Kaşıntı Nedir? Neden Kaşınırız? Kaşınan Yerleri Kaşımak Neden İyi Hissettirir?

Kaşıntı (bilimsel adıyla "pruritus"), cilt hücrelerinin veya ciltle ilişkili sinir hücrelerinin tahrişinden kaynaklanan, genellikle hafif bir yanma gibi deneyimlenen, elektriksel ve periyodik olabilen bir histir.

Bir çeşit "acı" olarak deneyimlenmesinden ötürü lkaşınmanın giderilmediği durumlarda, rahatsız edici olabilse de kaşıntı; dokunma, ağrı, titreşim, soğuk ve sıcak gibi diğer cilt duyularında olduğu gibi önemli bir duyusal ve kendini koruma mekanizması olarak hizmet eder. Bizi zararlı dış etkenlere karşı uyarabilir. Yine de aynı "acı kaynağı" olma doğasından ötürü kaşınan yeri kaşıma sonucunda bu "acı" azalır ve rahatlama hissi verir; bu nedenle kaşınan yerleri kaşımak rahatlatıcı ve mutlu edici bir etkiye sahiptir.

Ancak ileri düzey ve kontrolsüz kaşıntılar eğer tedavi edilmezlerse dayanılmaz hale gelebilirler. Kaşıntı, birçok cilt hastalığının baskın bir belirtisidir ve tüm vücudu etkileyen bazı hastalıklarda da ortaya çıkar.

Kaşıntı Nasıl Oluşur?

Kaşıntı, derimizdeki hücreler ile sinir sisteminin karmaşık bir ilişkisinin sonucu olarak üretilir. Kaşınma hissinin oluşumunda çok sayıda hücre tipi, protein ve enflamatuvar aracı görev alır.

Çoğu durumda kaşınmaya sebep olan unsur kuru deridir ve bu, deride mikro-yarıklara neden olarak yerel enflamasyona neden olur. Bu nedenle hücreler histamin ve kinin gibi moleküller salgılarlar, bunlar prurireseptör adı verilen, kaşıntı algılamak konusunda özelleşmiş C-fiber isimli nöronları uyarır. uyarır ve beyin de bunu "kaşınma" olarak algılayarak, kaşınma tepkisini tetikler. Bu reseptörlerin genel olarak mekanik, termal veya kimyasal aracılar tarafından uyarılması "kaşıntı" hissini tetikleyebilir. Prurireseptörleri tetikleyen uyarıları 4 başlığa ayırabiliriz:^[1]

• Bağışıklık tepkisi kimyasalları (histaminler) ve ağrı kesici (opioid) kimyasallar,
• Endorfinler gibi beyinde salınan acı düzenleyici haberciler içeren nöropeptitler,
• Asetilkolin ve serotonin gibi nörotransmiterler,
• Diğer işlevlerin yanı sıra, omurilik sinir hücrelerinde ağrı hissi yaratan lipidler olan prostaglandinler.

Bunların prurireseptörleri uyarma nedeni çoğu zaman iltihap, kuruluk veya deriye, mukuslu zarlara veya gözdeki (göz ile göz kapaklarını birleştiren) konjonktiv zarlara zarar veren diğer unsurlardır.

Prurireseptörleri oluşturan C-fiberleri, acı/ağrı hissini yaratan sinirlerle birebir aynı yapıdadır. Sadece fonksiyonel yapıları farklıdır ve tek görevleri kaşınma hissini iletmektir. Bu nöronlar, insan derisini kaplayan C-fiberlerinin %5 kadarını oluşturur. Bu nöronlar deri yüzeyinden uyarıldıklarında, omuriliğe ve oradan da beyne bu sinyali iletirler ve buna karşılık beyin de kaşınma veya sürtünme tepkisini tetikler.

Ayrıca yerel enflamasyon, civar dokuda kızarıklığa, şişmeye ve sinir uyarılmasına da neden olur. Bu nedenle çoğu zaman kaşınan yerler aynı zamanda kızarık ve şiştir.

Kaşınan Yeri Kaşımak Neden İyi Hissettiriyor?

Kaşınan yeri kaşımak, aynı bölgede bulunan acı/ağrı ve dokunma reseptörlerini tetikleyerek, spesifik prurireseptörlerden gelen sinyallerin baskılanmasını sağlar. Bu, yerel ve geçici kaşınmaların kaybolmasını sağlar. Örneğin bir tüy veya böcek vücudunuza dokunduğunda oluşan veya derinizin altında yaşanan geçici olaylardan kaynaklanan rastgele kaşınmalar bu şekilde giderilebilir.

