarını doğudaki zenginliklere karşı harekete geçirmek amacıyla saray ve çevresi tarafından çıkarıldığı düşünülmektedir.

Rahip John efsanesinin yanı sıra Kutsal Kase, Kutsal Mızrak ve Torino Kefeni gibi Hristiyan mitolojisine ait figürler, yüzyıllar boyunca Batı toplumlarının doğu üzerine olan ilgisini diri tutmuş, dönem şartları incelendiğinde gerçekleştirilmesi gayet meşakkatli olan Haçlı Seferleri ve Coğrafi Keşifler gibi toplu insan hareketlerine manevi zemin hazırlamıştır. Bu toplu hareketler ise yeni kıtaların keşfine ve sömürgecilik faaliyetine neden olmuştur. Neticede zenginleşen Avrupa’da, Rönesans ve Reform hareketleri hızlanmıştır.