Omikron Varyantı: Neler Biliyoruz ve Nelere Dikkat Edilmeli?

2021 yılının son çeyreğinde COVID-19’un yeni varyantı Omikron'un Güney Afrika’da ortaya çıkması bilim camiasında hem heyecan hem de endişe yarattı. Bazı kaynaklara göre, bu yazının yazıldığı gün itibariyle, yeni enfeksiyonların %80'i bu varyantı taşıyor.

Klinik seyrinin ortalamada %20 civarında daha hafif seyretmesi rahatlatıcı görünüyor; ancak Delta da dâhil, kendisinden önce gelen tüm varyantlardan ve orijinal virüsten çok daha buluşıcı olması, son derece endişe verici bir konu - zira daha hafif semptomları olan çok daha fazla sayıda hasta da, sağlık sistemlerini, hastalığı daha ağır geçiren ama daha az sayıda olan hastalar kadar zorlayabilir. Bu nedenle Omikron varyantının kontrol altında tutulması, sadece COVID-19 hastalarının değil, diğer sebeplerle hastanelere gitmek zorunda kalan kişilerin hayatları için büyük öneme sahiptir.

Semptom Farklılıkları

Delta ile Omikron'un semptomları birbirinden çok farklı olmasa bile, ayırt etmekte kullanılabilecek birtakım farklar bulunmaktadır.

Her şeyden önce Omikron varyantının inkubasyon süresi ortalamada daha kısa gözükmektedir: 3 gün gibi kısa sürede bile belirtilerin ortaya çıktığı görülmüştür; normalde COVID-19 belirtileri 2-14 gün arasında ortaya çıkmaktadır.

Belirtileri daha önceki varyantların yaygın semptomlarından (ateş, öksürük, nefes darlığı, tat ve koku kaybı vb.) bir miktar farklıdır: Tipik görülen üç yeni yakınma arasında gece terlemeleri, cilt döküntüleri ve iştahsızlık bulunmaktadır. Omikron'a yakalananların sadece yarısında klasik COVID-19 yakınmaları bulunmaktadır. Yakınması olmayan hastalarda iştahsızlığın bulunması, bir Omikron belirtisi olabilir.

Bu bağlamda yetişkinlerde genelde aşağıdaki yakınmalar bulunduğu söylenebilir:

• Boğazda gıcıklanma,
• Ateş,
• Hafif yakınmaları,
• Gece terlemeleri,
• İştahsızlık,
• Bulantı,
• Hızlı gelişen halsizlik,
• Diğer varyantlara nazaran daha seyrek tat kaybı (sadece %23’ünde var) ve koku kaybı (sadece %13’ünde var),
• Aşılı hastalarda sinüzit ağrısı, baş ağrısı, burun tıkanıklığı,
• Baş ağrısı (zonklayıcı, sıkıştıran, saplanan)
• Burun akıntısı (etraftaki COVID-19 vakası sayıca fazlaysa bu yakınma da fazladır)
• Hapşırma,
• Öksürük (kuru, non-prodüktif),
• Daha az sıklıkla diğer COVID-19 belirtileri de görülebilir.

Çocuklarda ise şunlara sık rastlanır:

• Dermatit/döküntüler,
• Eklem ağrıları,
• Aşırı yorgunluk ve halsizlik,
• İştahsızlık, barsak sorunları,
• Tat ve koku kaybının olmaması,
• Daha az sıklıkla diğer COVID-19 belirtileri de görülebilir.

Nefes sıkıntısı, göğüs ağrısı, bilinç bulanıklığı, uykuya meyil ve benzeri ağır yakınma ve belirtilerin ortaya çıkması durumunda acilen hastaneye başvurulmalıdır. 

Varyanttan Korunmak İçin Alınabilecek Önlemler

Mevcut bilgiler ışığında aşılama, Omikron varyantı ile en etkin mücadele biçimidir; ancak yeni varyanta karşı etkili bir bağışıklık için mRNA aşılarından 3 doz olunması gerekmektedir. Ayrıca 2 doz ve üzerinde aşıları olanların genellikle ağır bir klinik tablo geçirmedikleri ve yoğun bakıma çok daha az sıklıkla yattıkları görülmektedir.

