Dünyada Kaç Kıta Var? Kıta Tanımlarını ve Sınırlarını Neye Göre Belirliyoruz?

Şu anda genel geçer olarak kabul edilen kıta sayısı 7'dir: Asya, Avrupa, Afrika, Avustralya, Kuzey Amerika, Güney Amerika ve Antarktika. Buna rağmen, kıta sayısı oldukça tartışmalı bir konudur ve hatta belki okulda veya çevrenizden farklı sayıda kıta olduğunu da duymuş olabilirsiniz. Bazı temel sorular sorarak, işin ne kadar kolay karmaşıklaşabileceğini görelim:

• "Kuzey Amerika" ve "Güney Amerika" iki ayrı kıta sayılmaktadır; ama neye göre? Panama kanalı, bu tanımı nasıl etkiler?
• Türkiye, bir Asya ülkesi midir, Avrupa ülkesi midir? Bu sorunun cevabına göre, kıta sınırlarının farklı çizildiğine yönelik örnekleri görmüş olabilirsiniz.
• Peki ya Yeni Zelanda'yı "Avustralya" kıtasına mı dahil edeceğiz, yoksa "Okyanusya" isimli yeni bir kıta mı oluşturacağız?
• Avustralya bir kıta ise, Grönland bir kıta mıdır, ada mıdır?

Tüm bunlar, kıtaların tanımından kaynaklanmaktadır.

Kıta Ne Demektir? Nasıl Tanımlanır?

Genel olarak kabul edilen tanımıyla kıta, "büyük, sürekliliği olan, diğer kara parçalarından (mümkünse suyla) ayrılmış kara parçaları"dır. Ancak işin garip tarafı, kıtaların büyük bir kısmı bu tanıma uymamaktadır. Hoş, bu tanıma uymayan kıta sayısı bile tartışmalıdır.

En genel anlamıyla 4 tanesinin bu tanıma uymadığı söylenebilir: Kuzey Amerika ile Güney Amerika, Asya ile Avrupa birbirinden su parçalarıyla ayrı değildir. Ancak tanıma dikkat ediniz: Suyla ayrılmış olması tanımlanmayı kolaylaştırır; ancak zorunluluk değildir.

Tanıma uymayan kıtalar tartışmalıdır, çünkü 15 Ağustos 1914'te Panama Kanalı'nın açılmasıyla birlikte Kuzey Amerika ile Güney Amerika birbirinden ayrılmıştır. Ancak Asya ve Avrupa'nın sınırları arasında hiçbir suyla ayrım gözükmez. Fakat dediğimiz gibi, illa suyla ayrılmış olması gerekmemektedir.

Benzer şekilde, "büyük kara parçası" tanımı da tartışmalıdır. Örneğin Grönland, Avusturalya'nın kabaca 3'te 1'i yüz ölçümüne sahiptir; ancak ilki "ada" iken, ikincisi "kıta" olarak bilinir. 

Wikimedia

Asya ile Avrupa bir kenara bırakıldığında, ilk etapta kafa karıştırıcı olan bazı kıtaların neden "ayrı kıtalar" sayıldıkları kolayca anlaşılabilir: örneğin Kuzey Amerika ile Güney Amerika iki ayrı kıtadır, çünkü iki kara parçasının karasal alanına kıyasla, bunları birleştiren kara parçası (Panama bağı/kanalı/istmusu) son derece incedir. Bu sebeple pratik olarak ayrı sayılırlar. Benzer şekilde, teknik olarak Asya ile Afrika da birbirine bağlıdır; onları ayıran tek şey, Kızıldeniz'in ucunda bulunan 125 kilometre genişliğindeki Süveyş istmusudur. Fakat bu ufacık kara bağlantılarına kıyasla kıtaların kendisi devasadır ve bu sebeple pratik olarak Asya ile Afrika, Kuzey Amerika ile Güney Amerika ayrı kıtalar sayılır. Dolayısıyla bu kıtaların ayrımında ciddi bir tartışma bulunmamaktadır.

Temel tartışma, Asya ile Avrupa'nın neden ayrı kıtalar sayıldığı konusundadır. Bu, bariz bir şekilde, Avrupa-merkezli düşünceden kalma bir sorundur. Avrupalılar, kendilerini diğer kıtalardan ayrı tutmak istemişlerdir. Örneğin tarihleri boyunca Çin ve Hindistan'ın her biri, tek başlarına Avrupa büyüklüğünde alanlar kaplamışlardır; ancak kimse onları ayrı bir kıta saymaya kalkmaz. 

7 Kıta Modeline Alternatifler

Ancak kafamıza göre kıta tanımı yapamayız; bilimsel konvansiyonları takip etmek zorundayız. Şu anda kabul gören, 7-kıta modelidir. Eğer Avrupa ile Asya tek bir kıta olarak (Avrasya) sayılırsa, kıta sayısı 6'ya iner. Keza Avrupa ile Asya'yı ayrı sayarsak, ancak Kuzey ile Güney Amerika'yı tek kıta (Amerika) sayarsak, yine sayı 6'ya iner. Örneğin ikisini de tek kıta sayarsak (Avrasya ve tek bir Amerika), bu sefer sayı 5 kıtaya iner. Ancak bunun sonu yoktur; çünkü Avrasya haricinde geçerli bir sebep de yoktur. Örneğin Afrika ile Asya da teknik olarak birbirine bağlandığı için, Afro-Avrasya kıtası diyerek onları da birbirine bağlayabiliriz ve sayıyı 4'e indirebiliriz. 

İşi abartmak da mümkündür: Örneğin bundan sadece 1 milyon yıl kadar önce Bering Boğazı Amerika ile Asya'yı birbirine bağlayacak şekilde kapalıydı. Benzer şekilde Avusturalya ile Asya da, kimi zaman "Okyanusya" olarak bilinen bir şekilde, Endonezya üzerinden birbirine bağlıydı. Bu durumda kıta sayısı teorik olarak 2'ye ("Afro-Ameriko--Avustralyo-Avrasya" diyebileceğimiz bir sözde-kıta ve Antarktika) indirilebilir; ancak bu pratik olarak anlamsızdır. Zaten bu dediğimiz günümüzde geçersiz olduğu için pek üzerinde duran da yoktur.

Sonuç

Dolayısıyla, genel kabule uygun olarak, günümüzde Dünya üzerinde 7 kıtanın olduğunu söylemek güvenli olacaktır. Zaten bu kıta sayılarını tartışan 13 makaleden 6 tanesi 7 kıtalı modeli, 2 tanesi Avrasya'yı tek kıta sayan 6-kıta modelini, sadece 1 tanesi Amerika'yı tek kıta sayan 6-kıta modelini, 3 tanesi Avrasya ve Amerika olarak sınıflandıran 5-kıta modelini ve yine sadece 1 tanesi Afro-Avrasya'yı tek kıta kabul eden 4-kıta modelini kabul etmektedir. Bilim camiasının çoğunlukla 7 kıtalı modelden yana olduğu söylenebilir ve öğrencilere de bu şekilde öğretmek hatalı olmayacaktır. Şimdilik.