Köpekler Neden Birbirinin Poposunu Koklar?

Yeni tanışan veya bir süre sonra tekrar karşılaşan köpeklerin birbirinin poposunu kokladığını fark etmişsinizdir. Bunun neden yaptıklarını hiç düşündünüz mü? Bu yapbozun iki parçası var.

Köpek Burnu ve Jacobson Organı

Her şeyden önce, bizim için koku duyumuz daha ikincil bir duyu olsa da köpeklerin burnu inanılmaz hassastır: Ortalama bir köpeğin burnu, ortalama bir insanın burnundan 10.000 ila 100.000 kat daha hassas olabilmektedir.^[1]

Bu aşırı yüksek hassasiyetin sorumlularından birisi, vomeronazal organ (ya da Jacobson Organı) adı verilen ilginç bir evrimsel yapıdır. Köpek gibi bazı tetrapodlarda hâlen işlevsel olan, insan gibi diğerlerindeyse körelmiş olan Jacobson Organı, burun boşluğunun içinde, damağın hemen üzerinde, burun bölmesinin içinde yer alan, yumuşak ve ikincil (İng: "auxillary") bir koku alma dokusudur.^[2]

Hayvanlar Alemi'nin genelindeyse yılanlarda ve diğer sürüngenlerin pratik olarak hepsinde tamamen işlevseldir; Memeli Hayvanlar altındaysa kediler, köpekler, sığırlar, domuzlar ve bazı primatlarda çalışmaya devam etmektedir. Günümüzde insanların sadece küçük bir kısmında bu organ fiziksel olarak bulunmaktadır (ama işlevsizdir); çoğundaysa bu organ hiç üretilmez.

MDPI

Memelilerde vomeronazal organda bulunan duyu nöronları, koku kaynağıyla doğrudan fiziksel temas gerektiren, uçucu olmayan kimyasalları algılar. Bu koku kimyasallarının en önemilerinden biri, aynı türün diğer bireylerinin vücutlarından salgıladığı, feromon olarak bilinen kimyasal iletişim sinyalleridir. Böylece hayvanlar birbirlerini bu feromonlar sayesinde tanıyabilirler ve hatta kaliteli bir eş adayı olup olmadıklarını çözebilirler. Feromonların çok büyük bir kısmı Jacobson Organı, çok küçük bir kısmıysa beyindeki koku korteksi tarafından işlendiği için, insanlar birbirlerinin feromonlarını çok kısıtlı bir şekilde tespit edebilirler.^[3] Buna rağmen insanlar, eş adaylarını bilinçli olarak algılanmayan vücut kokularına göre seçiyor olabilirler; çünkü majör histokompatibilite kompleksi (MHC) adı verilen bir gen grubunda meydana gelen mutasyonlar, hem bireyin savunma sistemini değiştirdiği hem de kişilerin "koku izini" değiştirdiği bilinmektedir.^[4] Henüz kesin olmamakla birlikte, yapılan bazı çalışmalar, birbirinin kokusunu alan partner adaylarının, kendi MHC gen varyantlarından en uzak varyantları yansıtan kokulara sahip bireyleri seçtiğini göstermektedir.^[5]

Uzun lafın kısası bir köpek, bir nesneyi kokladığında, onun hakkında bizim alabildiğimizden çok daha fazla bilgi alabilmektedir. Ayrıca bu organdan çıkan sinirler ana koku alma korteksine değil, doğrudan amigdala, BNST ve hipotalamusa gitmektedir; bu nedenle de örneğin kakanın kokusu, köpeklerin aşırı hassas hislerini bulandırmamaktadır.^[6] Zorlu şartlarda bile müthiş bir şekilde koku alabilmelerinin sırrı budur.

Elbette bu, tek başına köpeklerin neden diğer köpeklerin kulağını veya sırtını değil de poposunu kokladığı sorusuna cevap veremiyor. Bunun için, yapbozun ikinci ve en önemli parçasına ihtiyacımız var.

Köpek Poposu ve Anal Kese

Birçok memeli hayvanda, özellikle de etçil hayvanlarda (Carnivora), özellikle de kurtlarda, köpeklerde, ayılarda ve su samurlarında anal kese veya anal bez adı verilen salgı organları bulunmaktadır. Bu keseler, insanlarda da bulunmaktadır; ancak diğer memelilerdeki kadar işlevsel değildir.^{[7], [8]}

PDSA

Köpek ve kedilerde anal kesenin salgıları, alan belirleme sırasında kullanılır ve her dışkılama sırasında da bir miktar salgı üretilir. Bunun haricinde korku ve kaygı da anal kese salgılarını tetikleyebilir.

Son derece keskin bir koku yayan bu bezlerde, köpeklerin birbirlerini tanımalarını sağlayan kimyasallar bulunmaktadır. Bu keskin aromaya sebep olan başlıca moleküller, kese içinde üretilen zincirli asitlerdir. Bunun haricinde bu kese, trimetilamin gibi aminler de üretir.^[9] Köpeklerin salgıladıkları bu kimyasalların aroması, hayvanların genlerine ve savunma sistemlerinin durumuna göre değişmektedir. Bu nedenle de köpeklerin birbiriyle iletişiminde kritik bir role sahiptir.

Sonuç

Yani Hayvanlar Alemi içerisindeki birçok türde, ama özellikle de köpeklerde birbirinin poposunu koklamak, sayısız kimyasal iletişim yönteminden bir diğeridir. Bir nevi "kimyasallarla konuşma" işidir. Ve köpekler birbirlerinin diyetini, cinsiyetini, duygusal hallerini bu şekilde sorar. Yani bizler için çiçekler neyse, köpekler için de popolar odur diyebiliriz.