Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Coğrafi Keşifler Neden Yapıldı? Osmanlı Devleti ve Yerli Amerikalılar Gibi Bazı Toplumlar, Keşifler Konusunda Neden Geri Kaldılar?

Ehlileştirilebilir Hayvanlar ve Ölümcül Virüsler, Coğrafi Keşiflerin Kaderinin Nasıl Değiştirdi?

Coğrafi Keşifler Neden Yapıldı? Osmanlı Devleti ve Yerli Amerikalılar Gibi Bazı Toplumlar, Keşifler Konusunda Neden Geri Kaldılar? Medium.com
Avrupalı kâşiflerin yerlilere saldırısı.
10 dakika
30,231
  • İnsan Coğrafyası
  • Denizcilik Tarihi

Coğrafi keşifler, Avrupa devletleri üzerinde bir kısmı olumlu, bir kısmı olumsuz çok sayıda değişime neden olmuştur. Yeni kıtadan Avrupa'ya getirilen zenginlikler, Avrupa'nın gelişimini bir hayli hızlandırmıştır. Peki neden Avrupalılar Amerika kıtasını bu kadar "kolayca" ele geçirmiştir? Bu akınlar neden aksi yönde yaşanmamıştır? Bu yazımızda, bu konuya bir bakış atacağız.

Coğrafi Keşiflerin Kısa Bir Özeti

Bereketli Hilal, yani ülkemizin Doğu kısmının da içinde bulunduğu Mezopotamya, kitlesel ölçekte olmayan tarımın ilk yapıldığı yer olarak bilinir. Bu dönemde insanlık, hareketli avcı-toplayıcı yaşayış tarzına artık tarımı da eklemiştir. Böylece insanlar, yavaş yavaş avcı-toplayıcı yaşam tarzlarından uzaklaşarak, tamamen tarıma dayalı bir yaşam tarzına evrimleştiler. Tarla sürmek ve et ihtiyaçlarını karşılamak için de etraftaki büyük baş hayvanları evcilleştirmeye yöneldiler. Sabanın da tarımda kullanılmaya başlanması ile beraber, insanlar artık hem et yiyor, hem de topraktan yetişten mahsulleri avlanmaya gerek kalmaksızın tüketebiliyordu. Tarımda kullanılan öküzler ve genelde yiyecek olarak yetiştirilen koyunlar, zamanla Bereketli Hilal'den Avrupa'ya doğru yayıldılar ve insanlığın bugüne kadar sürecek olan vazgeçilmez bir parçası haline geldiler.

Tüm Reklamları Kapat

Sonradan "Yeni Dünya" olarak da anılacak Amerika kıtasının varlığından habersiz olan Avrupa, 14. yüzyılın ilk yarısına kadar kendi bölgesinde kalarak, gelişimini sürdürdü. Gerek Batı Avrupalıların keşif yapma isteği ve gelişen gemicilik teknolojisi, gerekse ticaret yollarının Müslümanlar'ın elinde olmasının yarattığı sorunlar, Avrupalıları yeni zenginlikler aramaya itiyordu. Aslında amaçları "yeni bir kıta keşfetmek" değil, Asya'nın zenginliklerine deniz yolu ile ulaşmaktı.

Bu amaç ile yola çıkan Kristof Kolomb, 1492 yılında aslında Hindistan zannettiği Amerika kıtasına ayak bastı. Kolomb, ayak bastığı yerin, Avrupalılar için yeni, insanlık ise Avrupa kadar antik bir kıta olduğunu fark edemeden, kıtadan ayrıldı. Amerigo Vespucci ise onun izini takip ederek, 1507'de kıtaya ulaştı ve bu defa, karşısındakinin yepyeni bir kıta olduğunu fark etmeyi başardı.

