Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Memelilere Özgü Hücreler: Von Economo Nöronları!

Memelilere Özgü Hücreler: Von Economo Nöronları! Courtesy of the University of Chicago
İnsan ve şempanzenin beyin büyüklüklerinin karşılaştırılması
5 dakika
3,312
Tüm Reklamları Kapat

Evrimsel süreçte, özellikle homininlerin (ortak atalarla birlikte tüm insansılar) kendi varoluşlarını fark etme süreci, diğer beyin hücrelerinden farklı bir gelişim gösteren tek bir özelleşmiş beyin hücresi tipine bağlanabilir. Bu beyin hücresi, evrimsel süreçte nispeten yeni evrimleşmiş olarak kabul edilebilir ve bu gelişme özellikle insansı primatlarda ve vücutlarının büyüklükleriyle kıyaslamalı olarak büyük beyne sahip memelilerde özfarkındalığı sağlamıştır.

Avustralyalı nörolog Konstantin von Economo’nun, 1926 yılında keşfettiği, diğer nöronlardan farklı bir morfolojiye sahip olan bu nöronlara von Economo nöronları veya kısaca VEN’ler denmektedir. VEN’ler normal nöronlardan yaklaşık 4 kat daha büyük olup spesifik bir şekle sahiptirler. Özel olarak fuziform (iğsi) şekilli olduklarından “iğsi nöronlar” olarak da adlandırılabilmektedirler. VEN'ler tek bir yönde tek bir apikal akson (sinyalleri ileten dallanma) ve kademeli olarak sivrilen büyük bir iğ şeklindeki soma (veya gövde) ile karakterize edilen spesifik bir memeli kortikal nöron sınıfıdır. Diğer kortikal nöronlar birçok dendrite sahip olma eğilimindedir ve VEN'lerin bipolar şekilli morfolojisi bu durumda karakteristiktir.

Tüm Reklamları Kapat

Normal piramidal nöron (a) ve von Economo nöron tipinin (b) morfolojileri
Normal piramidal nöron (a) ve von Economo nöron tipinin (b) morfolojileri
Dendritic architecture of the von Economo neurons

VEN’ler ön kortekse “sunum nöronları” olarak kabul görmektedir ve komşuları olan normal piramidal nöronlardan daha büyük olup daha hızlı sinyal iletiminde bulunurlar. Piramidal nöronların küçük bazal dendrit dizilerine nazaran daha geniş ve tekli bir bazal dendrit alanı kaplarlar. VEN’lerin evrimsel süreçte bu geniş ve tekli bazal dendritleri oluşturmaları, piramidal nöronların, gelişimleri sırasında bazal dendritlerinin gelişmesini birincil bileşende yoğunlaştırarak sekonder ve tersiyer dallanmayı baskılamak üzere gelişen bir modifikasyona bağlanabilir. Bu geniş ve tekli bazal dendritler sinyalleri daha hızlı iletmekte ve dolayısıyla büyük hacimli beyinlerin daha verimli çalışmasını sağlamaktadır.

VEN'ler hakkında von Economo'dan sonra kayda değer incelemelerde bulunan diğer bir isim John Allman'dır. Allman ve çalışma arkadaşları, 1999 yılında özellikle büyük maymunlar, Afrika filleri ve büyük deniz memelilerinin beyinlerinde von Economo nöronlarına rastladılar. Daha sonra makak maymunları ve rakunlarda da gözlendi. Bu gelişme o yıllarda büyük bir keşif niteliğindeydi çünkü VEN'lerin geçmişte yalnızca büyük maymunlar, insanlar ve insansılarda bulunduğu düşünülüyordu. Afrika filleri, balina ve yunus türlerinde VEN'lerin keşfedilmesi, bu canlıların da insana benzer bilişsel farkındalık yaşadığını göstermeliydi. Daha sonra yapılan deneyler sonucu, büyük beyinlere sahip olan memelilerin bahsedilen bilişsel farkındalığı tam anlamıyla deneyimleyemeseler bile yine de bir özfarkındalığa ve çevrelerinin bilincinde olma yeteneklerine sahip olabilecekleri anlaşıldı.

