Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Mantarlar (Fungi)

Mantarlar (Fungi) Pedram Türkoğlu
Polyporaceae sp.
7 dakika
45,783
Tüm Reklamları Kapat
Mantarlar
  • Bilimsel Adı Fungi
  • Halk Arasındaki Türkçe Adı Mantarlar
  • Halk Arasındaki İngilizce Adı Fungi
Taksonomi
  • Bu içerik, Evrim Ağacı'nın tür gözlemleri ve türlere dair bilgileri barındıran Yaşam Ağacı projesinin bir parçası olarak hazırlanmıştır.
  • Gözlem Ekle

Tanım ve Genel Bilgiler

Mantar (Latince: fungus: mantar, fungi: mantarlar), makro mantarların yanı sıra maya ve küf gibi mikroorganizmaları da içeren ökaryotik organizma grubunun herhangi bir üyesidir. Mantarlar Fungi alemi içerisinde sınıflandırılırlar. Çok hücreli veya tek hücreli olabilen bir ökaryotik alemdir. Klorofil taşımazlar, heteretrofturlar. Çoğu parazit ya da saprofittir. Binlerce mantar türü olmasına rağmen insanlarda 100 kadarı enfeksiyon etkenidir.

Bakterilerin peptidoglikan hücre duvarları aksine mantarların hücre duvarları kitin, mannan ve glukandan oluşur. Kitin (N-asetil glukozamin’in bir homopolimeridir) antibiyotiklerden etkilenmez. Ayrıca mantarlar hücre duvar yapılarında endotoksin bulundurmazlar ve bakteriler gibi ekzotoksin üretemezler. Sitoplazma zarında sterol (steroid+alkol) bulunur. Hayvanların hücre zarındaki sterol yapısı 27 karbonlu kolestrol halindedir. Kolestrol, hayvan hücreleri için oldukça önemlidir. Hücre zar yapımı için gereklidir ve kolestrolün yan zincirlerindeki karbon atomlarında kısalma ve hidroksil gruplarının eklenmesi sonucu steroid hormonlar sentezlenir. Mantarlarda ise sterol, ergosterol ve zymosterol yapısındadır.

Coprinopsis picacea, Samsun.
Coprinopsis picacea, Samsun.
Gökhan Eren

Mikroskobik mantarlar, üreme açısından monomorfik ve dimorfik olmak üzere 2 ana gruba ayrılır. Monomorfik üreyenler de kendi aralarında küf ve maya olmak üzere ikiye ayrılırlar. Küfler, flamentöz (ipliksi) yapıdadırlar. Dış yüzeye doğru uzantılar halinde hif, miçelyumlar (hiflerin bir araya gelmesi) veya koloni yaparlar. Hifler, uzantıyla gelişen ince, tübüler yapılardır. Hifler de septalı (bölmeli) ya da septasız (bölmesiz) olmak üzere ikiye ayrılırlar. Mayalar, daha çok gram (+) bakterilere benzerler. Tomurcuklanarak ürerler ve mayalarda hif gözlemlenmez. Ancak bazen mayalar hif benzeri bitişik tomurcuklanarak spor yapabilir. Buna da psödohif (yalancı hif) yapabilirler. Dimorfikler ise çevre şartlarına göre küf veya maya gibi davranabilirler. Doğal ortamda (25°C) küf gibi davranırken, vücut sıcaklığında (36,5°C) maya gibi davranırlar. Bu tür mantarlar çoğunlukla sistematik enfeksiyonlara neden olurlar.

Mantarları bitkilerden, bakterilerden ve bazı protistlerden farklı bir aleme yerleştiren bir özelliği de, hücre duvarlarında kitin içermesidir. Hayvanlara benzer şekilde, mantarlar heterotroflardır; yiyeceklerini çözünmüş molekülleri emerek, genellikle sindirim enzimlerini çevrelerine salgılayarak alırlar. Mantarlar fotosentez yapmazlar. Mantarlar ekolojik sistemin başlıca ayrıştırıcılardır.

Tüm Reklamları Kapat

Sarcoscypha coccinea, Samsun.
Sarcoscypha coccinea, Samsun.
Gökhan Eren

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Mantarların yaklaşık 1.5 milyar yıl önce ökaryotlar içerisinde evrimleştiği düşünülüyor. Fakat karaya hakimiyet kurmalar Kambriyen Dönemi'ne yani yaklaşık 500 milyon yıl öncesine varıyor. Ne yazık ki fosilleşmeleri çok zor olduğu için omurgalılar kadar izlenemiyor.

