Kıyıya Vuran Bir Yunusu Kurtarmak İçin Neler Yapmalısınız? Karaya Oturan Bir Balinaya Yardım Ederken Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

Karaya vurmuş yunus ve balinalar, yüzebileceklerinden daha sığ sulara veya doğrudan karaya ulaşarak, normal yaşam alanlarına dönemeyen denizel memelilerdir. Eğer bu şekilde bir hayvan ile karşılaşacak olursanız, bilin ki yardımınıza ihtiyacı vardır ve kendi başına geri dönmesi çok zordur veya imkânsızdır.

Karaya vurmuş ve halen hayatta olan yunusları kurtarmanın altın kuralı, onları rastgele bir şekilde suya geri itelememektir. İlk yapmanız gereken; belediye ekiplerine, veterinerlere, polise ve/veya hayvan koruma derneklerine bildirimde bulunarak profesyonel yardım istemektir; çünkü bir yunusun karaya vurmasının en temel iki nedeni yaralanma veya hastalıktır. Donanımsız biri, bu yunusları suya döndürmeye çalışırken daha fazla zarar verebilir, kendisi hastalık kapabilir ve hatta hayvanların ölümüne neden olabilir. Galler'de kıyıya vuran bir yunusun, yetkililere bildirilmeden suya taşınması sonrası kısa süre içinde hayatını kaybetmesi üzerine, İngiltere'deki Kraliyet Hayvanları Koruma Derneği (RSPCA), şöyle diyor:

Bize haber verilmiş olsa belki hastalığına müdahale edilebilir ve kurtarılabilirdi. Batı Galler'de insanları doğa ve hayvan sevgisi ve yardımseverliği bir yandan hepimizin gururu. Ama bir memeli hayvanı yüzdürmeye çalışmanın çok büyük sakıncaları olabilir. İnsanlar elbette bunu iyi niyetle yapıyorlar. Ama genel olarak hayvanlar ve onların iyiliği açısından yanlış bir iş yapıyorlar.

Dolayısıyla bir yunus görecek olursanız, bunu bulunduğunuz ilçenin veya ilin belediye ekiplerine bildirmelisiniz. Bu sırada hayvanın nefes deliğine ve genel davranışlarına (göz hareketlerine, vücut hareketlerine, vs.) bakarak, halen hayatta olup olmadığını anlayabilirsiniz. Bir yunus veya balina, dakikalarca nefeslerini tutabilirler; dolayısıyla 20 dakika boyunca gözleyip, canlı olup olmadığına karar verebilirsiniz. 20 dakikadan sonra nefes borusunda veya vücudunda hareket olmayan hayvanlar, muhtemelen ölüdür. Eğer hayvan canlıysa, yetkililere hayvanın canlı olduğunu, yani durumun acil olduğunu söylemelisiniz.

Eğer Müdahale Etmeniz Gerekirse...

Eğer yardım alamayacağınızı düşünüyorsanız (kimi zaman yardımın gelmesi 1 saati bulabilmektedir) veya yardım gelene kadar müdahale yapmanız gereken bir durum olursa, en temel göreviniz, yunusun nefes deliğini, suyun üzerinde tutmaktır. Unutmayın: Yunuslar ve balinalar balık değildir, memeli hayvanlardır. Tıpkı bizler gibi, hava solumak zorundadırlar. Bir diğer deyişle, balıkların yaptığı gibi suyun içinden oksijen alamazlar. Dolayısıyla yunusların (ve balinaların) solunum deliğini suyun üzerinde tutmak hayati öneme sahiptir.

Karaya vuran denizel memelilere yardımcı olurken, kendi güvenliğinizi ve etrafınızdakilerin güvenliğini de gözetmeyi unutmayınız. Örneğin bir hayvana müdahale ederken, eğer yanınızda bir maske ve/veya eldiven varsa, bunları hayvana yardım ederken kullanmanızı önemle tavsiye ederiz. Hayvan ölüyse, kesinlikle ona dokunmayın, yaklaşmayın ve civardaki kişileri de yaklaştırmayın. Hayvan canlı ise, eğer civarda başkaları varsa ve yunusa dokunmak isterlerse, lütfen buna izin vermeyin ve bunun hayvana zarar verdiğini söyleyin. Bu, hem bulaşıcı hastalık riskini düşürecek hem de hayvana en az düzeyde zarar verilmesini sağlayacaktır. Özellikle de diğer evcil hayvanları karaya vuran yunuslardan veya balinalardan uzak tutun; çünkü evcil hayvanlarınıza da hastalık bulaşabilir veya evcil hayvanlarınız yunuslara hastalık bulaştırabilir. Ayrıca evcil hayvanların, aşina olmadıkları bir tür etrafında nasıl davranacaklarını kestirmek kolay olmayabilir; benzer şekilde, hayatta kalmaya çalışan bir yunus veya balinanın, kendisine çok yaklaşan bir evcil hayvana zarar verme ihtimali vardır.

Nemi Unutmayın!

