Kapuçin Maymunları Grup İçi Hoşgörü İle Daha Kolay Öğreniyor!

Brezilya'nın Piauí eyaletinde, Caatinga adı verilen yarı kurak biyomda bulunan Serra da Capivara Ulusal Parkı'ndaki kapuçin maymunları (Sapajus libidinosus) üzerinde yapılan ve PNAS dergisinde yayınlanan bir araştırma, hoşgörünün sosyal öğrenme için son derece önemli olduğunu ve aynı grubun diğer üyelerini gözlemleyerek kazanıldığını gösteriyor.^[1]

São Paulo Üniversitesi (USP) ve Birleşik Krallık'taki Durham Üniversitesi araştırmacıları, kapuçin maymunlarının parazit aramak veya oyun oynamak gibi ortak faaliyetlerde bulunduğunda, yeni becerileri grup arkadaşlarından öğrenme olasılığının daha yüksek olduğunu tespit etti. Çalışmanın baş yazarlarından Camila Galheigo Coelho, USP Psikoloji Enstitüsü'ndeki doktora çalışması sırasında yaptığı gözlemlerle ilgili olarak şunları söylüyor:

Yaptığımız gözlemler, bir bireyin bir görevi yerine getirirken başka bir bireyi yakından izleyerek, doğrudan gözlem yoluyla başkalarından öğrendiğini gösteren matematiksel bir modele katkı sağladı. Ayrıca sosyal hoşgörünün, özellikle ortak faaliyetlerde bulunan bireyler arasında, hangi bireylerin kimden öğreneceğini öngörmede iyi bir ölçüt olduğunu ortaya koyduk.

Çalışmayı denetleyen IP-USP profesörü Eduardo Ottoni, çalışmanın en önemli yönünü şu şekilde ifade ediyor:

Ağ tabanlı yayılım analizi (NBDA) kullanarak, bir kaynağı elde etmek için kullanılan yeni bir tekniğin yayılmasının, yalnızca bireylerin kademeli olarak kendi başlarına öğrenmesiyle değil, sosyal olarak aracılık edilen öğrenme yoluyla gerçekleştiğini kanıtlamak en önemli noktaydı.

Buna ek olarak, Ottoni, çalışmanın sosyal öğrenmenin rolünü daha geniş bir bağlamda anlamak için önemli bir katkı sağladığını ve bu bulgunun, kapuçin maymunları gibi sosyal hayvan gruplarındaki davranışsal farklılıkların nedenlerini daha iyi anlamaya olanak tanıdığını belirtiyor.

Bu çalışma, “Caatinga'daki Serra da Capivara Ulusal Parkı'nda yaşayan kapuçin maymunu (Sapajus libidinosus) gruplarında yeni davranışların yayılımına sosyal dinamiklerin etkileri” başlıklı projenin bir parçasıdır.

Proje, 1990'ların sonunda São Paulo eyaletindeki Tietê Ekolojik Parkı'nda kapuçin maymunlarının alet kullanımı ve sosyal öğrenimi üzerine yapılan ilk araştırmalara öncülük eden Ottoni'nin liderliğinde yürütüldü. Ottoni, kültürel evrim çalışmalarının 50. yıldönümünü kutlayan derginin özel sayısında yer alan çalışmanın ortak yazarı olarak şu ifadeleri kullanıyor:

Kapuçin maymunları arasında alet kullanımı ve sosyal öğrenmenin keşfi bizim için bir tesadüftü ve bir dizi insan dışı kültürel sürecin keşfine dönüştü. Ne kadar çok çalışırsak, kültürel evrimin biyolojik evrim bağlamında daha büyük bir şeyin parçası olduğunu o kadar çok fark ediyoruz.

Tietê Parkı'nda hayvan kaçakçılığından kurtarılan kapuçin maymunları üzerinde yapılan çalışmaların ardından, araştırmacılar 2003 yılından itibaren Piauí'deki Serra da Capivara Ulusal Parkı ve Fazenda Boa Vista'da yaşayan vahşi popülasyonlarda benzer davranışlar gözlemledi.

Araştırmacılar, yıllar içinde, yine Piaui'deki Serra das Confusões Ulusal Parkı'nda ve Goiás eyaletindeki Chapada dos Veadeiros'ta farklı geleneklere sahip başka popülasyonlar tespit ettiklerini de belirtiyor.

Savanalarda yaşayan kapuçin maymunları, taşları genellikle hindistancevizi ve diğer tohumları kırmak için kullanır. Ancak Serra da Capivara'daki kapuçinler, taşları kökleri kazmak veya böcek yuvalarını açmak gibi farklı amaçlarla da kullanıyor. Buna ek olarak, kertenkele ya da küçük memelileri yakalamak için çubukları sonda gibi kullandıkları da sıkça gözlemlerde ve belgesellerde yer alıyor.

Araştırmacılar, bulgularına ulaşmak için Serra da Capivara'da yaşayan iki farklı grubu dokuz ay boyunca gözlemledi. Bu gruplar, birbirinden sekiz kilometre mesafede yaşıyor.

Deneyin gerçekleştirilebilmesi için bir bireyin, grubundaki diğer bireylerin haberi olmadan bir aktiviteyi öğrenmesi gerekiyordu. Bu sayede öğrenme süreci en başından itibaren analiz edilebiliyor ve diğer bireylere nasıl aktarıldığı gözlemlenebiliyordu.

Araştırmacılar üç gün boyunca, beslenme için kullandıkları bir alanda gruptan ayrılan bir üyeye bir yiyecek kutusu verdiler. Kutu, yenilebilir bir ödülü serbest bırakmak için iki farklı mekanizmaya sahipti: Mavi bir kapı itildiğinde yiyeceği serbest bırakıyor, yeşil bir kol ise çekildiğinde aynı sonuca ulaşılıyordu. Her grubun liderine nesneyi çalıştırmanın iki yolundan biri gösterildi.

Hayvanlar, mekanizmayı kullanmayı iki yoldan birinde öğrendikten sonra kutu tüm gruba sunuldu. Beklentimiz, bir grubun itme yöntemini, diğer grubun ise çekme yöntemini öğrenerek iki farklı gelenek oluşturmasıydı. Ancak her iki grupta da ödülü serbest bırakmanın iki yolunu birden öğrendiler. Deneyin ardından BBC'de yapımcı olarak işe alınan ve şu anda Bristol'daki Natural History Unit'te yaban hayatı belgeselleri ile uğraşan Coelho şunları söylüyor:

Beklentimiz, bir grubun itme yöntemini, diğer grubun ise çekme yöntemini öğrenerek iki farklı gelenek oluşturmasıydı. Ancak her iki grupta da ödülü serbest bırakmanın iki yolunu birden öğrendiler.

Araştırmacılar ayrıca, öğrenmenin daha büyük ve alt gruplara ayrılmış bir grupta daha kolay gözlemlendiğini tespit etti. Bir alt grubun bir üyesi görevi öğrendiğinde, aynı alt gruptaki diğer bireyler de kısa sürede bu yöntemi benimsedi. Bu nedenle, bireylerin %57,5'i görevi gerçekleştirmeyi öğrendi.

Daha küçük ve daha bütünleşik olan grupta ise baskın bir erkek, birçok bireyin yaklaşmasını engelledi. Bu durum, grubun yalnızca %36,7'sinin görevi öğrenebilmesiyle sonuçlandı. Bu bulgu, sosyal öğrenme için grup üyeleri arasındaki hoşgörünün önemini açıkça ortaya koyuyor.