Yeni yapılan çalışmalar, bütün mantarların eşeyli ve eşeysiz üreyebildiğini gösteriyor. Son yıllarda Deuteromycetes türlerinin eşeysiz sporlar oluşturamayacağını düşünüyorduk. Ancak yeni bulgular onların da eşeyli/eşeysiz spor oluşturabildiği yönünde. 5 kola ayrılır: Zygomycetes, Deuteromycetes, Basidiomycetes, Ascomycetes ve Mycophycophyta.

Çoğunlukla mantarların bitki olduğu düşünülse de, yapılan moleküler çalışmalar genetik olarak hayvanlara daha yakın olduğunu göstermektedir. Mantarlar organik maddenin ayrışmasında ve çevrede besin döngüsü ve alışverişinde önemli bir rol oynar. Mantarlar uzun zamandır doğrudan insanlar için gıda kaynağı olarak kullanılmıştır (mayalayıcı madde olarak, şarap, bira gibi çeşitli gıda ürünlerinin fermantasyonunda).

Polyporaceae sp. Zonguldak.
Polyporaceae sp. Zonguldak.
Pedram Türkoğlu

Mantarları inceleyen biyolojinin alt bilim dalına mikoloji denir. Mikoloji, 17. yüzyılda mikroskobun gelişiminden sonra sistematik hale gelen nispeten yeni bir bilimdir. Mantar sporları ilk olarak 1588'de Giambattista della Porta tarafından gözlenmiş olsa da, mikolojinin gelişimindeki çığır açıcı gelişme, Pier Antonio Micheli'nin 1729 yılında yayımladığı ''Nova plantarum genera'' adlı eser olduğu kabul edilmektedir. Carl Linnaeus tarafından Species plantarum (1753) eserinde tanıtılan binom isimlendirme sisteminin kullanımını genişleten Hollandalı Christian Hendrik Persoon (1761-1836), modern mikolojinin kurucusu sayılabilecek beceriye sahip mantarların ilk sınıflandırmasını oluşturdu. Daha sonra, Elias Magnus Fries (1794-1878), günümüzde taksonomistler tarafından halen kullanılan metotları, spor renk ve mikroskobik özellikleri kullanarak mantarların sınıflandırılmasını daha da geliştirmiştir. Moleküler genetikteki gelişmeler, DNA analizinin taksonomiye dahil edilmesinin önünü açtı, bu da morfoloji ve diğer özelliklere dayanan tarihsel gruplamalara meydan okumuş ve son yıllarda yapılan filogenetik çalışmalar, mantar (fungi) aleminin yeniden şekillenmesine neden olmuştur. Taksonomistler tarafından yaklaşık 120.000 mantar türü tanımlanmıştır, ancak mantarlar aleminin küresel anlamda biyolojik çeşitliliği tam olarak anlaşılmamıştır. 2017 yılı tahmini, 2.2 ila 3.8 milyon tür olabileceğini öne sürüyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Lycoperdon perlatum, Samsun.
Lycoperdon perlatum, Samsun.
Pedram Türkoğlu

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Mantarlar geniş bir dağılıma sahiptir ve derin deniz çökeltilerinin yanı sıra, yüksek tuz konsantrasyonlu veya iyonlaştırıcı radyasyonlu alanlar gibi aşırı ortamlar da dahil olmak üzere çok çeşitli habitatlarda yetişirler. Birçoğu karasal ortamlarda yetişse de, bazı türler kısmen veya yalnızca sucul ortamlarda yaşar, örneğin amfibi popülasyonlarında dünya çapındaki düşüşün sorumlusu olan bir parazit mantar olan Batrachochytrium dendrobatidis türüdür.

Davranış ve Etoloji

Mantarlar gelişmek için; nem, sıcaklık, 4-7 arası pH, oksijen, az miktarda ışığa ihtiyaç duyarlar. Birçok yabani mantar doğadan toplanıp yenebilir ve çoğunun kültür türlerinden daha lezzetli olduğu söylenir. Fakat doğal yetişmiş mantarları toplayan kişi bu konuda uzman olmadığı takdirde zehirlenme ve ölümlerle karşılaşılabilir. Çünkü bazı mantarların çok küçük bir miktarı bile insanı öldürecek kadar zehirlidir. Zehirli mantarları zehirsizlerden ayırmak için genel bir kural yoktur. Yenebilen ve zehirli, mantarlar yan yana yetişebilirler. Bazı yenebilen ve zehirli türler birbirine o kadar benzer ki bunu ancak bir mikolog ayırt edebilir. Zehirli mantarların tadı yenebilen mantarlarınkinden çok farklı değildir. Rengi, kokusu ve tadı ile bir mantarın zehirli olup olmadığı anlaşılamaz.