Ancak kaşınmaya neden olan sorun devam ediyorsa (yani kronik bir doğaya sahipse), bu kaşınma davranışı kaşınan yerin durmasına neden olmaz. Hatta bazı durumlarda (örneğin böcek ısırıklarında) kaşınan yeri kaşımak, kaşınmaya neden olan unsuru bölgeye iyice yayarak daha da fazla prurireseptörü tetikleyebilir ve kaşınma hissinin daha da geniş bir bölgeye yayılmasına neden olabilir. Ayrıca açık yaraların iyileşmesi sırasında deneyimlenen kaşınmayı da gidermek için kaşıyacak olursanız, yarayı daha fazla açarak iyileşme sürecini yavaşlatabilirsiniz.

Kaşınmaya Karşı Koymak Neden Bu Kadar Zor?

Çoğu zaman kaşınma hissine karşı koymak çok zordur, çünkü kaşıma tepkisi oldukça antik bir tepkidir ve beynin talamus gibi oldukça eski/derin bölgeleri tarafından kontrol edilir. Hatta birçok kaşıntı, beyne bile ulaşmadan, omurilik üzerindeki spinotalamik yolakta işlenir ve kaşınma tepkisi üretilir.^[2] Bu nedenle bilinçli bir şekilde bu arzuya karşı koymak çok zordur.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Kronik Kaşıntıyı Geçiren İlaçlar Var mı?

Yaklaşık bir asırlık kaşıntı araştırmasına rağmen, tek bir etkili antipruritik tedavi yoktur, ancak belirli klinik ortamlarda kaşıntıyı baskılayan birkaç topikal ve oral yoldan uygulanan ajan mevcuttur. Bu ajanlar arasında losyonlar ve kremler (kalamin ve hidrokortizon gibi), antihistaminikler, opioid antagonistleri, aspirin ve ultraviyole ışık tedavisi bulunur.^[1]

Kaşınmayı önlemek için yapabileceğiniz bazı şeyleri şöyle sıralayabiliriz:^[3]

• Kaşınmamaya çalışın. Bu çelişkili bir öneri gibi olsa da, kaşınmaya sebep olan unsurlarla temasa geçmemek ve mümkün olduğunca kaşınma dürtüsüne karşı koymak, kaşınma miktarınızı azaltacaktır.
• Derinizi nemlendirin. Çeşitli nedenlerle çatlayan deri bariyerini terapatik nemlendiricilerle tedavi etmek, kaşınmayı dikkate değer miktarda azaltacaktır.
• Kaşınmayı geçirici ilaçlar kullanın. İleri düzey rahatsızlıklarda pramoksin, kapsaisin veya mentol içerikli kremlerle kaşıntı hissini azaltabilirsiniz.
• Hekiminize danışın. Daha da ileri durumlarda yüzeysel kortikosteroid veya antihistamin uygulamadan önce hekiminize danışın ve kaşıntı sebebinin bu yollarla giderilebileceğini doğrulayın.
• Soğuk baskı uygulayın. 10 dakika kadar soğuk baskı uygulamak, kaşıntılı bir deriyi sakinleştirebilir.
• Ellerinizi meşgul edin. Kaşınan yerleri kaşımayı önlemek için bir stres topu kullanarak ellerinizi meşgul edebilirsiniz. Bu sayede kaşıntının artmasını önleyebilirsiniz.

Kaşıntı Çeşitleri

Yine de kaşıntı çeşitlerini genel olarak 6 başlıkta incelemek mümkündür:^[4]

• Akut kaşıntı: 6 haftadan az süren kaşıntı.
• Kronik kaşıntı: 6 hafta veya daha uzun süren kaşıntı.
• Nörojenik kaşıntı: Nöral hasarın yokluğunda aracılar tarafından indüklenen kaşıntı.
• Nöropatik kaşıntı: Hasarlı nöronlarla ilişkili, örneğin post-herpetik nevraljik kaşıntı veya küçük lifli nöropati.
• Kaşıntılı kaşıntı: Duyusal liflerin pruritojen aktivasyonu ile ilişkili kaşıntı.
• Psikojenik kaşıntı: Psikosomatik veya psikiyatrik bir kökene sahiptir, örneğin parazitoz sanrıları.

Geçici olan akut kaşıntının aksine, kronik kaşıntı, birkaç tedavi seçeneği olan, kalıcı ve zayıflatıcı olabilen bir durumdur. Kronik kaşıntı, cilt hastalığına; egzama, böbrek yetmezliği, karaciğer sirozunu ve bazı kanserleri de içeren bir dizi sistemik duruma eşlik eder.^[5] Kaşıntı, pruriseptör adı verilen kutanöz sinir lifleri tarafından algılanır. Bu birincil iletici lifler anten görevi görür ve ipuçlarını algılamak ve bunlara yanıt vermek için sürekli olarak derinin çevresinden örnek toplar. Sinyaller, yorumlama ve yanıt için omuriliğe ve beyne nöral yollar boyunca yayılır.^[4]

Sırtımızı Kaşımak, Neden Daha Fazla Kaşınmasına Neden Olur?

