Kurukafa güvesi (Acherontia atropos)

Gözlem Bilgileri

Kurukafa güvesi olarak bilinen Acherontia atropos türünü 20 Ağustos 2018 tarihinde Sakarya'nın Karasu ilçesinde gözlemledik. Bu tür bazen Kurukafa kelebeği olarak adlandırılmakla birlikte aslında bu bir güvedir. Güve ve kelebekler arasındaki farkları anlattığımız yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.

Tanım ve Genel Bilgiler

Kurukafa güvesi (Acherontia atropos), yaklaşık 80–120 mm olan kanat açıklığı ile genellikle bulunduğu bölgelerdeki en büyük güve türlerinden biridir. Erişkin bireyler tipik olarak Sphingidae (Atmaca güveleri) ailesinin kanat ve vücut yapısına sahiptir. Üst kanatlarda sarı, kahverengi ve krem rengi tonlarında dalgalı bantlar vardır. Alt kanatlar sarı renkte olup yüzeyinde iki sıra koyu renkte dalgalı ya da zikzak şeklinde bantlara sahiptir. Abdomen (karın) sağlam yapılı olup üzerinde sarı ve siyah bantlara sahiptir, ayrıca kahverengi tüylerle kaplıdır. Toraks üzerinde ''kuru kafa benzeri'' bir desen bulunur. Rengin yoğunluğu ve dağılımına göre bazen bu desen gözükmeyebilir. Seksüel dimorfizm belirgindir. Dişiler erkeklerden daha büyüktür. Dişilerde son abdomen segmenti yuvarlak sonlanırken erkekler daha sivri bir şekilde sonlanır. Erkek bireylerin antenleri dişilere göre daha ince ve daha kısadır. Tırtıllar (larva), sarı-yeşil renk tonlarına sahip ve 120–130 mm'ye kadar da büyüyebilir.

Gökhan Eren

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Kurukafa güvesi (Acherontia atropos), Atmaca güveleri olarak bilinen Sphingidae ailesine ait bir türdür. Bu tür ilk olarak taksonominin babası sayılan meşhur İsveçli doğa bilimci Carl Linnaeus tarafından Sistema Naturae eserinin 10. baskısında tanımlanmıştır.

Lepidoptera takımının diğer üyeleri gibi Erken Jura, yani yaklaşık 200 milyon yıl öncesine ait ender fosil kayıtları mevcut. Fosilleşmeleri oldukça zor olduğu için pek sık rastlanmazlar. Çiçekli bitkilerin evrimi ile paralellik göstermiş olabilirler.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Geniş bir dağılıma sahip olan bu tür; Avrupa, Afrika ve Asya'nın bir kısmında görülmektedir. Sıcak ve kuru ortamları tercih ederler kışın hayatta kalamazlar. Afrika'da yılda birkaç nesil verirler.

Davranış ve Etoloji

Yaşam döngüsü, sadece birkaç milimetre büyüklüğünde soluk, şeffaf sarı yumurtalarla başlar. Sıcaklığa bağlı olarak 5-10 gün arasında yumurtadan çıkarlar (soğuk bir ortamda 2 hafta sürebilir). Sıcak bir ortamda, Sphingidae yumurtalarının gelişimi şaşırtıcı derecede hızlı olabilir. Yumurtalarından çıktıktan sonra çoğu larva kendi boş yumurta kabuklarının bir kısmını tüketecektir. Bu ilk besinleri genç larvalara dolaşmak ve konukçu bitkisini arayacak kadar yeterli enerji verir. Acherontia atropos tırtılları (larva) sıcaklığa bağlı olarak genellikle 1-1.5 ay içerisinde gelişimlerini tamamlar. Tamamen büyümüş tırtıllar konakçı bitkilerinden inip toprağa girerler ve gene sıcaklığa bağlı olarak 1-2 ay içerisinde erişkin birer güve olurlar.

Gökhan Eren

Bu türler Lepidoptera'larda normalde görülmeyen bir takım davranışlar sergiler. Dış vücut parçalarını birbirine sürterek ses çıkartan çoğu güvenin aksine, Acherontia cinsindeki güveler, inhalasyon (nefes alma) ve ekshalasyon (nefes verme) sırasında, farinkslerinden (yutak) "gıcırtı" benzeri sesler çıkartırlar. Bu sesi kullanarak potansiyel yırtıcıları caydırır ya da arı kovanlarında baskın sırasında kraliçe arının sesini taklit ederek işçi arıları kontrol eder.

Parazitoidleri

Ichneumonidae: Amblyjoppa fuscipennis, Amblyjoppa proteus, Callajoppa cirrogaster, Callajoppa exaltatoria, Diphyus longigena, Diphyus palliatorius, Ichneumon cerinthius, Netelia vinulae

Tachinidae: Compsilura concinnata, Drino (Zygobothria) atropivora, Masicera pavoniae, Winthemia rufiventris

Diyet ve Metabolizma

Tırtıllar; Ligustrum, Fraxinus, Solanum sp. türlerinden beslenir (genellikle Oleaceae ve Solanaceae ailesinde bulunan türler).

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Acherontia atropos ekinlere ve arı kovanlarına zarar vermesi dışında, toraks üzerinde bulunan kurukafa deseni, insanların güveyi doğaüstü ve kötülük ile ilişkilendirmelerine neden olmuştur. Güvenin içinde bulunduğu eve kötü şans getirmesi ve ölüm veya talihsizliğin izlenmesi beklenebilecek çok sayıda batıl inançlardan sadece birkaçıdır. Bir Endülüs Köpeği (Un Chien Andalou) ve Kuzuların Sessizliği (The Silence of the Lambs) gibi bazı filmlerin tanıtım afişlerinde kullanılmıştır. Ayrıca José Saramago'nun Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş (Death with Interruptions) romanın Amerikan baskısının kapağında da kullanılmıştır.

Gökhan Eren

Etimoloji

Acherontia atropos, hem cins hem de tür ismini mitolojik konulardan almıştır. Acherontia cinsi, Yunanistan'ın Epirus şehrinde bulunan bir nehir olan Acheron'dan, Atropos ise Yunan tanrıçası Atropos'tan gelir. Bu tür İngilizce ''African death's head hawkmoth'' olarak bilinir. Türkçeye de Kurukafa güvesi olarak geçmiştir.