Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Koku Hafızası Nedir? Bazı Kokular Neden Eski Anıların Canlanmasına Neden Olur?

3 dakika
17,358
Koku Hafızası Nedir? Bazı Kokular Neden Eski Anıların Canlanmasına Neden Olur? Scientific American
Tüm Reklamları Kapat

Burun, beş duyu organımız arasından sadece biridir ve belki de en ilgi çekici olanıdır. Koku duyusu ve hafıza arasında dikkat çeken ve şaşırtıcı denebilecek kadar ilginç ortak noktalar vardır.

Sokakta yürürken burnunuza gelen bir parfüm kokusu, sizi anıların içine hapsedebilir ve hatta daha önce yaşadığınız bir olayı yeniden canlandırabilir. Bir ortama girdiğinizde burnunuza gelen bir koku, unuttuğunuzu sandığınız bir olayı size tekrardan hatırlatabilir. Peki, unuttuğumuzu sandığımız bunca anı, nasıl oluyor da bir kokuyla tekrardan hafızada canlanabiliyor?

Koku alma duyusu, bilinen en eski duyudur. Görme, duyma ve hatta dokunma duyusundan bile önce, tek hücreli organizmaların etrafındaki kimyasallara tepki verebilmesi adına evrimleşmiş en ilkel duyulardan biridir. Bu sebeple koku duyusu, en uzun evrimsel geçmişe sahiptir ve insan beyninde de en eski bölgelerden birine karşılık gelmektedir. İnsanda koku almayı sağlayan en az 1000 farklı reseptör tipi vardır. Buna kıyasla 4 tip ışık reseptörü ve 4 tip dokunma reseptörüne sahibizdir. Bu durum, koku duyusunun neden daha önce evrimleştiğini açıklamaya yardımcı olmaktadır.[1]

Tüm Reklamları Kapat

Etrafımızda, yaşadığımız yerde ya da gittiğimiz bir yerde burnumuza daha önce hiç gelmeyen kokular alabiliriz. Fakat zor olan, bunları isimlendirmektedir. Fark ettiyseniz hiçbir zaman bir kokuyu tam olarak tarif edemeyiz. Genellikle kokuları, o kokuyu yaratan nesneyle ifade etmeye çalışırız. Örneğin “Çiçek gibi kokuyor.”, “Sıcak ekmek gibi kokuyor.” gibi cümleler kurarız.

Beyinde Koku Nasıl İşlenir?

Beyinde kokuların işlenmesinden sorumlu bölgeye "koku alma soğanı" (İng: "olfactory bulb") denir ve bu bölge, hipokampusun yanında yer alır. Denizatı şeklindeki bu bölgede, beyin zarından gelen tüm bilgiler toplanır. Nörologlar, hipokampusun yeni olaylar için hafıza oluşturmadaki rolünü keşfetmiştir.[1]

Beynin bu bölgesi hasara uğrayan kişiler hatırlamakta zorluk yaşayabilirler. Genellikle yeni öğrenilmiş becerileri ve kişilerin isimleri gibi yeni öğrenilen bilgileri öğrenseler bile bunlara karşı hafıza oluşturamazlar. Buna "epizodik hafıza" denir ve bu hafıza, biraz önce bahsettiğimiz sokakta yürürken burnumuza gelen tanıdık parfüm kokusundan canlanan hafızanın ta kendisidir! Koku alma soğanı, bu hafızanın yanında bulunduğu için, kokular ile anılar arasındaki ilişki çok daha güçlü olmaktadır.

Diğer duyulara kıyasla koku alma duyusunun bu özgün özelliği, doğrudan beynin derinliklerine ulaşmasında yatar. Çünkü diğer tüm duyular öncelikle talamus adlı aktarma merkezine uğrar ve sonradan gerekli beyin bölgesine iletilir. Koku alma duyusu ise talamusa uğramadan, direkt koku alma soğanına gider. Diğer duyuların neden talamusta durakladığı ya da koku duyusunun neden doğrudan koku alma soğanına ulaştığı henüz net değildir; fakat diğer duyuların oluşturduğu sinyallerin beyindeki işlem merkezine koku duyusuna kıyasla daha uzakta olduğunu söyleyebiliriz.

Tüm Reklamları Kapat

Talamusun sinyal filtreleme görevi olduğu için, bazı görsel, dokunsal ve işitsel veriler burada filtrelenip bilince ulaşmamazlık edebilir; fakat kokuların bilince ulaşmama ihtimali yok denecek kadar azdır. Gerçekten de birçok durumda bir kokuyu artık alamama, beyinde sinyalin filtrelenmesinden ziyade, burnumuzdaki koku reseptörlerinin doygunluğa ulaşarak daha fazla sinyal üretememesindendir.

Koku Alma Soğanı da Hafızaları Depoluyor!

