Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Kriptokrom Nedir? Biyolojik Saatimizi Etkileyen Biyolojik Pusulalar Nasıl Çalışıyor?

Kriptokrom Nedir? Biyolojik Saatimizi Etkileyen Biyolojik Pusulalar Nasıl Çalışıyor? Pixabay
3 dakika
6,236
Tüm Reklamları Kapat

Göçmen kuşlar mevsimsel, hormonal vb. değişikliklerle göç zamanına karar veriyorlar. Peki kıtalar arası, çok uzak mesafeler söz konusu olduğunda yönlerini nasıl buluyorlar?

Mesafe uzun olunca yapılacak birkaç açılık yön hatası sizi gideceğiniz noktadan çok uzaklara atabilir. Bunu otobanda yüksek hızda araba sürerken direksiyonda yapacağınız ufacık bir değişikliğin sizi şeritten çıkarmaya yetmesine benzetebilirsiniz. Bu alanda uzun zamandır yapılan çalışmalar sonucu araştırmacılar yalnızca kuşlarda değil insanlar dahil birçok hayvan, bitki ve hatta bakteride mevcut olduğu gösterilen ve "kriptokrom" (İng: "chryptochrome") denilen bir proteinin bu olaydan sorumlu olduğunu gösterdiler.

Tüm Reklamları Kapat

Retina duvarında bulunan bu proteinler sayesinde kuşların dünyanın manyetik alanını fiziksel olarak “gördükleri” iddia ediliyor. Üstelik bu proteinlerin marifeti yalnız manyetik alan algısıyla sınırlı değil. Prof. Dr. Aziz Sancar’ın da ekibiyle birlikte uzun zamandır üzerinde çalıştığı, hatta “Nobel’i diğer çalışmamdan bekliyordum.” dediği çalışma da CRY genleri (CRY1, CRY2), yani kriptokromlar ve DNA hasarı ile ilgili. Keza bu proteinler yalnız yön bulmada değil, hayvanlarda ve bitkilerde ışığı algılama (özellikle mavi ışık) ve sirkadyen ritm dediğimiz gece-gündüz algısı ve adaptasyonunda işlev görüyor. Darwin’in 1881 yılında yayınladığı “Power of Movement in Plants” (Bitkilerde Hareketin Gücü) adlı bitki büyümesi ve yönelimi üzerinde fikir yürüttüğü çalışması da ancak günümüzde kriptokromlar sayesinde açıklığa kavuşmaya başlamıştır. Gelin bu proteinlere biraz yakından bakalım.

Kriptokrom Nedir?

Kriptokromlar, flavoproteinler dediğimiz bir protein ailesine mensup. Bu proteinler, merkezinde bir nükleik asit türevi barındırırlar: FAD’lar (flavin adenin dinükleotit).

Tüm Reklamları Kapat

FAD, indirgeme-yükseltgeme reaksiyonları (redoks) dediğimiz olaylarla elektron alışverişi yapmayı sağlayan bir molekül. Sizi detaylara boğmak istemeyiz; ancak merkezdeki bu molekülün mavi ışığa ve ortamdaki koşullara bağlı olarak çevresindeki aminoasitlerle -özellikle triptofan ile- H+ alışverişi yapmasının, kriptokromu son derece aktif kıldığını söyleyebiliriz. Bildiğimiz gibi retinada görmeden sorumlu farklı şekil ve işlevde hücre var. Kriptokromların özellikle ışığı beyne ileten fotoreseptör nöronlarda ve retinada ışığa son derece duyarlı çomak hücrelerde bulunduğu düşünülmekte.

Yukarıda bahsettiğimiz, proteinin yük dağılımını sürekli değiştirecek kimyasal olaylar, molekülün üç boyutlu yapısında değişikliklere neden oluyor. İşte manyetik alanların da molekülün işlevinde değişikliğe sebep olduğu ve bu sayede kuşların retinasında ışıkla birlikte Dünya’nın manyetik alanlarının da fiziksel olarak görülebildiği düşünülmekte.

Son zamanlarda yapılan çalışmalar bu hipotezi doğrular yönde. Kriptokrom genlerinin evrim ağacının ilk dallarından itibaren son derece korunmuş olduğu görülüyor. Bazı bakteriler, bal arıları, mevye sinekleri, ıstakozlar, yarasalar, kaplumbağalar, somon balıkları, göçmen kuşlar ve insanlar kriptokromların olduğu bilinen türler.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

İnsanlar Manyetik Alanları Görebilir mi?

