Lucid Dreaming Yoluyla Uyuyan Kişilerle İletişim Kurulabilir mi?

Uyku sırasında konuşma, yeme, gezme ve daha birçok beklenmedik bilinçdışı aktivite yaşanabilir. Bu durumlar çeşitli hastalıklara bağlı oluşabildiği gibi kendiliğinden de ortaya çıkabilir. Peki uyku sırasında meydana gelen bu aktivitelere bilinçli bir şekilde iletişim kurma da eklense nasıl olurdu? Yapılan çalışmalar, kişilerin lucid dream (veya "berrak rüya") içerisindeyken komutlar alabileceğini göstermişti. 2021 yılında Current Biology dergisinde yayımlanan bir çalışma ise mevcut bilgilere farklı bir boyut kazandırdı. Çalışma sonuçlarına göre berrak rüyalar sırasında çift yönlü iletişim kurmak mümkün!

Lucid Dream Nedir?

Lucid Dream (Tr: "berrak rüya", "kontrollü rüya" veya "bilinçli rüya") tanımı, kişinin rüya gördüğünün farkında olduğu rüyaları tanımlamak için kullanılır. Kişiler, berrak rüyalar esnasında uyku halinde ve rüya görmektedir; ancak rüya görüldüğüne dair bir içgörü kazanırlar. Kazanılan içgörü, yalnızca rüya farkındalığından ibaret değildir; kişiler, rüyadaki eylemlerini ve rüyanın gidişatını kontrol edebilir hale gelir.

Freepik

Berrak rüyalar, objektif ölçümlerin yapılamaması sebebiyle uzun süreler boyunca şüpheyle yaklaşılmış bir konuydu. Ancak bu durum, 1970'lerin sonlarından itibaren değişmeye başlamıştır. Daha önceki çalışmalarda, kişi rüya içerisinde ne tarafa doğru bakıyorsa gözlerinin de o tarafa hareket edebileceği gösterilmiştir. Bu durum berrak rüyaların ortaya çıkartılabilmesi için yol gösterici olmuştur. Kişilerin uyumadan önce kararlaştırılan göz hareketlerini uyku sırasında aldığı bir komutla yapabildiğinin gösterilmesi ise berrak rüyaların varlığını somut şekilde ortaya koymuştur.

Berrak rüyaların REM (İng: "Rapid Eye Movement") uykusu sırasında meydana geldiği gösterilmiş ve bu göz hareketi tekniğiyle berrak rüya görülen ve görülmeyen REM uykuları da ayırt edilebilir hale gelmiştir. Hatta berrak rüyaların ne zaman başladığı ve bittiği de bu yöntemle anlaşılabilir. Bu gelişmeler ile berrak rüyalar, uyku ve bilinç çalışmaları için son derece yararlı bir kavram haline gelmiştir.

Daha önce yapılan çalışmalar, katılımcıların uykudayken dışarıdan gelen işaretleri alabildiklerini ve komutlara önceden kararlaştırılan şekilde karşılık verebildiklerini gösterse de uyuyan kişinin de iletişime dahil olabileceği bu çalışmaya dek gösterilmemişti. 2021 yılında Current Biology dergisinde yayımlanan çalışma ise bu konuda yapılmış çalışmalara farklı bir boyut kazandırdı. Dünyanın farklı yerlerinde (ABD, Almanya, Fransa, Hollanda) eş zamanlı yürütülen çok merkezli çalışmanın sonuçları, uyku sırasında çift yönlü iletişim kurulabileceğini gösteriyordu.

Çalışma Sonuçları

Toplam 36 katılımcıyla yapılan 57 seansta, katılımcılar REM uykusundayken iki yönlü iletişim denendi. Bu denemelerin %26'sında katılımcılar berrak rüyada olduklarını belirten işareti (sol-sağ göz hareketlerini içeren bir oküler tepki) verdi ve berrak rüyaların %47'sinde katılımcılar kendilerine yöneltilen soruların en az bir tanesini doğru yanıtladı.

Katılanların iletişim esnasında uykuda olduğu polisomnografi kullanılarak doğrulandı. Katılımcılarla iletişime geçebilmek için geçmişteki çalışmalara benzer şekilde duyusal uyarılar kullanıldı ve katılımcılara önceden ne sorulacağı söylenmedi. İletişim esnasında yaşadıkları deneyimleri detaylandırabilmek adına, başarılı iletişim kurulduğu anlaşılır anlaşılmaz katılımcılar uyandırıldı.

Katılımcıların bir kısmının kurulan iletişimi hatırlamadığı veya yanlış şekillerde anımsayabildiği belirtilse de genel olarak katılımcılar uyandırıldıklarında, uyku esnasında kendilerine yöneltilen soruları algıladıklarını ve bu sırada rüya görmekte olduklarını belirttiler. Hatta bazı katılımcılar kendilerine yöneltilen işaret ve soruları sanki rüyanın dışından geliyormuş gibi veya rüyada bulunan araçlar aracılığıyla rüyanın üzerine işlenmişçesine algıladıklarını söyledi.

Çalışmadan Kesitler

Daha önce yalnızca iki kez berrak rüya gördüğünü belirten 19 yaşındaki Amerikalı bir katılımcıya REM uykusuna girmek üzereyken sesli uyaranlar iletildi ve katılımcıdan oküler işaretler alındıktan sonra berrak rüyada olduğu anlaşıldı. Katılımcıya sözlü olarak basit bir matematik problemi (Bu örnekte 8 - 6 = ?) iletildi. Katılımcı, 3 saniye içerisinde iki kere sol-sağ göz hareketi yaparak araştırmacılara doğru yanıtı iletmeyi başardı. Soru kontrol amacıyla yeniden sorulduğunda bir kez daha doğru yanıt alındı.