Yeni yapılan çalışmalar, koku hafızasının bu kadar güçlü olmasının nedenlerine daha da güçlü bir ışık tutuyor: Görünen o ki koku alma soğanının piriform korteks adı verilen karmaşık bir yapı, kendi hafıza deposuna sahip olabilir.[2], [3]

Bunu keşfetmek için araştırmacılar, sıçanların beyinlerinde yeni hafıza bağlantıları oluşturabilmek için elektrik atımlarından faydalandılar. Daha önceden yapılan çalışmalar, hipokampus bölgesinde elektrik atımlarıyla uzun dönem hafıza yaratılabileceğini göstermişti. Araştırmacılar, aynı yöntemi kullanarak koku-odaklı piriform kortekste anılar yaratmayı denediler.[4] İlk çalışmalar başarısız oldu.

Piriform korteks, beyindeki birçok farklı bölgeye bağlanan, karmaşık bir yapıdır. Aynı zamanda piriform korteks; duyusal girdiler hakkında yargılara varmayı sağlayan, örneğin dokunduğunuz bir nesnenin yumuşak ve güzel hissettirdiğini, kötü kokan bir yemeği yememeniz gerektiğini belirleyen orbitofrontal korteks gibi üst düzey bilişsel fonksiyonlarla ilişkili kısımlara da bağlanır.[5] Araştırmacılar, orbitofrontal korteksi elektrikle uyardıklarında, piriform kortekste anılar oluşturmayı başardılar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Sonuç

Özetlemek gerekirse kokuların neden anıları tetiklediğini şu şekilde açıklayabiliriz: Koku alma soğanı, fiziksel olarak amigdala ve hipokampus gibi hafıza merkezleriyle çok yakından ilişkilidir. Ayrıca bazı üst düzey bilişsel bölgelere de doğrudan bağlanarak, kendi üzerinde bazı hafızaları depolayabilmektedir. Tüm bunlar, bir şeyin kokusunu aldığımızda neden hemen bir anının canlandırdığını açıklar.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
35
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 23
  • Merak Uyandırıcı! 10
  • Muhteşem! 9
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 7
  • Bilim Budur! 3
  • İnanılmaz 2
  • Güldürdü 1
  • Grrr... *@$# 1
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • ^ a b T. Stafford. Why Can Smells Unlock Forgotten Memories?. (30 Ağustos 2021). Alındığı Tarih: 30 Ağustos 2021. Alındığı Yer: BBC | Arşiv Bağlantısı
  • ^ C. Strauch, et al. (2018). In The Piriform Cortex, The Primary Impetus For Information Encoding Through Synaptic Plasticity Is Provided By Descending Rather Than Ascending Olfactory Inputs. Cerebral Cortex, sf: 764-776. doi: 10.1093/cercor/bhx315. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ K. R. Illig, et al. Olfactory Cortex: Comparative Anatomy☆. (28 Kasım 2014). Alındığı Tarih: 7 Eylül 2021. Alındığı Yer: Science Direct doi: 10.1016/B978-0-12-801238-3.04706-1. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ A. Hamer. Here's Why Smells Trigger Such Vivid Memories. (30 Ağustos 2021). Alındığı Tarih: 30 Ağustos 2021. Alındığı Yer: Discovery | Arşiv Bağlantısı
  • ^ E. T. Rolls. (2004). The Functions Of The Orbitofrontal Cortex. Brain and Cognition, sf: 11-29. doi: 10.1016/S0278-2626(03)00277-X. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 07/12/2024 15:41:11 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/10919

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Algı
Hominid
Evrim Tarihi
Malzeme
Ay Görevleri
İklim Değişikliği
Ornitoloji
Uygulama
Stephen Hawking
Periyodik Cetvel
Sinir Sistemi
Diş
Eşeyli Üreme
Küresel
Hidrotermal Baca
Büyük
Renk
Grip
Zehir
Asteroid
İnfografik
Sağlık Bilimleri
Aminoasit
Yemek
Doğa Yasası
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
H. Badoğlu, et al. Koku Hafızası Nedir? Bazı Kokular Neden Eski Anıların Canlanmasına Neden Olur?. (8 Eylül 2021). Alındığı Tarih: 7 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/10919
Badoğlu, H., Bakırcı, Ç. M. (2021, September 08). Koku Hafızası Nedir? Bazı Kokular Neden Eski Anıların Canlanmasına Neden Olur?. Evrim Ağacı. Retrieved December 07, 2024. from https://evrimagaci.org/s/10919
H. Badoğlu, et al. “Koku Hafızası Nedir? Bazı Kokular Neden Eski Anıların Canlanmasına Neden Olur?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 08 Sep. 2021, https://evrimagaci.org/s/10919.
Badoğlu, Hilal. Bakırcı, Çağrı Mert. “Koku Hafızası Nedir? Bazı Kokular Neden Eski Anıların Canlanmasına Neden Olur?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, September 08, 2021. https://evrimagaci.org/s/10919.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close