Burada hemen akla insanların manyetik alanları görüp göremedikleri sorusu geliyor elbette. İnsanda CRY2 kriptokrom geninin son derece aktif olduğu biliniyor ancak güncel görüş, molekülün manyetik alan algısından çok, biyolojik ritmimizi ayarlayan sirkadyen döngümüzde işlev gördüğü yönünde. Manyetizmaya cevap verdiği bilinen meyve sineklerinin CRY genlerinin inaktif hale getirilip insan CRY2 genleri ile değiştirildiği bir çalışmada, insan CRY2 genleri sayesinde sineklerin manyetizmaya cevap verdikleri gösterildi.

Peki bizler manyetizmayı neden algılayamıyoruz? Araştırmacıların bu soru hakkındaki görüşü yine kimyada gizli. FAD’ın indüksiyon-redüksiyon reaksiyonlarında önemli yer tutan süperoksit (O2-) radikali, pH dengesizliği yarattığından hücre için tehlikeli. Neyse ki bu reaksiyonlar için gerekli süperoksit radikali, son derece eser miktarda ve örneğin kuşlar bu miktarı tolere edebiliyorlar.

İnsanlarda ise antioksidanlar dediğimiz, okside molekülleri nötralize eden enzimler, son derece aktif durumda. İnsanlardaki bu fazla antioksidan aktivitesinin, manyetizma algısı yaratacak reaksiyonları engellediği düşünülüyor. Belki de bu durum bize evrimsel süreçte uzun ömür sağlamaya yaramıştır. İnsanlardaki biyolojik ritmin moleküler mekanizmalarının aydınlatılmaya çalışıldığı araştırmalar kanser dahil birçok alanda açılım yapacak gibi görünüyor.

Ayrıca insanların manyetik alanı algılayabildiğine gösteren bir diğer çalışmayı buradaki yazımızdan okuyabilirsiniz.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
12
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • İnanılmaz 5
  • Muhteşem! 3
  • Bilim Budur! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Umut Verici! 1
  • Tebrikler! 0
  • Güldürdü 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • I. A. Solovyov, et al. Understanding How Birds Navigate. (23 Eylül 2009). Alındığı Tarih: 1 Şubat 2019. Alındığı Yer: SPIE | Arşiv Bağlantısı
  • E. Yong. Humans Have A Magnetic Sensor In Our Eyes, But Can We Detect Magnetic Fields?. (21 Haziran 2011). Alındığı Tarih: 1 Şubat 2019. Alındığı Yer: Discover | Arşiv Bağlantısı
  • C. Lin, et al. The Cryptochromes. (29 Nisan 2005). Alındığı Tarih: 1 Şubat 2019. Alındığı Yer: Genome Biology | Arşiv Bağlantısı
  • Theoretical and Computational Biophysics Group. Cryptochrome And Magnetic Sensing. (1 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 1 Şubat 2019. Alındığı Yer: University of Illinois | Arşiv Bağlantısı
  • Wikipedia. Cryptochrome. (1 Şubat 2019). Alındığı Tarih: 1 Şubat 2019. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 15:36:52 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/4333

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
S. B. Köse, et al. Kriptokrom Nedir? Biyolojik Saatimizi Etkileyen Biyolojik Pusulalar Nasıl Çalışıyor?. (21 Nisan 2016). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/4333
Köse, S. B., Bakırcı, Ç. M. (2016, April 21). Kriptokrom Nedir? Biyolojik Saatimizi Etkileyen Biyolojik Pusulalar Nasıl Çalışıyor?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/4333
S. B. Köse, et al. “Kriptokrom Nedir? Biyolojik Saatimizi Etkileyen Biyolojik Pusulalar Nasıl Çalışıyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 21 Apr. 2016, https://evrimagaci.org/s/4333.
Köse, Seda Baykal. Bakırcı, Çağrı Mert. “Kriptokrom Nedir? Biyolojik Saatimizi Etkileyen Biyolojik Pusulalar Nasıl Çalışıyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, April 21, 2016. https://evrimagaci.org/s/4333.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close