Neolitik Dönemde İnşa Edilen Anıt, O Dönemdeki İnsanların Zekasını Gözler Önüne Seriyor!

İspanya'nın güneyinde, devasa taş bloklar ve sütunlar üzerine kurulmuş, toprakla kaplı dev bir anıt 6000 yıldır yağmura, rüzgara ve depremlere karşı koyuyor. Menga Dolmeni adı verilen bu anıt 1840'larda ilk kez incelenmeye başlandığından beri arkeologların ilgisini çekiyor. Okuma yazma bilmeyen mimarlar bu kadar sağlam bir yapıyı nasıl tasarladılar ve inanılmaz derecede ağır malzemeler kullanarak nasıl inşa ettiler?

Araştırmacıların Science Advances dergisinde yayınladıkları çalışma, Menga'yı inşa edenlerin mühendislik ve bilimsel ilkeler konusunda, tarih öncesi insanların genellikle sahip olması beklediğimizden çok daha sofistike bir anlayışa sahip olduklarını savunuyor.^[1] Yazarlara göre yapıyı inşa edenlerin sergilediği mühendislik, günümüz bilim insanlarının sorunları çözme yöntemine benzer şekilde deneme, yanılma ve öğrenme sürecini yansıtıyor.

Malta Üniversitesi'nde mimar ve yapı mühendisi olan Alex Torpiano, Menga gibi anıtların bize belki de Neolitik devrindeki insanların sahip olduğu zeka miktarını yanlış hesapladığımızı düşündürdüğünü söylüyor.

Bu tür yapılar, bizim gelmiş geçmiş en büyük uygarlık olduğumuz düşüncesine hemen atlamamamız gerektiğine dair bize bir ders veriyor.

Megalit adı verilen dev anıtlar, Avrupa'da yaklaşık M.Ö. 7000'de başlayan ve bitkilerin ve hayvanların evcilleştirilmesinin ilk dönemlerine denk gelen Neolitik dönemin karakteristik özelliklerindendir. Menga, bu anıtların içinde en büyük ve en ince olan yapı. 32 kireçtaşı kayadan oluşan yapının kütlesi toplamda 1140 ton civarında. Hatta yapıdaki taşlardan biri, tek başına 150 ton kütlesiyle tarih öncesi Avrupa'da döneminde taşınan en büyük taşlardan biridir. Bu yapının sağlamlığını çatılı ve duvarlı yapısı hâlen neredeyse tamamen sağlam olmasından anlayabilirsiniz. Arkeologlar, Menga'nın tam olarak ne için kullanıldığından emin olmasa da benzer Neolitik yapıların genellikle mezar olarak kullanıldığını belirtiyorlar. Sevilla Üniversitesi'nde tarih öncesi uzmanı olan Leonardo García Sanjuán, şöyle anlatıyor:

Bugün hiçbir mühendis 6000 yıl önce mevcut olan kaynak ve araçlarla bu anıtı inşa edemezdi.

Sanjuán ve ekibi, bu insanların bunu nasıl başardığını merak etti ve araştırmaya koyuldu. UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan anıt için kazı izni almak zor olduğundan araştırmacılar, ipçularını daha önceki kazılara ait arşivde tutulan yayınlanmamış yüzlerce fotoğraf ve kayıtlarında aradı. Ayrıca 2005 yılında yapının iç kısmının lazerle taranmasıyla elde edilen verilerden de faydalandılar ve 32 dikili taşın temel kayaya nasıl yerleştirildiğine, hangi yöne bakacak şekilde konumlandırıldığına ve birbirleriyle ve tavanla nasıl bağlantı kurduklarına odaklandı.