Tüm Reklamları Kapat

Amerigo Vespucci
Amerigo Vespucci

Avrupalılar, elbette ki Amerika kıtasında bulunan ilk insanlar değillerdi. Hatta orada yaşayan Aztek ve İnka gibi imparatorluklar, her ne kadar ateşli silah gücüne sahip olmasalar da, kendi askeri ve devlet yapılanmasını geliştirmiş ve kendilerine dinler bile yaratmışlardı. Bu imparatorluklar, yeni insanların gelmesi ile birlikte hiç görmedikleri hayvanlar, silahlar ve gemiler ile karşılaşmışlardı. İçlerinde Avrupalıları tanrı ilan edenler bile olmuştu. Ne var ki Avrupalılar, Bereketli Hilal tarımının getirmiş olduğu bir gelişmişliğe sahiplerdi ve keşfettikleri yeni kıtadaki imparatorlukları yok ettiler; hatta ilerleyen zamanlarda, bu kıtalardaki insanları sömürgeleştirme aşamasında çıkan anlaşmazlıklar nedeniyle birbirleriyle bile savaştılar.

Peki bir avuç Avrupalı kâşif, nasıl oldu da koca imparatorlukları ortadan kaldırdı? Cevap, ateşli silahlarında, ustalaştıkları kılıç becerilerinde, Amerika kıtasında bulunmayan atlarda ve en önemlisi, yine Amerika kıtasına daha önceden hiç ulaşmamış, doğal olarak yerlilerin bağışıklık kazanmamış olduğu virüslerde yatıyor!

Virüsler, Coğrafi Keşiflerdeki Avrupa Üstünlüğünü Nasıl Sağladı?

Öncelikle en sıra dışı neden gibi gözüken virüslere değinelim. Avrupalıların yüzyıllardır taşıdığı ve artık bağışıklık sistemlerinin tanıdığı kızamık ve su çiçeği gibi virüsler, Amerikan yerlilerin çok büyük bir kısmı için yepyeni virüslerdi ve onlara bulaştığında insanları kitlesel olarak öldürüyordu. Dolayısıyla Avrupalı kaşiflere yapacak pek bir iş kalmıyordu; virüsler, zaten yeni kıtayı kasıp kavurmaya başlamıştı. Buna rağmen, yayılmacı politikalarının bir parçası olarak yine de ateşli silahları ve kılıçlarını kullanarak sayısız yerliyi yok ettiler.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bu virüsler, yüzyıllardır beraber yaşadıkları hayvanlar vasıtası ile Avrupalılara geçmişlerdi; ancak bu hayvanların birçoğu, Amerika'da bulunmuyordu. Amerikan yerlileri, bu hayvanlar ile iç içe bir yaşam sürmediği için, Avrupalıların onlara fark etmeden getirdikleri bu "biyolojik silahı" onlara karşı kullanamadılar. Avrupalıların coğrafi şansı, Amerikan yerlilerine üstün geliyordu.

Kolomb Takası olarak da bilinen Avrupalılar ile Amerika Yerlileri arasındaki "alışveriş", Amerika'ya yepyeni ve çok sayıda ürünü getirmiş olsa da, aynı zamanda Avrupalılar'ın çoktan bağışıklık kazandığı yepyeni virüsleri de Amerikalılar'a taşımıştır. Bunun sonucunda milyonlarca insan hayatını kaybetmiştir.
Kolomb Takası olarak da bilinen Avrupalılar ile Amerika Yerlileri arasındaki "alışveriş", Amerika'ya yepyeni ve çok sayıda ürünü getirmiş olsa da, aynı zamanda Avrupalılar'ın çoktan bağışıklık kazandığı yepyeni virüsleri de Amerikalılar'a taşımıştır. Bunun sonucunda milyonlarca insan hayatını kaybetmiştir.

Amerikan Yerlileri, Neden Avrupalılar Kadar Gelişmediler?

Az önce de değindiğimiz gibi, bunun temelinde coğrafi farklılıklar, hayvanlar ve tarım yatıyor. Avrupa'da, tarımda kullanılmaya, yani evrimin yapay seçilim mekanizmasını bilinçsiz olarak da olsa kullanarak ehlileştirmeye ve hatta evcilleştirmeye uygun çok çeşitli hayvanlar bulunuyordu. Örneğin at ya da öküz gibi kolayca ehlileştirilebilir olan hayvanları sabana bağlayıp, insan gücüne çok fazla ihtiyaç duymadan tarım yapmak mümkündü. Yani güçlü hayvanlar yardımıyla daha hızlı tarım ve dolayısıyla daha hızlı gelişim mümkün oluyordu. Üstelik Avrupalılar, bu hayvanların etinden, sütünden, derisinden ve gübresinden de faydalanabiliyorlardı.

