Ksenon

Özellikler

Ksenon, "Xe" sembolü ile gösterilen ve atom numarası 54 olan kimyasal bir elementtir. Ksenon, yeryüzünde çok az miktarda bulunur. Hacimce yaklaşık %0,0000086 veya 10 milyonda yaklaşık 1 hacim oranında bulunur. Diğer birkaç asal gaza benzer şekilde, ksenon da göktaşlarında mevcuttur. Ksenon, sıvı havanın fraksiyonel damıtılmasıyla küçük miktarda üretilebilir.

Fiziksel Özellikler

Ksenon renksiz ve kokusuz bir gazdır. Kaynama noktası -108,13°C (-162,5°F) ve erime noktası −111.75°C, −169.15°F olarak ölçülmüştür. Ksenon gazının yoğunluğu litre başına 5.8971 gramdır. Bu, ksenonu havadan dört kat daha yoğun yapar.

Kimyasal Özellikler

Uzun yıllar boyunca, ksenonun tamamen inaktif olduğu düşünülmüştür. Sonra, 1962'de İngiliz kimyager Neil Bartlett (1932-) ksenon platinoflorür (XePtF₆) bileşiğini oluşturmuştur. Bartlett'in başarısı, diğer kimyacılara başka ksenon bileşikleri yapmayı denemeleri için ilham vermiştir. Kimyagerler, ksenon diflorür (XeF₂), ksenon tetraflorür (XeF₄), ksenon heksaflorür (XeF₆), ksenon trioksit (XeO₃) ve ksenon oksitetraflorür (XeOF₄) gibi ksenon bileşiklerini yapmanın yollarını buldular.

Bulunma Sıklığı ve Üretimi

Ksenon atmosferde hacimce milyonda 0.086 parça konsantrasyonda bulunur. Bazı mineral kaynaklarından çıkan gazlarda da bulunabilir. Araştırmalar, Mars atmosferinin yaklaşık aynı miktarda, belki de milyonda 0,08 parça ksenon içerebileceğini gösteriyor. Elementin Dünya'nın kabuğunda meydana geldiği bilinmemektedir.

Uygulama ve Kullanım Alanları

Ksenon, özel ışık kaynaklarında kullanılır. Elektriksel deşarj ile uyarıldığında güzel bir mavi parıltı üretir. Ksenon lambalar, fotoğrafçılar tarafından kullanılan yüksek hızlı elektronik flaş ampuller, şezlong lambaları ve gıda hazırlama ve işlemede kullanılan bakterisit lambalar gibi uygulamalara sahiptir. Yakut lazerlerde ksenon lambalar da kullanılmaktadır. Ksenon ve iyon bazlı kontrol sistemleri, uyduları ve çeşitli uzay araçlarını yörüngede tutmak için de kullanılabilir. Silikon mikroişlemcileri aşındırmak için ksenon diflorür kullanılır. Ayrıca, belirli kanser türlerini tedavi etmek için kullanılan bir ilaç olan 5-florourasilin üretiminde de kullanılır.

Tarihi

Ksenon, 1898 Temmuz'unda William Ramsay ve Morris Travers tarafından University College London'da keşfedildi. Sıvı havadan önce neon, argon ve kripton elde edilmiş, sonrasında başka gazlar içerip içermediği merak edilmiştir. Zengin sanayici Ludwig Mond, kimyagerlere yeni bir sıvı hava makinesi vermiş ve bu sayede farklı bir gaz elde edilmiştir. Bu gazı tekrar tekrar damıtarak, sonunda daha ağır bir gaz izole edilmiş ve bunu bir vakum tüpünde incelediklerinde güzel bir mavi parıltı vermiştir. Kimyasal reaktivite eksikliğinden ötürü daha sonra bilindikleri şekliyle "inert" gazlı elementler grubunun bir başka üyesi olduğunu fark etmişlerdir. Bulunan bu yeni gaza "ksenon" adını vermişlerdir. Neil Bartlett'in sonunda 1962'de bir flüor türevi yaparak gazın inert olmadığını göstermiştir. Şimdiye kadar 100'den fazla ksenon bileşiği yapılmıştır.

Etimolojisi

Ksenon adını, Yunanca , "garip" veya "yabancı" anlamına gelen "xenos" kelimesinden türemiştir.

Önlem ve Güven

Ksenonun Sağlık Etkileri

Ksenon gazı inert özellik gösterir ve boğucu madde olarak sınıflandırılır. Aşırı konsantrasyonlarda solunması baş dönmesi, mide bulantısı, kusma, bilinç kaybı ve ölüme neden olabilir. Düşük oksijen konsantrasyonlarında, uyarı yapılmadan saniyeler içinde bilinç kaybı ve ölüm meydana gelebilir. Bu element kanserojen olarak kabul edilmez.

Ksenonun Çevreye Etkileri

Ksenon nadir bir atmosferik gazdır ve bu nedenle toksik değildir ve kimyasal olarak inerttir. Aşırı soğuk sıcaklıkta (-244^oC) temas halinde organizmaları dondurur, ancak uzun vadeli ekolojik etkileri beklenmemektedir.

İlginç Bilgiler ve Diğer

• NASA uzay aracı Deep Space-1 (DS), ksenon gazı kullanan bir iyon iticiden güç aldı.
• Xenon-135 genellikle nükleer reaktörlerde radyoaktif nötronları emmek için bir kalkan olarak kullanılır. Bu aynı zamanda nükleer çekirdeklerdeki reaksiyon sürecini yavaşlatarak, bir erimeye yol açabilecek kaçak nükleer fisyonu durdurur.