2 Tartışmalı Harita

1) Grönland ve Afrika'nın Aynı Büyüklükte Olduğunu Gösteren Harita

1973’te, Alman film yapımcısı ve gazeteci Arno Peters, “Mercator Haritası” olarak bilinen, yaygın kabul gören dünya haritasının geçersizliğini duyurmak amacıyla bir basın toplantısı düzenledi (ana görselde görünen ve yaygın olarak bilinen harita). İlk olarak Flaman kartograf Gerardus Mercator tarafından 1569’da geliştirilen silindirik bir projeksiyon olan Mercator Projeksiyonu, Peters’ın görüşüne göre, hatalı olduğu gibi büsbütün ırkçıydı da. Peters, Mercator haritasının kuzey yarımküresinde, Kuzey Amerika ve Avrasya ülkelerini olduklarından daha büyük gösterecek şekilde bir bozulma olduğuna dikkat çekti. Örneğin, haritada Grönland ve Afrika, gerçekte Afrika yaklaşık 14 kat daha büyük olmasına rağmen, neredeyse aynı büyüklükte. Aksine, Ekvator boyunca yer alan ülkeler – Afrika, Hindistan ve Güney Amerika – özellikle haritanın bozulmuş kuzey yarısının yanında, daha küçük görünmekte. Peters’ın inanışına göre, bu hata gelişmiş dünyanın birçoğunun, Ekvator çevresindeki daha büyük, daha yoksul ulusların mücadelelerini görmezden gelmelerine sebep oldu.

Elbette ki, Peters’ın bu problemin çözümüyle ilgili bir önerisi vardı: kendi haritası – dünyayı daha doğru, eşitlikçi bir biçimde gösterdiğini iddia ettiği Peters Projeksiyon haritası.

 Peters’ın haritası gelişmekte olan ülkelerin ölçülerini daha doğru gösterdiği için, o bölgelerde çalışan yardım kurumları hemen destek verdiler. Sonunda, haritası o kadar kabul gördü ki, bazıları Mercator haritasının, kolonyalizmin eski bir sembolü olduğuna inanarak, tamamen yasaklanması için çağrıda bulundu.

Aslında, kartograflar Mercator haritasının geçersiz, yanlış olduğunu ve dünya topraklarını temsil edecek bir harita olmadığını çoktan kabul etmişlerdi. 1940’lardan beri yeni bir projeksiyon kullanımı için çağrıda bulunuyorlardı.

Uzmanların Mercator’dan vazgeçmek istemelerinin sebeplerinden biri haritadaki bozulmaydı. Ancak, haritanın geçerli bir sebep için çarpıtıldığını da biliyorlardı. Mercator haritası, Avrupalı denizciler için, A noktasından B noktasına düz bir çizgi çizebildikleri ve rotalarını az bir sorunla bulabildikleri bir yön bulma aracı olarak düşünülmüştü. Avrupalı denizciler için yapıldığından, Avrupa’yı olduğundan daha büyük göstermesi aslında kullanışlıydı. Bu politik bir durum değil, tamamen kullanım kolaylığı sağlaması için alınan bir karardı.

Ancak, kartograflara yapılan en büyük hakaret Peters projeksiyonunun kendisiydi. Projeksiyonu Peters kendisi oluşturduğunu iddia etse de, gerçekte, 1855’te James Gall isimli bir kartograf tarafından hazırlananla aynıydı. Pek çoğu bu benzerliğin farkına vardı. Artık Peters’ın haritasına “Gall-Peters Projeksiyonu” dendiğini sıklıkla görebilirsiniz.

Bugün, tartışma büyük oranda sona erdi. Daha hatasız haritalar geliştirildikçe, iki projeksiyon da hatalı görülerek kullanım dışı kaldı. Artık sınıflarda, Robinson Projeksiyonu veya Winkel Tripel Projeksiyonu’nu görmeniz daha olası. Gall-Peters haritası hala bazı organizasyonlar tarafından desteklense de, pek çok harita yayıncısı tarafından basılmıyor bile. Ve tartışmalara rağmen, Mercator projeksiyonu hala dünyada en yaygın kullanılan navigasyon araçlarından biri ve Google Maps’in de temel projeksiyonu.

2) Amerika'ya İlk Gelenlerin Çinliler Olduğunu Gösteren Harita

Görünen o ki, herkes Kristof Kolomb’un ününün en büyük savını çürütmek istiyor. Bu sefer tarihi yeniden yazmakla tehdit eden ise bir Çin haritası.

2001 yılında Liu Gang tarafından Şangaylı bir satıcıdan sadece 500 $’a satın alınan harita, Kuzey ve Güney Amerika’nın gelişmiş bir resmini de içeren bir dünya haritası. Üzerindeki yazı, haritanın 1763 yılında çizildiğini belirtirken, 1418 yılında çizilmiş başka bir haritanın kopyası olduğu iddia ediliyor. Orijinal haritanın, bilinen gezileri Hindistan ve Doğu Afrika’yı da içeren, büyük Çinli kâşif Zheng He’ye ait olduğu söylendi. Ancak sayısız hata ve tarih yanlışları sayesinde, haritanın doğruluğu sorgulanmaya başladı.

 Örneğin, Kaliforniya ada olarak gösteriliyor – ki bu hata 17. yüzyıl Avrupa haritalarındaki meşhur hatalardan biri. Ayrıca, nehirlerin detaylı gösterimi, Zheng He tarafından kullanılan, filoları kimi zaman 28.000 adam taşıyan gemiler kadar büyük gemilerle ulaşılamayacak kadar zor olurdu. Son olarak, o dönemde Çinliler, üç boyutlu bir küreyi iki boyutlu bir haritaya geçirme becerisini gerektiren harita projeksiyonu hazırlama anlayışına sahip değillerdi. Kısacası, haritanın çizildiği iddia edilen dönemde, Çinliler harita çizmeyi bile bilmiyorlardı.

Harita üzerindeki notlar da büyük oranda hatalı görünüyor. Bunun muhteşem bir örneği Doğu Avrupa ile ilgili bir not: “Buradaki insanların hepsi Tanrı’ya (shang-di) tapıyorlar ve dinlerine “Jing” deniyor.” Ancak, ünlü profesör ve harita eleştirmeni Dr. Geoff Wade’e göre, Hıristiyan Tanrısı için kullanılan “shang-di” terimi 16. yüzyılın sonlarına dek ortaya çıkmamıştı. Belki de en sakıncalıları, Çin etrafındaki sulara ilişkin “Büyük Qing Okyanusu”na verilen referanslar. Ne yazık ki, Qing hanedanı 1644 yılında başladı – orijinal haritanın yapılmış olması gereken tarihten 200 yıl sonra.

Bu kanıta göre, Çinlilerin Yeni Dünya haritasının, Avrupa haritalarının verileriyle kendi zamanının terminolojisini kullanan bir 1763 kartografının bir ürünü olduğu görülüyor. Bu nedenle, Zheng He’nin kesinlikle muhteşem bir kâşif olduğu iddia edilebilirse de, Amerika’ya ulaştığı şüpheli.