Çalışmada ekip Menga'nın inşaatçılarının duvar taşlarının üçte birinden fazlasını istikrar sağlamak amacıyla ana kayaya derinlemesine gömdüğünü belirtiyor. 32 taşın yerleştirilme sırasını incelediklerinde, bu taşların birbirine tıpkı Tetris parçaları gibi geçtiğini keşfettiler. Sanjuán, Bloklar son derece özenle yerleştirilip birbirine geçirildiğini, böylece taşların hem birbirlerini hem de tüm yapıyı desteklediğini söylüyor. İnşaatı yapanlar güçlendirme ve su geçirmezlik sağlamak için çatıya daha küçük taşlar ve toprak yığmış. Tavanda kullanılan en ağır taş olan 150 tonluk taşın hafif bir kavisi var, bu da yükü yanlara dağıtarak Menga’yı kemer prensibini kullandığı bilinen en eski yapı haline getiriyor.

Şimdiki ve önceki araştırmacıların yaptığı incelemelerde bulunan fosilleşmiş alg, kabuklular ve yumuşakçalara ait küçük parçalar; taşların güneybatıda yaklaşık 850 metre uzaklıktaki bir tortul kaya ocağından geldiğini gösteriyor. Bu taş ocağı, Menga'dan yaklaşık 50 metre daha yüksek bir rakımda yer alıyor. Yani inşaatçılar bu devasa taşları yokuş aşağı bir şekilde taşımış olmalı. Diğer araştırmacılar, taşların muhtemelen kütüklerin üzerinde yuvarlanarak taşındığını öne sürerken şimdiki çalışmanın yazarları taşların daha yumuşak bir şekilde taşınmasını sağlamak için kızakların kullanmasının daha etkili olmuş olabileceğini savunuyorlar.

Sanjuán ve ekibine göre tüm bu bulgular, Menga'yı inşa edenlerin sadece uzman seviyede lojistik ve planlama becerilerine değil, aynı zamanda yapılar ve malzemeler hakkında sofistike bir anlayışa sahip olduklarını da gösteriyor. Onlar mevcut kayaların jeolojik özelliklerini ve konumlarını, sürtünme, yük taşıma kapasitesi, kütle gibi ayrıntılı fiziksel özellikleri anlıyorlar ve inşaatta bu bilgileri kullanıyorlardı. Tüm taşları birbirine oturturken geometriye de hakimlerdi. Sanjuán, şöyle anlatıyor:

Geçmişte bunu bilim olarak adlandırmakta tereddüt ettik çünkü önyargılarımız vardı. Tarih öncesi toplumları buna layık görmüyorduk ve bilime sahip olabilecek bir kapasitede olmadıklarını düşünüyorduk.

Torpiano da Menga gibi megalitleri yapmak için o zamanın mühendislerinin yüzlerce yıl boyunca biriktirmiş olması gereken deneyim ve bilgi gerektiği konusunda hemfikir.

Iowa Üniversitesi'nde arkeolog olan ve çalışmada yer almayan Katina Lillios, Menga'nın Neolitik dönemindeki insanların bilimsel düşünce tarzına bir bakış sunduğunu kabul ediyor, ancak bunun anıt inşaatı ile sınırlı olmadığını vurguluyor. Lillios, tarih öncesi bilimsel bilgilerin ateş yakma, çömlek yapma, taş aletler ve giysi üretme gibi faaliyetleri de kapsadığını söylüyor:

Bütün bunlar, sorunları çözmek için fiziksel dünya ile sistematik bir şekilde etkileşime girmek anlamına geliyor.

Ancak yine de Torpiano bunu yorumlarken dikkatli olunması gerektiği konusunda uyarıyor:

Megalit inşaatının her yönünü bilimsel bilgiye atfederken biraz dikkatli olmanız gerekiyor. Örneğin, çalışmamızda diğer megalitlerde duvarların altlarının ana kayaya oturtmak için daraltılmasının insanların bilerek planlamadığını, erozyondan kaynaklandığını tespit ettik.

Geride hiçbir plan bırakmadıkları için inşaatçıların niyetlerini anlamak zor olabilir. Ancak Sanjuán onların dehasının taşların kendisine yazılı olduğunu belirtiyor:

O dönemdeki insanlar yazı yazmayı bilmediği için bilgi ve deneyimleri sonsuza denk kayboldu. Ancak yine de bir kayıt bıraktılar: Menga.