Kuş Tüylerinin Rengi Nasıl Oluşur?

Çok çeşitli kuş türlerinin tüy rengine bakarak sundukları o renk cümbüşüne hem hayran oluruz hem de şu soruları ve daha nicesini kendimize sorarız: Papağanlar gibi bazı kuşların üzerinde neredeyse gök kuşağının her rengi bulunurken bazıları neden sadece belli renklerdedir? Saksağan gibi kimi kuşun kanat ucu niçin siyahtır? Bazı kuşların üst kısmı daha koyu renk iken gövdeleri neden daha açık renktedir?

O halde merakımızı gidermeye başlayalım.

İlk olarak, kuş tüylerinin renginin nasıl oluştuğuna bir bakalım. Tüylerin rengi iki şekilde oluşmaktadır: Bu yollardan birincisi pigmentler sayesinde elde edilen renklerdir. İkincisi ise tüyün yapısı sebebiyle ışığın kırınımından oluşan renklerdir. Hatta bazı durumlarda hem pigmentler hem de yapısal renkler, ikisi bir arada, kuşlara o albenili görünümlerini kazandırabilmektedir. Örneğin, tüy yapısından kaynaklı mavi ışığı yansıtan bir katman üzerinde bulunan sarı pigmentler bazı papağanlara yeşil rengini verir.

Şimdi dilerseniz renklendirmeyi sağlayan bu iki yoldan kısaca bahsedelim.

1- Pigmentasyon

Pigmentler hayvanlarda ve bitkilerde bulunan renk içeren maddelerdir. Kuşlarda pigmentler aracılığıyla renklendirme üç farklı grup sayesinde oluşmaktadır: 1- Karotenoidler 2- Melaninler 3- Porfirinler.

Karotenoidler, bitkiler tarafından üretilir ve kuşlar bu pigmenti ya bitkileri yiyerek ya da bitki yemiş bir canlıyı yiyerek elde eder. Kuzey Kardinal kuşuna (Cardinalis cardinalis) kırmızı rengini karotenoidler adı verilen bir grup pigment verir. Yine, saka kuşuna sarı rengini ve erkek Turuncu-boğazlı ötleğen kuşuna (Setophaga fusca) o parlak rengini veren bu pigment grubudur. Bazı kuşlarda görülen zeytin yeşili rengi karotenoidlerin melaninlerle etkileşime girmesiyle oluşur.

Pennington

Melanin grubu pigmentler kuşların hem derisinde hem de tüylerinde bulunmakta olup yoğunluğuna ve nerede bulunduğuna bağlı olarak siyah ve kızılımsı kahverengi tonlarından soluk sarı rengine kadar geniş bir yelpazede renk katkısı sunar. Melanin sadece renk vermekle kalmaz aynı zamanda tüyleri aşınmaya karşı da korur. Bu sebeple, melaninden yoksun tüylerin en güçsüz tüyler olduğunu söyleyebiliriz. Beyaz renkli kuşların kanatlarının üzerindeki ya da kanat uçlarındaki siyah tüyleri fark etmişsinizdir. Uçmaya yarayan tüyler yıpranmaya en meyilli tüyler olduğundan melanin pigmentinin sağladığı bu siyahlık onlara ekstra güç kazandırmaktadır.

Üçüncü pigment grubu olan porfirinler değişen aminoasitler tarafından üretilir. Her bir porfirin pigmentinin kimyasal terkibi birbirinden farklılık gösterse de hepsinin ortak bir özelliği vardır: Morötesi ışığa maruz kaldıklarında parlak bir kırmızı renk yayarlar. Bunun yanı sıra pembe, kahverengi tonları, kırmızı tonları ve yeşil tonları da üretirler. Bazı baykuşlarda, güvercinlerde ve tavukgillerde bulunurlar.

Pixabay

2- Tüyün Yapısından İleri Gelen Renkler (Yapısal Renkler)

Yapısal renkler, tüy içerisinde bulunan proteinlere yansıyan ışığın kırılmasıyla meydana gelirler.

Yanardöner Tüyler

Pekçok sinekkuşu türünün boğaz kısmı yanardöner, parlak tüylere sahiptir. Bu tür renkler gelen ışığın büyük tüylerin kenarındaki küçük tüylerin (barbules) mikroskobik protein yapısı aracılığıyla ışığın kırılmasıyla meydana gelir ve tüylere olan bakış açımızı değiştirdikçe renkler de parlak, yanardöner bir hal alır. Taklacı Arap güvercinin boyun kısmındaki tüyler buna örnek olarak verilebilir.

Britannica

YouTube

Yanardöner Olmayan Tüyler

Mavi Dağ kuşu (Sialia currucoides, Twitter'ın logosu olan kuş) veya mavi alakarga (Cyanocitta cristata) gibi kuşların tüylerinin kılları (barbs) içinde kalan minik hava koridorları gelen ışığı dağıtabilir. Böyle olduğunda mavi dışında diğer renkler melanin katmanı tarafından soğurulurken mavi ışık her tarafa dağılır. İşte, kuşa farklı yönlerden baktığımızda onun bu yapısal mavi renginin değişmemesi bu sebepledir.

All About Birds (Cornell Lab)

Morötesi Tüyler

Birçok kuş türünün tüy yapısı ışığı morötesi tayfta da yansıtabilir. Bizler morötesi dalga boylarını çıplak gözle göremesek de çoğu kuş türü birbirlerini morötesi renklerde de görebilirler.

Tüy Rengi ve İşlevleri

Kuş cıvıltılarının bizlere hoşluk vermek için evrim geçirmemiş olması gibi kuş tüyü renkleri de gözümüze güzel gözükmesi için evrimleşmemiştir. Tavuskuşunun tüyleri gibi bizlere göz ziyafeti sunan tüy renkleri eş seçiminde büyük bir role sahiptir. Dahası, dikkat çekmeyen bazı diğer kuş tüyü renkleri de sıklıkla kuşu (örneğin, dişi Kral kuşu, Somateria spectabilis) avcılarından korumaktadır.

Birdsna.org

Göze çarpmayan bir diğer savunma stratejisi ise kuşlar ve balıklar gibi pek çok hayvanda görülen karşıt renk perdesi (countershading) özelliğidir. Yani kuşlar için konuşacak olursak, kuşun sırt kısmı boyunca yer alan koyu renk tonunun gövde bölgesine doğru açılarak kısmen beyaz hale gelmesine denir. Normalde ışık, bir küre gibi üç boyutlu bir yüzeyin üzerine düşecek olursa, kürenin üst kısmı daha açık, alt taraflara indikçe daha koyu görünecektir. Işık ve gölgenin oluşturduğu bu görünüm, nesnenin daha somut ve keskin hatlarıyla görünmesini sağlayarak fark edilmesini daha olası hale getirir. Ancak karşıt renk perdesi özelliği sayesinde kuş, yukarıdan -yani güneş ışığının en parlak olduğu üst kısımlardan- aldığı ışığı sırtındaki koyu renk aracılığıyla soğuracak; ışığın en az olduğu açık renkli alt bölgesinden yansıtacaktır. Bu durum, gölgeyi keskin hatlarıyla tanımlamayı güçleştirerek yukarıdan bakıldığında kuş tüylerini ortamdaki zemin rengi ile daha uyumlu hale getirdiği için kuşa bir nevi kamuflaj avantajı sunar.

Pixabay

Kuşların harikulade canlılar olduklarını zaten biliyorduk... Renkleri de eşit derecede nefes kesici ve ilginç, öyle değil mi?