40x büyütme altında sporangium keseleri, BEÜN Tıp Fakültesi.
40x büyütme altında sporangium keseleri, BEÜN Tıp Fakültesi.
Pedram Türkoğlu

Mikroskobik mantarların üremek için genelde 20 – 35°C sıcaklık aralığını tercih ederler. Genelde ışık, üremelerini baskılar. Daha çok 5 – 7 pH aralığını tercih ederler. Üredikleri ortamda uygun nem ve oksijen konsantrasyonu gerekir. Gelişmeleri için çeşitli aminoasitlere, inorganik madde ve tuzlara da ihtiyaçları vardır. Mantarlar, çeşitli kimyasal ve fiziksel dış etkenlere karşı oldukça dirençlidirler. Koloni oluşturan mantarlar, makroskobik olarak tanınmalarına yardımcı olan çeşitli pigmentler yapabilirler. Bazı mantarlar üremeleri sırasında çeşitli antibiyotikler yaparlar (bkz: Penicilium notatium-penisilin). Hatta bazı mantarlardan çeşitli toksinler elde edilmiştir (bkz: Aspergillus flavus-Aflatoksin). Bazı mantarlar besinlerini ortama saldıkları rizoid denilen organelleri ile alırlar. Bir hayvanın esansiyel bir dokusunda sporangium ve rizoid yapmış mantarlar gözlemlenirse, o ekstremitenin (uzvun) ampütasyonu (cerrahi yöntemle kesilip alınması) şarttır. Fakat bağışıklık sistemi normal olan bireylerde bu kadar ağır mantar enfeksiyonu beklenmez.

Mantarlarda spor oluşturma eşeysiz ve eşeyli olarak ayrılır. Eşeysiz üreme fazında ilk çeşit olarak kese içerisinde endospor oluşturabilirler. Bu yapıya sporangiospor, içinde endosporları taşıyan keseye de sporangium denir. İkinci çeşit olarak tallik konidiumlar oluşturabilirler. Bu yapı da morfolojik olarak kendi içerisinde artrokonidium ve klamidyokonidium olmak üzere ikiye ayrılır.

Tüm Reklamları Kapat

Eşeyli üreme fazında ilk çeşit olarak kalın duvarlı tek, büyük sporlarlar oluşturabilme vardır. İki gametangia birleşip ortada bir zigot benzeri yapı oluştururlar. Bu yapıya zigospor denir. İkinci çeşit olarak askosporlar vardır. Eşeysiz üreme fazında ilk çeşit olarak kese içerisinde endospor oluşturabilirler. Bu yapıya sporangiospor, içinde endosporları taşıyan keseye de sporangium denir. İkinci çeşit olarak tallik konidiumlar oluşturabilirler. Bu yapı da morfolojik olarak kendi içerisinde artrokonidium ve klamidyokonidium olmak üzere ikiye ayrılır.

Mycena seynii, Samsun.
Mycena seynii, Samsun.
Gökhan Eren

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Mantarların insan ve hayvanlarda oluşturduğu hastalıklara genel anlamıyla "mikoz" denir. Mantar sporları havaya karışarak insanda alerji ve astıma sebep olabilirler. Bitkilerde de parazitik mantarlar hastalıklara neden olabilirler. Bazı mantar türleri bitkiler üstünde yaşar ve besinini bitkilerden sağlar.

Mikroskobik mantarlar, insanda yerleştiği vücut bölgesine göre klinikte sınıflandırılırlar. Yüzeysel deri enfeksiyonu yapan mikozlar (mantarlar), kutanöz (deri) enfeksiyonu yapan mikozlar, deri altı (subkutanöz) enfeksiyonu yapan mikozlar, sistematik enfeksiyon yapan mikozlar ve opportunistik (fırsatçı) enfeksiyon yapan mikozlar. Bazıları zaten normal vücut floramızda bulunurlar (bkz. Candida). Ancak bulundukları dokuya göre evrimleşmişlerdir. Herhangi bir fiziksel travma sonucu doku üzerindeki lokasyonları bozulabilir, başka bir dokuya taşınırlarsa patojenik (hastalık yapıcı) etki yaratabilirler. Ya da herhangi bir nedenden ötürü immün sistem baskılanırsa (AIDS, genetik, kronik steroid tedavi) yine patojenik etki yaratabilirler. Bu yüzden bunlara opportunistik (fırsatçı) enfeksiyon yapan mikozlar denir. Mantar sporları doğada yaygın olarak bulunurlar ve solunum yoluyla vücuda alınabilirler. Kapalı ortamlarda genelde daha yaygın spor vardır. Yerleştiği dokuya göre enfeksiyon veya alerji gibi klinik tablolar oluşturabilirler.

