Polonyum: Litvinenko’yu Öldüren Gizemli Madde

Eski Rus casusu ve Putin muhalifi Alexander Litvinenko’nun suikasti, son 10 yılın en dikkat çekici suikastlerinden biri olmuştur. Toplumun ilgisini bu kadar çekmesinin nedeni, Litvinenko’nun ender ve ölümcül bir madde olan polonyum-210 ile öldürülmüş olmasıdır. Litvinenko’nun çayına bu maddenin karıştırılıp, casusun bu yöntemle öldürülmüş olabileceği düşünülmektedir. İngiltere’de gerçekleşen ve Putin’in de adının geçtiği bu olayla ilgili İngiliz Polisi de açıklama yapmıştır. Peki bu meşhur polonyum maddesi nedir?

Ender ve Radyoaktif

Polonyum, doğada az miktarda bulunan radyoaktif bir elementtir ve bu haliyle zararsızdır. Bir uranyum filizi olan uranitit (peşblend) üzerinde çalışan Marie Curie tarafından 1898’de keşfedilmiştir. Adını Marie Curie’nin anavatanı olan Polonya’dan alır; element simgesi “Po”dur. Periyodik tablodaki yeri, oksijen ve sülfür elementlerinin başını çektiği 6A grubunun sondan bir önceki sırasıdır. Polonyumun, kütle numaraları 194 ile 218 arasında değişen 33 izotopu vardır. Bu izotoplardan en önemlisi ise Marie Curie tarafından keşfedilmiş olan polonyum-210’dur.

Uranyum atomları, yavaşça diğer atomlara bozunur; bu bozunmanın ara basamağı polonyumdur, son durağı ise kararlı bir element olan kurşundur. Bu radyoaktif bozunmadan dolayı polonyum, sürekli bir oluşma ve bozunma döngüsü içindedir. Bu nedenle kayda değer bir miktarda polonyum oluşumu ve birikmesi olmaz.

Polonyum-210 ilk olarak uranyum filizlerinden izole edilmesine rağmen, bugünlerde bizmut atomlarını nötron bombardımanına tutarak yapay olarak elde edilebiliyor. Litvinenko davasında ifade vermiş bir uzmana göre, dünyada polonyum üretimi yapan tek yer, Moskova’nın yaklaşık 800 km güneydoğusundaki Sarov şehrinde bulunan kapalı bir nükleer tesistir. Suikastte kullanılan polonyum maddesi ise büyük ihtimalle buradan gelmiştir.

Aşırı Derecede Toksik

Polonyum, bilinen en toksik maddelerden biridir. Bazı kaynaklara göre, hidrojen siyanürden yaklaşık bir trilyon kat daha toksiktir. Alfa parçacıkları (helyum iyonları) yaydığı için son derece kararsız ve radyoaktiftir. Birkaç kağıt parçası veya birkaç santimetre hava tarafından bile soğurulabilen bu parçacıkların size zarar verebilmesi için, polonyum maddesinin vücudunuzun içinde olması gerekir. Yaydığı alfa parçacıklarının bu kadar kolay soğurulabiliyor olması, Geiger Sayacı gibi radyasyon dedektörlerinin bu maddeyi tespit etmesini zor kılmaktadır. Bu nedenle, polonyum kaçakçılığı yapmak, diğer ölümcül maddelere oranla daha kolaydır.

Polonyum, vücuda yakın bir zamanda girdiyse, onu çıkarmanın birkaç yolu olabilir; midenin içeriğini emerek veya mideyi suyla yıkayarak (lavaj). Ağır metal zehirlenmesinin tedavisinde kullanılan kıskaçlayıcılar (chelating agents), çok çabuk kullanılabilirse vücuttan polonyumu uzaklaştırabilir, ama polonyum kana ulaşırsa, akut radyasyon sendromuna yol açabilir ve çoklu organ yetmezliğinden ölebilirsiniz.

Bu alfa ışıması hücrelerdeki kimyasal bağları koparır, DNA’ya zarar verir ve hücreyi daha da büyük yıkıma uğratabilecek serbest radikalleri oluşturur. Detay vermek gerekirse, beyaz kan hücresi (lökosit) sayısını düşürerek sizi enfeksiyonlara ve hastalıklara daha yatkın hale getirir; eninde sonunda kan nakline ihtiyaç duyarsınız.

Karaciğer, böbrekler, dalak ve kemik iliği, alfa ışımasının birincil hedefleri olduğu için çok fazla zarar görür. Bu radyasyon, sindirim yoluna ağır hasarlar verir ve mide bulantısına, kusmaya yol açar. Birkaç gün içinde kemik iliği yetmezliği başlar. Bu radyasyonun diğer bir hedefi de saç folikülleri olduğundan Litvinenko, ölmeden önce kel kalmıştır.

Tarihte polonyum nedeniyle ölen ilk isim Alexander Litvinenko değildir. 1956’da, Marie Curie’nin kızı Irene Joliot-Curie’nin de polonyum nedeniyle geliştirmiş olduğu düşünülen lösemiden öldüğü bilinmektedir. Filistinli lider Yasser Arafat’ın da, Litvinenko’ya benzer bir şekilde zehirlenip öldürüldüğü bazı çevrelerce iddia edilmektedir.

Not: Bu yazı aynı zamanda Bilimkurgu Kulübü'nde yayınlanmıştır.