Yukarıda, kaşınan yeri kaşımanın kimi durumda daha fazla kaşınmaya neden olabileceğini anlatmıştık. Ancak bu, her zaman böcek ısırığı gibi durumlarda değil, aynı zamanda sıradan sırt kaşınmalarında da görülmektedir. Bu, bir çeşit "kaşınma paradoksu" yaratmaktadır.

Washington Tıp Okulu'ndan bilim insanlarının yaptıkları bir çalışmada, kaşınan bir yeri kaşımanın hafif miktarda acıya neden olduğunu ve bu acının da beyinden serotonin hormonu salgılanmasına neden olduğunu ortaya koyuyor. Serotonin, "mutlu" hissetmemizi sağlayan hormondur. Ancak aynı zamanda serotonin, kaşınan bölgelerin daha da fazla kaşınmasına neden olmaktadır.^[6] Yaptıkları bir yazılı açıklamada uzmanlar şöyle söylüyorlar:^[7]

Sorun, acı uyaranlarını alan beynimizin, acıyı kontrol etmek için serotonin salgılamasıdır. Ancak serotonin, beyinden çıkıp omuriliğe ulaşır ve sinirden sinire resmen "atlayarak", acının algılandığı nöronlardan uzaklaşıp, kaşınmaya neden olan nöronlara ulaşabilir. Bu da, kaşınmayı şiddetlendirir.

Fare Modeli İnsanlarda Çalışmayabilir!

Bu araştırmayı yürüten bilim insanları, genetiği değiştirilmiş bir fare soyunu kullandılar. Bu fareler, serotonin üretemiyorlardı. Bu hayvanlara kaşınmaya neden olan kimyasallar enjekte edildiğinde, normal şekilde serotonin üretebilen farelere göre daha az kaşındıkları fark edildi. Dahası, serotonin üretemeyen bu farelere serotonin enjekte edildiği anda, onlar da diğerleri gibi kaşınmaya başladılar.

Ne yazık ki bu bulgu, kaşınmaların sonsuza kadar tedavi edilebileceği anlamına gelmiyor. Bunun bir sebebi, insanlar için serotonin olmadan yaşamın pratik olarak imkansız olmasıdır. Bu kimyasal mutluluğumuz haricinde, uykumuzu, rahatlama miktarımızı, gelişimimizi, büyümemizi ve kemik metabolizmasını da düzenler. Bir diğer nedense, insanların kaşınmayı nasıl deneyimlediğine dair halen araştırma eksikliklerinin bulunmasıdır. Araştırmanın baş yazarı Dr. Zhou-Feng Chen, şöyle söylüyor:

Aynı şeyin insanlarda da geçerli olup olmadığını görmek istiyoruz. Farelerde olduğunu biliyoruz, ancak aynısının insanlarda olduğundan henüz emin değiliz. Ancak çok büyük ihtimalle, bunu gözleyeceğiz.

Temple Üniversitesi Tıp Okulu araştırmacılarından olan ve Temple Kaşınma Merkezi yöneticisi olan Dr. Gil Yosipovitch de şunları söyledi:

Fareler ve insanlar birçok açıdan birbirinden farklıdırlar. Araştırmacıların sunduğu ilginç bir model, ancak kaşınan yerleri kaşıma sonucu oluşan vakaları çözmekten henüz çok uzağız. Kaşınmaya neden olan ve bu süreci etkileyen başka birçok bileşen var ve bu bulgunun hemen bir ilaca dönüştürülmesi mümkün olmayacaktır. Sorun şu ki, araştırmalar yapılmasına ve sonuçlar alınmasına rağmen, insanların "Hey, neden bana serotonin baskılayıcı bir ilaç vermiyorsun, kaşınmam geçiversin?" diyecekleri bir noktaya gelmemiz pek mümkün değildir. Henüz buralardan çok uzağız.

Sonuç

Tüm bunlar ışığında kaşınmanın son derece temel bir hayvan tepkisi olduğu, çoğu durumda kaşınmaya sebep olan rahatsız edici faktörden arındırıcı bir etkiye sahip olduğu, ancak bazı durumlarda o faktörün daha geniş alana yayılmasını sağlayarak sorun çıkaran bir yapıya erişebileceği söylenebilir.