Paylaşılan Psikotik Bozukluk (Folie à Deux): Psikolojik Sorunlarımızı Bizimle Paylaşan Dostlardan, Toplu Histeriye...

Halüsinasyonlar, gerçek gibi görünen ve temelde, ilgili duyu organlarının uyarılmasından kaynaklanmayan, daha ziyade zihin tarafından oluşturulan duyusal deneyimlerdir. Latince kökenli bir kelimedir ve "zihinsel olarak dolaşmak" anlamına gelir.

Halüsinasyona neden olabilecek faktörler çeşitli ve komplekstir. Halüsinasyonlar; şizofreni, demans, deliryum ve bipolar bozukluk gibi mental hastalıklarla ilişkili olabileceği gibi, aynı zamanda birçok psikolojik ve fiziksel koşulun etkisiyle de ortaya çıkabilir. Halüsinasyona neden olabilecek, halüsinasyon semptomlarını tetikleyebilecek bazı unsurları şöyle sıralayabiliriz:

• Alkol ve uyuşturucu kullanımı veya kullanmayı bırakmak,
• LSD, PCP gibi halüsinojenik ilaçlar, parkinson ve epilepsi gibi bazı hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar,
• Uyku eksikliği ve metabolik koşullar,
• Migren, narkolepsi, travma sonrası stres bozukluğu, epilepsi, 3. evre AIDS/HIV gibi hastalıklar,
• Yaş grubuna bağlı olarak yüksek ateş.

Sanrılar (İng: "delusions") ise mantıksal olarak anlamsız, destekleyici kanıtların olmadığı, açıkça yanlış olan inançlardır. Bir sanrının en temel özelliği, aksine deliller olmasına rağmen kişinin inancına sımsıkı bağlı olmasıdır. Bu inanç, kişinin kültürünün veya alt kültürünün üyeleri tarafından da kabul edilen bir inanç değildir; yani sanrı-tipi yanlış inançlar, kişinin içinde bulunduğu kültürle veya o kültürde yaygın olan dini inançlar ile de açıklanamaz.

Halüsinasyon örnekleri; olmayan sesleri duymak, olmayan desen ve ışıkları görmek, deride olmayan bir hissi duymak şeklinde olabilecekken; sanrılar ise kişinin birinin ona kötü davrandığını düşünmesi, kişinin özel güçlere/yeteneklere sahip olduğuna inanması ya da ihanete uğradığını düşünmesi gibi durumlardır.

Paylaşılan Psikotik Bozukluk Nedir?

Paylaşılan psikotik bozukluk (İng: "Shared Delusional Disorder" veya kısaca "SDD", Fr: "Folie à Deux") bir sanrının yakın ilişki içindeki (genellikle aile üyeleri) iki veya daha fazla insan tarafından paylaşılması şeklindeki zihinsel bir bozukluktur. Genellikle iki birey arasında görüldüğü için Fransızca ismi "iki kişi tarafından paylaşılan bozukluk" anlamında Folie à Deux olarak bilinse de, hastalığın paylaşıldığı kişi sayısına göre ismi değişir. Örneğin bir psikotik bozukluk 3 kişi tarafından paylaşılıyorsa buna Folie à Trois, bir ailenin tamamı tarafından paylaşılıyorsa Folie à Famille olarak isimlendirilir.

Sanrının nasıl benimsenildiğini açıklamak için Folie à Deux, farklı kişiler tarafından tanımlanmış alt sınıflara ayrılmıştır:^[1]

• Folie imposée: Empoze edilen psikozdur. Buna göre sanrı, bir diğer kişiye yakın bir ilişki sonucunda aktarılır.
• Folie simultanée: Eş zamanlı psikozdur. İki partnerde psikozu geliştirmeye yatkın uzun bir sosyal etkileşime sahiptir.
• Folie communiquée: İletilen psikozdur. Empoze edilen psikoza benzerdir; ancak ikinci partner, sanrılara daha fazla dirençlidir.
• Folie induite: Uyarılmış psikozdur. Birincil partnerde ikincile ek sanrılar bulunur.

Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı'nın son baskısında (DSM-5) bu bozukluk için bugüne kadar tanımlanan kriterler "yetersiz" veya "eksik" olarak tanımlanmıştır. Dolayısıyla bu kitabın önceki baskıları olan DSM-4'te "Paylaşılan Psikotik Bozukluk" olarak geçen bu bozukluk, DSM-5'te "sanrı bozukluğu" veya "diğer belirli şizofreni spektrumu ve diğer psikotik bozukluklar" altında değerlendirilmektedir.

Paylaşılan Psikotik Bozukluk Vaka Raporları

Bu bozukluğu daha iyi anlayabilmek için, iki vakayı örnek verebiliriz: Vakalardan birinde; 40 yaşında, eşinden boşanmış, düşük sosyo-ekonomik bir geçmişe sahip anne ve birlikte yaşadığı 20 yaşındaki bekar oğlu, komşularını onları öldürmek için büyü yaptıkları ve hatta içme suyu kaynaklarını zehirleyerek kendilerinden kurtulmaya çalıştıkları ile suçluyorlardı. Kadının ayrıca zulüm görme sanrıları, endişeli bir ruh hali ve üçüncü şahıs işitsel halüsinasyonları vardı. Oğlunun da içine kapanık bir davranış sergilediği ve bazı tehlikeler konusunda endişeli olduğu gözlemlendi. Anne ve oğlun birbirinden izole bir şekilde tedavilerine başlandı ve 10 ay boyunca düzenli takip edildi.^[2]

Bir diğer vaka da 30 yaşında eşinden boşanmış anne ve 8 yaşındaki oğlu arasındaydı. Anne, boşandığı eşinin, çocuğuna fiziksel saldırılar uyguladığı ve ona kötü davrandığını iddia ederken, oğlu, babasının ve adamlarının onu ciple kaçırıp saldırdıklarını düşünüyordu. Anne, oğlunun vücudunda bulunan normal kırışıkların darp izi olduğunun ve oğlunun böbreğinin kocası tarafından çıkarıldığını ifade ediyordu. Yatırıldıkları koğuştan kaçmayı başardıkları için tedavileri tamamlanamadı ve durumları sonradan takip edilemedi.^[2]

Popüler Kültürden Bir Folie à Deux Örneği

2006 yapımı olan William Friedkin tarafından yönetilen psikolojik korku filmi Bug (Tr: "Böcek") trajik bir geçmişe sahip garson kadın (Agnes) ile eski bir askerin (Peter) bir ilişkiye başlaması çerçevesinde gelişir. Peter'in bizlere sunduğu geçmişi, ikilemler ve garip ayrıntılarla doludur; ancak göze çarpan ana yanılsama, Peter'in derisinde sürünen böceklerin, Agnes ile kaldıkları otel odasını istila etmesidir. Agnes ise yavaş yavaş gerçek ve yanılsamayı birbirine karıştırır. Agnes ve Peter'in yaşadığı durum, paylaşılan psikotik bozukluğun Folie imposée alt alanı olarak incelenir; yani sanrı, ikinci partnere empoze edilmiştir. Eş zamanlı psikozun aksine ,bağımsız olarak aynı sanrılar geliştirilmiştir.^[3]

Toplu Histeri

Toplu histeri bir dizi fiziksel semptomun herhangi bir tanımlanabilir hastalık etkeni, organik bir bozukluk olmaksızın bir salgının ortaya çıkması durumu olarak tanımlanabilir. Histeri salgını, Orta Çağ'dan bu yana tanımlanmaktadır ve bugüne kadar bu salgına örnek teşkil ettiği iddia edilen çeşitli vakalar ileri sürülmüştür.^[4]

Bir toplu histeri vakası olarak kabul edilen Tanganyika gülme salgını (İng: "Tanganyika laughter epidemic"), anlatılara göre, kızlara özel bir yatılı okulda küçük bir öğrenci grubu ile başlayan, başka birtakım sendromu da içeren gülme sendromunun, okula ve bazı köylere yayılması şeklinde gerçekleşmiştir. Bu salgın sonucunda okulun kapatılması kararı alınmıştır. Salgının nedeninin, toplumun içinde bulunduğu bazı ortak stres faktörleri olduğuna inanılmaktadır.