Tüm Reklamları Kapat

Bir insan ve bir Afrika fili beynindeki nöron bilgileri ve VEN sayıları.
Bir insan ve bir Afrika fili beynindeki nöron bilgileri ve VEN sayıları.
Research Gate

Bu çalışmaların sonucunda von Economo nöronlarının büyük maymunlarla ortak atalarımızda yaklaşık 15-20 milyon yıl önce evrimleşmeye başladığı keşfedilmiş ancak filler ve deniz memelileri ile ortak bir nokta tam olarak belirlenememiştir. Büyük olasılıkla yakınsak evrim ürünü olduğu düşünülüyor. Bu bağlamda bizimle ortak atası bulunmayan büyük cüsseli memeli canlıların aynı ölçüde büyük beyinlere sahip olanlarında ise, kendi ortak atalarında bu nöronların yine aynı amaç uğruna evrim geçirdiği sonucuna varılmıştır. Yani büyük beyne sahip memeli canlılarda, beyinlerini yüksek çevre bilincine ait bir şekilde çalıştırabilmek ve birbirlerini tanıyıp sosyal birliktelikler kurabilmek adına bu özelleşmiş nöronlar evrimleşmiş olabilir. İnsanlardaki VEN sayısının deniz memelilerinden 3 kat fazla olabileceği düşünülüyor!

VEN’ler çoğunlukla beyinde ön singulatta ve ön insulada dağılım gösterirler. Prefrontal kortekste de bulunmaktadırlar, ancak beynin diğer bölümlerinde rastlanmamıştır. İnsansı primatlarda ön insula ve ön singulat, özellikle gelişmiş organizmaların sahip olduğu, fiyolojik homeostazı sağlama amaçlı (vücut dengesini sağlama) duyusal girdileri işlemekle görevlidir. Örneğin kaşıntı, ağrı-acı, tensel temas, sıcaklık ve soğukluk gibi hisler beynin bu bölümlerinde değerlendirilir. Bu bölgelerin aynı zamanda çeşitli duygular karşısında da aktif hâle geldiği görülmüştür.

Beyinde yoğun VEN dağılımına sahip ön singulat ve ön insula bölgeleri.
Beyinde yoğun VEN dağılımına sahip ön singulat ve ön insula bölgeleri.
Smithsonian Magazine

Ayrıca yoğun bir şekilde VEN içeren ön insula ve ön singulat bölgelerinin bu yaşamsal fonksiyonları yerine getirmenin yanında, özfarkındalığı sağlama ve kritik durumlarda karar verme fonksiyonlarından da sorumlu olduğu keşfedilmiştir. Bu durumun insanlar ve insansılarda keşfedilmesi üzerine VEN’lere, “insanı insan yapan nöronlar” bile denmiştir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

VEN’lerin çeşitli nöropsikiyatrik hastalıklarda rol aldığı bilinmektedir. Özellikle fronto-temporal demansın (bunama) başlangıç aşamalarında VEN’ler saldırıya uğrar. Fronto-temporal demans, beynin en çok VEN barındıran bölgelerinde meydana geldiği için bu zihinsel bozuklukta empati, sosyal farkındalık ve öz kontrol devre dışı kalır. Burada ön singulatta yer alan VEN’lerin %74’ü yok olmuştur ve kalan VEN’ler de çoğunlukla işlevsizdir.

Fronto-temporal demans açısından frontal (ön) ve temporal (yan) loblarında gerçekleşen gözle görülür atrofi (küçülme).
Fronto-temporal demans açısından frontal (ön) ve temporal (yan) loblarında gerçekleşen gözle görülür atrofi (küçülme).
Case Western Reserve University