Ancak yine aşı sonrası geçen süre uzadıkça, bedende bulunan koruyucu antikorların sayısında düşme olmaktadır. Özellikle son aşıdan 5 ay geçtikten sonra, dikkat edilmediği takdirde yeniden COVID-19'a hastalanma riski artmaktadır. Bu nedenle Omikron varyantını kapsayan bir aşının geliştirilmesi elzemdir. Aşı üreticileri, Mart 2022’de kullanıma sunulmak üzere Omikron varyantına etkili olabilecek bir aşı üzerinde çalıştıklarını bildirmektedirler.

Aşılanmanın diğer önemli bir katkısı ise bulaştırıcılğa etkisidir. Net rakamlar henüz net olmasa bile, ilk raporlara göre, aşılı bireylerde antikorlar sayesinde bulaştırıcılıklarının daha kısa olduğu görülmektedir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

PCR testi ile Omikron varyantını tespit edilmesi mümkündür. Bazı PCR testlerinde gözlenen "S-gene dropout" bulgusu ile Omikron varyantının tanısı konulabilmektedir.

Bunlar dışında aşılamalar ile biraz gevşeyen maske, sosyal mesafe, el hijyeni, ortamın havalandırması, ortak kullanım alanlarının temizlenmesi vb. gibi tedbirlerin yeniden gündeme alınması acilen önerilmektedir. 

Türkiye'de Omikron Yönetimi

T.C. Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu önerileri çerçevesinde pozitif vakalarda karantina süresi 7 gün olarak belirlendi. Yakınmalar devam edecek olurs karantina devam edecektir. Erken işe dönmek isteyen hastalarda hastalığının 5. Gününde test yapıp, testin negatif olması beklenir.

Temaslı kişilerde ise son 3 ay içerisinde hatırlatma dozu olmuş kişiler yakın temaslı dahi olsalar karantinaya alınmayacaklardır. Yakınmaları yakından izlenecektir. Aşısı olmayan ya da hatırlatma dozu üzerinden 3 aydan uzun süre geçmiş ise testi pozitif olan hastalara uygulanan karantina koşulları dikkate alınacaktır.

KLİMİK Derneği Önerileri

Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK Derneği), 16 Aralık 2021'de Omikron varyantıyla ilgili olarak, 18 yaşından büyük herkes için geçerli olacak biçimde şu önerilerde bulunmuştur:^[1]