Öte yandan Amerika kıtasında ehlileştirilebilir hayvan sayısı çok azdı. Bulunan envai çeşit hayvan arasından en ehlileştirilebilir olanı lamalardı ve bu nedenle bugünkü Meksika ve Güney Amerika topraklarında bu hayvanın insanlarla iç içe yaşadığı, insanların onların sütünden ve yününden faydalandığı bilinmektedir. Ancak lamalar, atlar veya inekler kadar etkili hayvanlar değildir ve tarımda kullanıldıklarına dair herhangi bir veriye rastlanamamıştır. Dolayısıyla Amerika kıtasında, Avrupa'da görülen teknolojik atılımlar mümkün olmamıştır.

Avrupalıların hayvanları kendi gelişimleri için kullanmaları, hızlı ilerlemelerine fırsat tanıdı ve özellikle, atları binek olarak kullanmaları da gelişimlerini hayli arttırdı. Bunun sosyolojik bir etkisi olduğunu görmek de mümkün: Coğrafi keşifler sırasında yerliler, at üzerindeki insanları ilk defa gördüklerinde, onları tanrı zannetmişlerdi.

Amerika topraklarının ehlileştirilebilir hayvanlar konusundaki bir diğer şanssızlığı, develerin aslen Amerika kıtasında evrimleşmesi ama sonrasında Eski Dünya'ya göç etmeleri olmuştur. Bu nedenle Amerika kıtasındaki insanlar, develere de erişememişlerdir.
Amerika topraklarının ehlileştirilebilir hayvanlar konusundaki bir diğer şanssızlığı, develerin aslen Amerika kıtasında evrimleşmesi ama sonrasında Eski Dünya'ya göç etmeleri olmuştur. Bu nedenle Amerika kıtasındaki insanlar, develere de erişememişlerdir.
Animal Genetics

Avrupa'nın bu gelişimi, 16. yüzyılda Amerikan yerlilerine kıyasla çok daha güçlenmelerine neden oldu ve nihayetinde kıtayı işgal etmeleri sırasında Aztekler gibi yerli imparatorlukları yok etmeleriyle sonuçlandı. Yerlilerin, Avrupa kökenli virüslere karşı bağışıklığı olmaması da, çiçek ve kızamık gibi hastalıkların kıtada hızla yayılmasına ve milyonlarca yerlinin yok olmasına neden oldu. Bu faktörler bir araya geldiğinde, Avrupalılar'ın Amerika kıtasını ele geçirmesi kaçınılmaz bir hale geldi.

Tüm Reklamları Kapat

Her ne kadar buraya kadar anlatılanlar, Avrupalılar'ın Amerikalılar'a neden üstün geldiğini anlamamıza yardımcı olsa da, bir soru işareti halen açıkta kalmaktadır: Eski Dünya'da yer alan dev imparatorlukların hepsi neden Avrupalılar kadar bariz bir keşif politikası gütmemiştir? Örneğin Osmanlı İmparatorluğu, neden Amerika'yı keşfetmemiş veya işgal etmemiştir? Bunu anlamak için, öncelikle Avrupalılar'ın keşif güdüsüne bir bakış atmamız gerekiyor.

Avrupalıların Keşfetme İsteği

Yukarıda değindiğimiz gibi "coğrafi keşifler" denince akla gelen Amerika'nın keşfi, Kristof Kolomb'un Hindistan'a ayak basma umuduyla yola çıkması ve kendisi fark edememiş olsa da yeni bir kıta keşfetmesiyle gelişen bir olaylar zinciridir. Peki Kolomb, neden Hindistan'a ayak basma umuduyla yola çıkmıştı? Dönemin yöneticileri neden böyle bir geziyi finanse etmeyi kabul etmişlerdi? Kristof Kolomb, neden Osmanlı İmparatorluğu'ndan çıkmamıştı?