Yunusların derisi çok hızlı bir şekilde kurumaktadır. Bu nedenle nefes deliğini su üzerinde tutarken, vücudun geri kısımlarına düzenli olarak su dökmemizi ve su vurmanızı öneririz; ancak lütfen suyun nefes deliğine kaçmadığından emin olun. Unutmayın: Yunuslar, su altına dalarken bu deliği sıkıca kapatırlar, böylece akciğerlerine su dolmaz (bir balinanın bunu nasıl yaptığını aşağıdaki videodan izleyebilirsiniz). Yunusun nefes deliğine su dökmek, su içinde sizin nefes almanıza benzer. Benzer şekilde, kum ve diğer pisliğin de deliğe girmesine izin vermeyin. Aksi takdirde yunus, boğularak ölecektir.

Islattığınız bir tişörtü veya havluyu, yunusu serin tutmak için yunusun üzerine serebilirsiniz; ancak kesinlikle yan yüzgeçleri, sırt yüzgecini, kuyruk yüzgeçlerini ve nefes deliğini kapatmamalısınız. Islak bir havlu sermeden önce, sırt yüzgecinin geçebileceği kadar bir yarık açın ve bu şekilde havluyu üzerine serin. Mümkünse, bir kumsal şemsiyesi kullanarak hayvana gölge sağlayın.

Vücut Pozisyonu ve Risk Unsurları

Eğer hayvan yan veya sırt üstü yatıyorsa, daha rahat nefes alabilmesi için onu dikkatlice karınüstü yatırmaya çalışabilirsiniz. Ancak bunu, yalnızca kendinize güveniyorsanız yapınız. Eğer yarı yolda bırakacaksanız veya gücünüz yetmeyecekse, hiç dokunmamanız muhtemelen en iyisi olacaktır. Bunu yaparken asla yüzgeçlerden tutup çekmeyin; hayvanın vücudunu kavrayarak veya onu kaldırarak çevirin. Maske ve eldiven kullanın.

Yunusların bedeni karada uzun süre zaman geçirecek şekilde adaptif değildir; bu yetenekleri milyonlarca yıl önce körelmiştir. Yunuslar, su içerisinde yaşayacak biçimde, dolayısıyla suyun kaldırma kuvvetine uygun şekilde evrimleşmişlerdir. Dolayısıyla onları biraz daha rahat ettirmek isterseniz, karın yüzgeçlerinin etrafındaki ve göğsün altındaki kumu kazarak, suyun dolmasına yardımcı olabilirsiniz. Bu suyun kaldırma kuvveti sayesinde yunus biraz daha rahat edecektir ve akciğerleri üzerine binen yük azalacaktır.

Lütfen yunusların suratından ve kuyruğundan uzak durun. Bir yunusun kuyruğu, vücudunun en güçlü parçasıdır ve canı yanacak olursa, sizi ciddi şekilde yaralayabilir. Tahmin edebileceğiniz gibi yunuslar, son derece güçlü ve kaslı hayvanlardır. Lütfen, hiçbir koşulda, kuyruğu tutmaya çalışmayın. Ayrıca yunusların kafalarını sağa sola hızlı bir şekilde hareket ettirerek, gerekirse avlarını ısırabileceklerini veya sert çeneleriyle size zarar verebileceklerini unutmayın. Dişleri, iğne kadar sivridir ve kendilerini tehdit altında hissederlerse, ısıracaklardır.

Yardım Geldiğinde...

Yardım geldiğinde, göreviniz etraftaki kişileri yönlendirmek ve uzmanların çalışabileceği rahat bir alan oluşturmaktır. Civardaki herkesin yunustan en az 15 metre uzakta durduğundan emin olmalısınız. Bu sırada sessiz olmak ve diğer insanları sessiz tutmak önemlidir. Gürültü yapmak, hayvanı rahatsız edebilir, huysuzlaştırabilir ve uzmanların görevini yapmasını zorlaştırabilir. Konuşacaksanız, fısıldayarak veya sessiz bir şekilde konuşmaya dikkat ediniz. Eğer siz, diğerlerini yönetme görevini yapmak istemiyorsanız, bu görevi yapabilecek birini belirleyiniz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Ayrıca işin psikolojisini de unutmamak gerekiyor: Kimi zaman karaya vuran hayvanlara yardımcı olmak isteyen kişiler, bu hayvanlarla kısa sürede bağ kurabilmektedir. Yardım ettiğiniz hayvanın, tüm amatör ve profesyonel çabalara rağmen, kurtarılamayabileceğini lütfen unutmayın. Özellikle de çevrenizde çocuklar varsa, onların bu tür bir ölüme hazırlıklı olduğundan emin olun.

Sonuç

Eğer bu kurallara uyarsanız, yunuslara en iyi şekilde yardımcı olarak, belki bir yunusun hayatını kurtarabilirsiniz. Ancak bunu yaparken, öncelikle kendinizin ve çevrenizdekilerin güvenliğini, sonrasında da kurtarmaya çalıştığınız hayvanın güvenliğini unutmamalısınız. Emin olmadığınız hiçbir şeyi yapmamanız, yaptığınız her şeyi dikkatli yapmanız büyük öneme sahiptir.