40x büyütme altında küf mantarı hifleri, BEÜN Tıp Fakültesi.
40x büyütme altında küf mantarı hifleri, BEÜN Tıp Fakültesi.
Pedram Türkoğlu

Ayrıca, mantarlar hakkındaki yanlış inançlar da zehirlenme olaylarını arttırıcı etki yapar. Zehirli mantarları salyangozların yemediği, ağaçlarda yetişen mantarların zehirsiz olduğu, mantarı yoğurtla yemenin zehirlenmeyi önlediği, zehirli mantarların iç kısmının koparılınca mavileştiği ve kurutulmuş mantarların zehirlemediği gibi bilgiler yanlıştır. Bu bilgilere güvenerek mantar yemek kesinlikle doğru değildir. Bazı mikotoksik mantarlar Vietnam ve Afganistan'da biyolojik silah olarak kullanılmıştır.

1940'lardan bu yana, mantarlar antibiyotik üretimi için kullanılmıştır ve yakın zamanda mantarlar tarafından üretilen çeşitli enzimler, endüstriyel olarak ve deterjanlarda kullanılmaktadır. Mantarlar ayrıca yabancı otları, bitki hastalıklarını ve böcek zararlılarını kontrol etmek için biyolojik böcek ilaçları olarak da kullanılır. Birçok tür, insanlar ve hayvanlar için toksik olan, alkaloidler ve polietitler gibi mikotoksinler adı verilen biyoaktif bileşikler üretir. Bazı türler psikotropik bileşikler içerdiğinden eğlence amaçlı veya dini törenlerde kullanılmıştır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
50
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 14
  • İnanılmaz 6
  • Merak Uyandırıcı! 6
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • Grrr... *@$# 4
  • Muhteşem! 2
  • Umut Verici! 2
  • Korkutucu! 2
  • Bilim Budur! 1
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 1
  • İğrenç! 1
Kaynaklar ve İleri Okuma
Sıkça Sorulan Sorular

Mantarlar, biyolojik sınıflandırmada Fungi alemi içerisinde yer alırlar.

Mantarların hücre duvarları kitin, mannan ve glukandan oluşur.

Mantarların hücre zarında sterol bulunur. Streol özellikle ergosterol ve zymosterol şeklinde görülür.

Mikroskobik mantarlar, üreme şekillerine göre monomorfik ve dimorfik olmak üzere iki ana gruba ayrılır.

Mantarları inceleyen bilim dalına mikoloji adı verilir.

Mantarlar, hücre duvarlarında kitin içermeleri ve heterotrof olmaları nedeniyle bitkilerden, bakterilerden ve bazı protistlerden ayrı bir alemde sınıflandırılırlar.

Mantarların spor oluşturma süreçleri eşeysiz ve eşeyli olmak üzere ikiye ayrılır. Eşeysiz üreme genellikle sporların üretimi ve yayılması ile gerçekleşir. Bu sporlar mantarın genel yapısından ayrılır ve yeni bir mantar oluşturmak üzere başka bir yere taşınır. Eşeyli üreme ise genellikle iki farklı türün hiflerinin (mantarın filamanları) birleşmesi ile gerçekleşir.

Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 09:01:32 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7696

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
G. Eren, et al. Mantarlar (Fungi). (21 Mart 2019). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7696
Eren, G., Türkoğlu, P. (2019, March 21). Mantarlar (Fungi). Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7696
G. Eren, et al. “Mantarlar (Fungi).” Edited by Pedram Türkoğlu. Evrim Ağacı, 21 Mar. 2019, https://evrimagaci.org/s/7696.
Eren, Gökhan. Türkoğlu, Pedram. “Mantarlar (Fungi).” Edited by Pedram Türkoğlu. Evrim Ağacı, March 21, 2019. https://evrimagaci.org/s/7696.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close