Avrupalılar, patlayan nüfuslarını yeteri miktarda doyurabilecek ekonomik güce, tarımsal ürüne ve yerel kaynaklara sahip değillerdi. Bu nedenle son derece bereketli topraklara yayılmış olan Doğu medeniyetinin aksine, sürekli yeni yerler keşfetme amacıyla yaşıyorlardı.

Bunu, daha önceden Doğu'nun zenginliklerine erişmek için düzenledikleri ve genelde "dini sefer" perspektifinden düşünülen Haçlı Seferleri'nden de anlamak mümkün. Haçlı Seferleri, dini bir otorite kurma çabasının yanı sıra, Doğu'nun kaynaklarına erişmek için de yapılmış olan askeri operasyonlar olarak algılanmalıdır.

Tüm Reklamları Kapat

Yani Avrupalıların içinde özgün veya sıra dışı bir meraktan ziyade, doğal ihtiyaçtan doğan bir "sürekli keşfetme" güdüsü vardı. İpek ve Baharat yollarının İslam medeniyetinin elinde bulunmasından doğan bir "Doğu bağımlılığı"nı yenmeleri gerekiyordu. Dahası, dikkate değer bir medeniyet belirtisi olmadığı için Güney Afrika'yı ve Sibirya'yı göz önünde bulundurmazsak; Japonya, Kore ve Batı Avrupa hariç, gerek Balkanlar'daki Osmanlılar, gerekse Çin'deki ve Hindistan'daki Müslüman gemiciler ve bu ikisinin arasında yaşayan halkların büyük çoğunluk Müslümandı ve bu, Avrupalıların Müslüman medeniyetlerden ötürü köşeye sıkışmışlık hissetmesine neden oluyordu. Bu durum, Avrupalıları ticaret için İslam medeniyetinden geçmek zorunda kalmaksızın Hindistan'a ulaştırmaya itmişti ve Kolomb, işte tam da bunu başarmayı hedefleyen bir yolculuğa çıkmıştı. Ancak bu istek sonucunda, hesapta olmayan bir şekilde, yepyeni bir kıta keşfedilmişti.

Osmanlı, Neden Coğrafi Keşiflere Katılmadı?

Avrupalıları keşfetmeye iten güdüyü anlamak, Osmanlı'yı keşiflerden uzak tutan düşünceleri anlamayı mümkün kılmaktadır.

Osmanlı Devleti içinde keşif merakı olan isimler yok değildi. Örneğin Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Piri Reis'in Sultan'a bu yönde bir keşif teklifi sunduğu; ancak Sultan tarafından kabul edilmediği bilinmektedir. Sultan'ın bu reddi neye dayandırdığını kesin olarak bilmek zor; ancak Osmanlıların Amerika'ya gitmemesinin ardındaki ekonomik, teknolojik, sosyolojik ve coğrafi sebepleri irdelemek mümkündür.

Osmanlı'nın kurulduğu yıllardan beri yayılmacı bir politika yürütmesinin doğurduğu "farklı zenginliklere sahip olma" durumu, onu ekonomik anlamda ayakta tutmaya yetiyordu. Avrupalıların keşfetme ihtiyacına sebep olan şeylerden en önemli ikisinin ekonomi ve ticaret olduğunu anlatmıştık. Fakat Osmanlı'nın herhangi bir zenginlik arayışına girmesini tetikleyecek tarımsal ya da ticari sebebi yoktu. İpek ve Baharat yollarını elinde tutuyor olması, Avrupalıların Amerika'dan getirdiği, tütün, kahve gibi ürünlerin zaten kendi coğrafyasına yetişebiliyor olması ve Nil Nehri etrafındaki pamuk üretiminin getirdiği refah, Osmanlı'yı yeni yerler aramaya muhtaç bırakmıyordu. Yeni fetihler, daha ziyade halkı memnun etmek veya siyasi otorite inşa etmek için yapılıyordu; ihtiyaçtan değil.

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Beyaz Yalan

Benim adım Michael Salter ve ölüyüm; bildiğim bir şey varsa o da ölü olduğum. Bunun haricinde… Bunun haricinde kalanlarla ilgili yalnızca tahmin yürütebilirim.