1. Hiç aşılanmamış kişilerin bir ay arayla iki doz BioNTech olduktan en erken 3 ay sonra 3. doz BioNTech aşılarını olmaları önerilir.
2. Hiç aşılanmamış kişilere mRNA aşısı yapıl(a)madığı durumda* Sinovac aşısı ile üç doz (0, 1 ve 4. aylarda) aşılamanın ardından en erken 3 ay sonra hatırlatma dozu yapılması önerilir.
3. Çeşitli nedenlerle primer aşı şeması (Sinovac için 0,1, 4. aylarda 3 doz, BioNTech için bir ay arayla iki doz) yarım kalan kişilerin aşılamalarına kaldıkları yerden devam edilmesi, hatırlatma dozlarının primer şemanın tamamlanmasından en erken 3 ay sonra yapılması önerilir.
4. İki doz BioNTech aşısı olmuş kişilerin 2. dozdan en erken 3 ay sonra hatırlatma dozunu olmaları önerilir.
5. Üç doz Sinovac aşısı olmuş kişilerin son dozdan en erken 3 ay sonra hatırlatma dozlarını (tercihen BioNTech aşısı ile) olmaları önerilir.
6. İki doz Sinovac ve bir doz BioNTech aşısı olanların ikinci doz BioNTech aşılarını son aşıdan en erken 3 ay sonra olmaları önerilir.
7. İki doz Sinovac ardından iki doz BioNTech aşısı (toplam 4 doz aşı) olanlar içerisinde 65 yaşın üzerinde olanlar, bağışıklık yetersizliği olanlar (hastalık veya ilaca bağlı), altta yatan ciddi hastalığı olanlar (böbrek yetmezliği, kalp yetmezliği vb.) ve yüksek miktarda virusla karşılaşma riski olan kişiler (sağlık çalışanları) hatırlatma dozunu, son aşıdan 3 ay sonradan itibaren olabilirler. Bu gruplar dışında kalan kişilerin hatırlatma dozunu 6 aydan önce olmalarına şimdiki bilgilere göre gerek yoktur. Altıncı ayda yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir.
8. Hastalık geçirdikten sonra iki doz BioNTech olanların hatırlatma dozunu 6 aydan önce olmalarına şimdiki bilgilere göre gerek yoktur. Altıncı ayda yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir.
9. Hastalık geçirdikten sonra iki doz Sinovac olanların, hatırlatma dozunu ikinci Sinovac’tan 3 ay sonra (tercihen BioNTech ile) olmaları önerilir.
10. İki doz Sinovac olmasına rağmen hastalık geçirmiş olan kişilerin hastalıktan 3 ay sonra bir doz BioNTech aşısı olmaları, hatırlatma dozlarını bu aşıdan 3 ay sonra yaptırmaları önerilir. mRNA aşısı yapıl(a)madığı durumda* Sinovac aşısı ile hastalıktan 3 ay sonra başlamak üzere üç doz (0, 1 ve 4. aylarda) aşılanmaları önerilir.
11. İki doz BioNTech olmasına rağmen hastalık geçirmiş olan kişilerin hastalıktan en az 3 ay sonra bir doz BioNTech aşısı olmaları önerilir.
12. Aşı şeması tamamlanmadan veya hiç aşılanmadan hastalanmış kişilerin, hastalıktan en erken 1 ay sonra başlayarak 1 ay arayla iki doz BioNTech aşısı olmaları, mRNA aşısı yapıl(a)madığı durumda* Sinovac aşısı ile üç doz (0, 1 ve 4. aylarda) aşılanmaları önerilir.
13. Bağışıklık yetmezliği olan kişilerin inaktif aşı yerine mRNA aşıları ile aşılanmaları önerilir. Bu kişiler 1 ay arayla 3 dozdan (BioNTech) oluşan primer aşı şemasını tamamladıktan sonra ek dozların sayısı ve zamanlamasının belirlenmesi için İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji uzmanlarına başvurmaları önerilir.

* Aşıya erişmede güçlük, aşı içeriğine anafilaktik tipte alerjik yanıt, kişinin tercih etmemesi vb. durumlar.

Sonuç

İlk klinik gözlemlere göre, Omikron varyantı daha hafif yakınma ve belirtilere neden olduğu belirtilse de mevcut Delta varyantından çok daha bulaşıcı olduğuna dikkat çekilmektedir. Hastalığı geçirmiş olanlarda ya da üç aydan daha uzun süre önce en son aşısını olmuş kişilerde daha sık hastalığa neden olduğu görülmektedir. Aşılamalara yoğun bakıma yatış ve ölüm konusunda koruyucu olduğu bildirilse de yine de bağışıklık sistemi zayıf kişilerde önemli sorunlara, hatta ölüme neden olabilmektedir.

Omikronun hızla yayılması da bu risk gruplarına bulaşmanın daha hızlı olacağı anlamına gelmektedir. Buna bağlı olarak, orta şiddette vaka sayısında da artış beklenmektedir. Bu nedenle hastane ve yoğun bakım kapasitelerinin de kısa sürede dolması ve sağlık sisteminin felç olması olasılıklar dahilinde gözükmektedir.

Tüm bu nedenlerle, Omikron varyantına yönelik yukarıda sayılan önerilerin yerine getirilmesi yanı sıra, e-Nabız'da 3. doz aşıları tanımlanan kişilerin derhal aşılarını yaptırmaları önerilmektedir. Mevcut aşılar halihazırda elimizde bulunan en önemli koruyucu enstrümanlardır.