Uyandırıldıktan sonra katılımcı, rüyasında gece vakti bir park yerindeyken bir anda gündüz olduğunu ve hemen akabinde kendisini sevdiği bir video oyununda bulduğunu aktardı. Bunun bir rüya olduğunun farkında olduğunu ancak kaslarını kontrol edemediğini belirten katılımcı; kendisine yöneltilen "Matematik problemi sorulduğunu duydunuz mu?" sorusuna 3 kez soru sorulduğunu ancak ilk ikisinin ne olduğunu anımsayamadığını, yalnızca son sorunun "Sekiz eksi altı" olduğunu hatırladığı cevabını verdi.

Berrak rüyalar konusunda deneyimli 35 yaşındaki Alman bir katılımcıya ise yanıp sönen kırmızı ve yeşil LED ışıklar yardımıyla, Mors alfabesi kullanılarak bir matematik sorusu iletildi. Bu katılımcı da önceki gibi doğru cevap verdi.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Uyandırıldıktan sonra rüyasında muayene odası benzeri bir ortamda olduğunu anlatan katılımcı odadaki ışıkların titremeye başladığını belirtti. Işıklar aracılığıyla bir sinyal gönderildiğini anladığını (4 + 0 olarak algılamış) ve göz işaretleriyle 4 cevabını bildirdiğini anımsıyordu. Sonrasında parlayabilecek bir alet aradığını, içerisinde su olan bir kâse bulduğunu ve su üzerinden sinyaller görmeye başladığını aktaran katılımcı, bu kez verilen işaretleri tanımlayamadığını ve o esnada kâseyi düşürüp kırdığını belirtti. Parlayabilecek başka nesneler ararken odadan dışarı çıkıp bulutlara baktığını, hava aydınlığında ve bulutlarda çeşitli farklılıklar gözlemlediğini ancak yine de sinyalleri tanımlayamadığını da ekledi. Tanımlayamadığı bu işaretler için "Çözülemeyecek kadar hızlıydı ama bunların matematik problemleri olduğunu biliyordum." aktarımında bulundu.

Science Direct

20 yaşındaki Fransız, Narkolepsi hastası ve berrak rüyalar konusunda oldukça deneyimli olan katılımcı; narkolepsi hastalığı nedeniyle daldığı 20 dakikalık bir gündüz uykusunu takiben 1 dakika sonra REM uykusuna girdi. 5 dakika sonra ise berrak rüya sinyalini verdi. Evet-hayır soruları yöneltilen katılımcı, yüz kasları aracılığıyla toplam 5 soruya 2 doğru yanıt verdi. Verdiği yanıtlardan ikisi belirsiz olarak nitelenirken bir yanıtta yüz kaslarındaki EMG aktivitesi anlamsız olarak değerlendirildi.

Katılımcı uyandırıldıktan sonra soruları duyduğu esnada bir partide olduğunu belirtti. Soran kişiyi bir tanrıymış gibi algıladığını belirten katılımcı, soruların bazılarını hatırlamayı başarmış ve kendisine yöneltilen "İspanyolca konuşabiliyor musun?" sorusuna cevap verirken de akıcı bir İspanyolcası olmadığını düşünerek tereddüt ettikten sonra "Hayır" demeye karar verdiğini ve partiye döndüğünü belirtti.

Sonuç

Berrak rüyalar yalnızca nörobilim alanında değil; felsefe, spor, sanat gibi birçok alanda ilgi uyandırabilecek ve deneyimleyenler için ilham kaynağı olabilecek kadar geniş etki alanına sahiptir. Ancak bu zamana kadar yapılan çalışmalar hep aynı probleme dikkat çekmiştir. Bu problem berrak rüyaların nörobiyolojisinin henüz tam olarak aydınlatılamamasıdır.

Berrak rüyaların başlatılması, sürdürülmesi veya rüyada olan kişilerle kurulacak iletişim yöntemleriyle ilgili daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır. Berrak rüyaların hangi yöntem veya yöntemlerle tetiklenebileceği ve doğrulama ölçümlerinin hangi tetkiklerle daha etkin şekilde yapılabileceği gibi sorular yanıtlanmayı beklemektedir.

Yukarıda başarılı örneklerinden bahsettiğimiz ve kullandığı yöntemler ile birçok zorluğu aşmayı başarabilmiş çalışma için de benzer kaygılardan bahsedilmiştir. Bazı katılımcıların berrak rüyadayken onlara yöneltilen soruları uyandıktan sonra tamamen farklı hatırladığı, bazılarının da tutulan iletişim kayıtlarıyla uyuşmayacak deneyimler aktardığı belirtilmiştir. Bu farklılıklar rüya aktarımlarına güvenerek yapılacak çalışmalar için büyük bir zorluk anlamına gelebilir.

Henüz tüm detaylarıyla aydınlatılamamış olsa da berrak rüyaların varlıkları somut delilleriyle önümüzde duruyor. Göz hareketleri yöntemi, uyuyan ve uyanık dünyalar arasında oldukça başarılı bir çift yönlü iletişim kapısını aralamış gibi görünüyor. Gelecekte berrak rüya gören kişilerin rüyalardan etkin şekilde nasıl faydalanabileceği üzerine yapılacak çalışma sayısı arttıkça, berrak rüyaların hangi amaçlar doğrultusunda nasıl kullanılabileceğine yönelik yanıtlar da giderek çeşitlenebilir.

Kim bilir, belki de sanatçılar için esin kaynağı bulma derdi bitmiştir veya kabuslar esnasında doğrudan bir psikoterapötik müdahale gibi yöntemler sanıldığı kadar zor olmayabilir.