Michael’ın öldüğü gün biri masum bir yalan söyledi. Ağızdan ağıza dolaşırken büyüdü o yalan ve sonunda gerçeğin yerini aldı. Büyük Salter ailesi gerçekle yüzleşmek yerine onu yeniden yazdı, inanmayı seçtikleri şeyin zamanla onları nasıl dönüştüreceğini bilmeden.

Yıllar sonra, bu kez istemsizce hatırlanmış “masum bir gerçek” akışı tersine çeviriyor. Ağızdan ağıza dolaşırken büyüyor o gerçek ve geriye devasa bir suçluluk duygusu kalıyor, tüm ailenin yüzleşmesi gereken.

2010 Orwell Kitap Ödülü sahibi Andrea Gillies, sıradışı bir kurgu, derinlikli karakterler ve zarafet içeren sürükleyici romanıyla bize ihtişamlı bir ailenin usul usul çürüyen kalbini açıyor.

“Gillies dokunduğu her şeye büyü katıyor.” Sunday Times 2012’nin en iyi 100 yaz kitabı listesinden

“Kesinlikle sarsıcı…Saflara büyük bir yazar katılıyor.” Daily Express

“Fazlasıyla tesirli.” Guardian

Devamını Göster
₺95.00
Beyaz Yalan

Peki ya Osmanlıların yeni yerler keşfetmeye ihtiyaçları olsaydı? Bunu başarabilirler miydi? Böyle bir ihtiyaçları olsaydı, öncelikle Atlas Okyanusuna kıyısı olan bir şehir keşfetmeleri veya işgal etmeleri gerekecekti. Orada iyi tersaneler kurması ve iyi gemiciler yetiştirmeleri gerekecekti.

Bu bağlamda Batı Avrupa'nın Atlas Okyanusuna kıyısı olması, onların zaten sert sulara alışkın gemiciler yetiştirmesini mümkün kılmıştı. Öyle ki bu durum, bir ada ülkesi olan ve tüm Dünya'ya hüküm sürmeyi başarmış İngiltere İmparatorluğu'nun başarısının ardında yatan ana sebeplerden biridir. Öte yandan Osmanlılar, durgun Akdeniz sularına alışık denizcilere sahipti ve bu da, Akdeniz'e uygun gemilere ağırlık verilmesine neden oluyordu.

Avrupalılar, Keşiflerine karavela denilen yelkenli ve keşif odaklı gemiler ile başladılar ve ardından daha kuvvetli kanyonlar ile devam ettiler. Bu gemilerin taşıma kapasiteleri çok yüksek olduğu için, aylarca herhangi bir ikmal noktası gerekmeden yiyecek ve insan taşıyabiliyorlardı.

Hollanda gemileri İspanyol kadırgalara saldırıyor.
Hollanda gemileri İspanyol kadırgalara saldırıyor.
Wikimedia Commons

Bunların aksine, Osmanlıların Akdeniz'in nispeten rüzgarsız sularına göre yapılmış yelkenleri olan, fakat daha ziyade küreklere bağlı olarak kullanılan, kayık benzeri kadırgaları vardı. Bu gemiler uzun mesafe gemileri olmadığı için, depolama alanları kısıtlıdır ve düzenli olarak ikmal yapma zorunlulukları vardır. Bu nedenle okyanusa çıkıp, yeni kıtalar keşfetmek için uzun mesafeli yollarda ikmalsiz ilerlemeleri mümkün değildir. Böyle ikmal noktalarının keşfedildiği veya inşa edildiğini varsaysak bile, Akdeniz'in kış zamanlarında bile zorluk çeken bahriyeliler, sıcak iklime uygun ve sert okyanus görmemiş olmalarından dolayı okyanusta hiç kara görmeden muhtemelen pek fazla ilerleyemezlerdi.

Yani o dönemdeki genel yaklaşım şu şekildeydi: Yemen'den gelen ve İstanbul üzerinden Avrupa'ya gönderilen kahve üretimi, Nil Nehrinden gelen ve yine İstanbul üzerinden Avrupa'ya giden pamuk üretimi varken, Osmanlı Devleti yeni bir kıtaya veya yeni kaynaklara neden ihtiyaç duysun ki? İşte bu düşünceye hapsolan Osmanlılar, gemilerini açık denizlere de uygun olacak şekilde geliştirmemişler ve bu nedenle de ilerleyen yıllarda Akdeniz'e hapsolmuşlardır.