Fronto-temporal demans normal demans aksine genç yaşlarda ortaya çıkabilmekte ve zamanla hastalık tablosu kötüleşmektedir. 50'li, 60'li ve hatta 20'li yaşlarda veya 80'li yaşların sonlarında gelişmeye başlayabilmektedir. Alzheimerdan farklı olarak hafıza yitiminden ziyade, frontal ve temporal lobda gerçekleşen fonksiyon kaybı sonucu dil işlevinde azalma ve davranış bozuklukları ile karakterizedir. Bu bölgelerde ölen nöronlar, çoğunlukla VEN'ler yıllar geçtikçe kötüleşen bir demans tablosuna neden olmaktadır. Fronto-temporal demans VEN'ler dışındaki komşu nöronları genellikle etkilememektedir. Hastalığın yalnızca VEN'leri hedef aldığını ve bu yüzden bireyin sosyal fonksiyonlarında büyük kayıplar yaşandığı düşünülmektedir.

Sonuç olarak von Economo nöronları, çoğu bilim insanına göre "bizi biz yapan" özelleşmiş hücreler ve bu hücreler herhangi bir şekilde zarar gördüğünde insan olmanın başlıca gerektirdiği fonksiyonlar yok oluyor. Yaklaşık 13 milyon yıl önce ortak atalarımızda, günümüz Homo sapiens'e ulaşabilmek için başlayan zihinsel evrim sayesinde seçilim gösteren bu özel hücreler, modern insan beynini oluşturdu ve gelişmiş bilişsel yetenekleri ortaya çıkararak insanı diğer canlılardan farklı hâle getirdi. Bu yetenek bizi özel kılsa da dünyadaki diğer memeli canlıların da bu yeteneği sergiliyor olmaları, onlardan aslında o kadar da farklı olmadığını gösteriyor.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
30
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 11
  • Bilim Budur! 7
  • Merak Uyandırıcı! 7
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 6
  • Muhteşem! 5
  • İnanılmaz 4
  • Güldürdü 3
  • Umut Verici! 2
  • İğrenç! 2
  • Üzücü! 1
  • Korkutucu! 1
  • Grrr... *@$# 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: NCBI | Arşiv Bağlantısı
  • John M. Allman. The Von Economo Neurons In Fronto-Insular And Anterior Cingulate Cortex. (12 Ağustos 2020). Alındığı Tarih: 12 Ağustos 2020. Alındığı Yer: NCBI | Arşiv Bağlantısı
  • K. K. Watson, et al. (2006). Dendritic Architecture Of The Von Economo Neurons. Neuroscience, sf: 1107-1112. doi: 10.1016/j.neuroscience.2006.04.084. | Arşiv Bağlantısı
  • J. M. Allman, et al. (2011). The Von Economo Neurons In Fronto-Insular And Anterior Cingulate Cortex. Annals of the New York Academy of Sciences, sf: 59. doi: 10.1111/j.1749-6632.2011.06011.x. | Arşiv Bağlantısı
  • R. D. Hodge, et al. (2020). Transcriptomic Evidence That Von Economo Neurons Are Regionally Specialized Extratelencephalic-Projecting Excitatory Neurons. Nature Communications, sf: 1-14. doi: 10.1038/s41467-020-14952-3. | Arşiv Bağlantısı
  • Smithsonian Magazine. Brain Cells For Socializing. (12 Haziran 2009). Alındığı Tarih: 12 Ağustos 2020. Alındığı Yer: Smithsonian Magazine | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 13:20:40 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9149

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
J. M. Allman, et al. Memelilere Özgü Hücreler: Von Economo Nöronları!. (12 Ağustos 2020). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/9149
Allman, J. M., Erdem, C., Türkoğlu, P. (2020, August 12). Memelilere Özgü Hücreler: Von Economo Nöronları!. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/9149
J. M. Allman, et al. “Memelilere Özgü Hücreler: Von Economo Nöronları!.” Edited by Pedram Türkoğlu. Evrim Ağacı, 12 Aug. 2020, https://evrimagaci.org/s/9149.
Allman, John M.. Erdem, Cansu. Türkoğlu, Pedram. “Memelilere Özgü Hücreler: Von Economo Nöronları!.” Edited by Pedram Türkoğlu. Evrim Ağacı, August 12, 2020. https://evrimagaci.org/s/9149.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close