Sonuç

Sonuç olarak Avrupalılar, bulundukları coğrafyanın getirdiği ihtiyaçlarından dolayı keşiflere yönelmek zorunda kalmışlardır. Bunun sonucunda yeni bir kıtanın keşfedilmesi ve buranın zenginliklerinin Avrupa'ya akması mümkün olmuş, bunun tetiklediği olaylar silsilesi de Bilim Devrimi, Aydınlanma Çağı ve Sanayi Devrimi gibi insanlık tarihini değiştirecek olaylar zincirini mümkün kılmıştır.

Osmanlılar ise yeni zenginliklere ihtiyaç duymadıkları ve gemi teknolojisi bakımından okyanusa uygun olmadıkları için ve köşeye sıkışmışlıktan gelen keşfetme dürtüleri olmadığı için keşifler serisine katılmaya gerek duymamıştır.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
52
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 38
  • Merak Uyandırıcı! 20
  • Muhteşem! 14
  • Bilim Budur! 6
  • İnanılmaz 6
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Umut Verici! 4
  • Üzücü! 2
  • Güldürdü 1
  • Korkutucu! 1
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • E. S. Gürkan. (2020). Bunu Herkes Bilir. ISBN: 9786057635402.
  • J. Diamond. Fetih. (25 Ağustos 2013). Alındığı Tarih: 18 Haziran 2020. Alındığı Yer: YouTube | Arşiv Bağlantısı
  • J. Diamond. (2018). Yiyecek Üretiminin Başlamasında Etkili Olan Coğrafi Farklılıklar. ISBN: 6052994573. Yayınevi: Pegasus Yayınları.
  • C. Ponting. (2018). Mezopotamya: Uygarlığın Kökenleri - Kolomb'un Dünyası. ISBN: 6051061641. Yayınevi: Alfa Yayınları.
  • E. S. Gürkan. (2020). Osmanlılar Neden Amerika'ya Gitmedi?. ISBN: 6057635402. Yayınevi: Kronik Kitap.
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 22/03/2023 23:12:29 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8899

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Yağ
Görme
Hastalık Kataloğu
Evrimsel
Sağlık Bakanlığı
Mühendislik
Doğru
Karanlık Enerji
Tespit
Diş Hastalıkları
Paleontoloji
Etimoloji
İmmünoloji
Hastalık
Öne Çıkan
Hücre Biyolojisi
Zooloji
Kan
Yeni Koronavirüs
Bilimsel
İnfografik
Hava
Sars-Cov-2 (Covid19 Koronavirüs Salgını)
Çiftleşme
Dil
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
K. Yüksel, et al. Coğrafi Keşifler Neden Yapıldı? Osmanlı Devleti ve Yerli Amerikalılar Gibi Bazı Toplumlar, Keşifler Konusunda Neden Geri Kaldılar?. (20 Haziran 2020). Alındığı Tarih: 22 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8899
Yüksel, K., Bakırcı, Ç. M. (2020, June 20). Coğrafi Keşifler Neden Yapıldı? Osmanlı Devleti ve Yerli Amerikalılar Gibi Bazı Toplumlar, Keşifler Konusunda Neden Geri Kaldılar?. Evrim Ağacı. Retrieved March 22, 2023. from https://evrimagaci.org/s/8899
K. Yüksel, et al. “Coğrafi Keşifler Neden Yapıldı? Osmanlı Devleti ve Yerli Amerikalılar Gibi Bazı Toplumlar, Keşifler Konusunda Neden Geri Kaldılar?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 20 Jun. 2020, https://evrimagaci.org/s/8899.
Yüksel, Kemal. Bakırcı, Çağrı Mert. “Coğrafi Keşifler Neden Yapıldı? Osmanlı Devleti ve Yerli Amerikalılar Gibi Bazı Toplumlar, Keşifler Konusunda Neden Geri Kaldılar?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, June 20, 2020. https://evrimagaci.org/s/8899.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.